TẠO KHÔNG GIAN ĐỂ TIẾNG VIỆT "SỐNG" TRONG TRƯỜNG HỌC
Là Tổng chủ biên sách giáo khoa tiếng Anh Macmillan từ lớp 1 - 12 (Chương trình Giáo dục phổ thông 2018), thầy Hoàng Tăng Đức, giảng viên Khoa Sư phạm ngoại ngữ (Trường ĐH Vinh), đồng thời là nhà sáng lập Anh ngữ Openland, cho rằng việc đưa tiếng Anh vào từ lớp 1 không làm giảm chất lượng tiếng Việt, nếu được thiết kế đúng triết lý giáo dục ngôn ngữ.
Theo thầy Đức, nhiều nghiên cứu về song ngữ sớm cho thấy khi tiếng mẹ đẻ được bồi đắp có chủ đích, việc học thêm một ngoại ngữ giúp tăng năng lực siêu ngôn ngữ (metalinguistic awareness), mở rộng vốn khái niệm và hỗ trợ chuyển giao kỹ năng đọc - viết giữa hai hệ thống ngôn ngữ.
"Rủi ro chỉ xuất hiện trong mô hình song ngữ trừ hao (subtractive bilingualism) - tức cắt giảm thời lượng tiếng Việt, thay thế môn học bằng tiếng Anh hoặc dạy theo lối mẹo và luyện thi. Khi đó, vốn biểu đạt tiếng Việt mới dễ nghèo đi. Vấn đề nằm ở cách làm, không nằm ở bản thân tiếng Anh", thầy Đức nhấn mạnh.
Học sinh tiểu học TP.HCM trong một ngày hội đọc sách
ẢNH: THÚY HẰNG
Thầy cũng lưu ý, không nên cực đoan cấm dịch mà chỉ nói tiếng Anh, bởi "trẻ cần cầu nối ý niệm bằng tiếng mẹ đẻ để hiểu bài sâu hơn".
Về hướng tổ chức dạy học, thầy Đức cho rằng cần xác định rõ vai trò của mỗi ngôn ngữ: tiếng Việt giữ vai trò ngôn ngữ tư duy - tổ chức ý tưởng - lập luận, tiếng Anh là ngôn ngữ để tham gia - mô tả - trình bày - kết nối. "Khi hai đường ray này chạy song song, đoàn tàu học tập mới chạy nhanh và an toàn", thầy ví von.
"Tiếng Việt là ngôn ngữ để học sinh (HS) tư duy sâu, tiếng Anh là ngôn ngữ để các em tham gia rộng", thầy khép lại quan điểm.
Ở góc độ sư phạm, thầy đề xuất mô hình song ngữ bồi đắp (additive bilingualism): Tiếp tục nuôi dưỡng tiếng Việt, đồng thời bồi đắp năng lực tiếng Anh theo cấp lớp. Ngoài chương trình, môi trường và học liệu cũng quan trọng. Thầy Đức khuyến nghị không "chứng chỉ hóa" giai đoạn đầu đời, cần tạo không gian để tiếng Việt "sống" trong trường học: góc đọc, ngày hội sách, tương tác văn học, hoạt động kể chuyện tiếng Việt... Song song đó là tổ chức các câu lạc bộ và dự án tiếng Anh mang tính thực hành, nhẹ nhàng và thú vị.
GIÚP TRẺ PHÁT TRIỂN, THỂ HIỆN CẢM XÚC PHONG PHÚ BẰNG TIẾNG VIỆT
Theo cô Trương Thu Trang, chuyên gia đào tạo giáo viên (GV) ở HEW London - Education Consulting Hub và đồng sáng lập Cộng đồng thực hành giảng dạy tiếng Anh (CEP) thu hút hơn 39.000 GV, các nghiên cứu quốc tế cho thấy việc học hai ngôn ngữ song song không gây cản trở phát triển tiếng mẹ đẻ, cũng không dẫn đến rối loạn ngôn ngữ nếu trẻ phát triển bình thường về nhận thức và được tiếp cận đúng cách. Do đó, sẽ không sao cả nếu trẻ học tiếng Anh ngay từ lớp 1, mà còn giúp trẻ tăng năng lực nhận ra và so sánh cấu trúc âm, vần và ý nghĩa giữa hai ngôn ngữ.
Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, nhất là ở lứa tuổi nhỏ, cô Trang cho rằng không nên quá cầu toàn ở giai đoạn đầu và quá cứng nhắc phải xây dựng môi trường Anh ngữ 100%. Thực tế, nhà trường và lớp học nên cho phép HS "chuyển mã" theo lộ trình nhẹ nhàng, dùng biện pháp "sandwich" (tức dạy bằng tiếng Anh - giải thích ngắn gọn ở từ khóa nếu cần bằng tiếng Việt - sau đó xác nhận lại bằng tiếng Anh).
Ngoài ra, nhà trường và gia đình cũng cần giữ nền tảng tiếng Việt vững cho trẻ, như thường xuyên đọc truyện, kể chuyện, chơi trò ghép vần tiếng Việt, giúp trẻ phát triển và thể hiện cảm xúc một cách phong phú bằng tiếng Việt.
"Khi trẻ có vốn âm-vần tiếng mẹ đẻ tốt, việc học tiếng Anh trở nên tự nhiên hơn", cô Trang chia sẻ.
Học sinh tiểu học trong ngày hội Em yêu tiếng Việt
ảnh: Thúy Hằng
BẢO VỆ TIẾNG VIỆT TRONG SÁNG CŨNG LÀ GÌN GIỮ VĂN HÓA
TS Lê Bảo Thắng, Giám đốc Công ty tư vấn giáo dục quốc tế OSI Vietnam, quả quyết ông không thể chấp nhận ngôn ngữ tiếng Việt bị "méo mó", biến dạng nửa tây nửa ta, khi được một bộ phận người trẻ chế tác, thêm thắt, "sáng tạo" như bây giờ.
"Khi tôi sang trường đại học ở Mỹ thăm các du học sinh VN đang học tập, trò chuyện với các bạn, tôi nói rằng khi trò chuyện với chú Thắng, các con có thể dùng toàn bộ tiếng Anh, hoặc hoàn toàn tiếng Việt, mình không nên chèn nửa Anh, nửa Việt", TS Lê Bảo Thắng nói.
"Có lần con tôi cũng chêm vào một vài từ mới là "tiếng lóng" của giới trẻ ngày nay, tôi không hiểu, phải nhờ con giải thích. Sau khi hiểu ra, tôi nói với con, vậy con có biết từ "gốc" của nó trong tiếng Việt không. Con cần biết từ gốc, từ ban đầu trong tiếng Việt, hiểu về cách sử dụng đã. Trong môi trường cần sự chuyên nghiệp, lịch thiệp, đừng quên tiếng Việt và cách sử dụng nó chuẩn chỉnh. Vai trò của phụ huynh rất quan trọng trong việc uốn nắn lời ăn tiếng nói hằng ngày của con em mình", TS Thắng chia sẻ thêm.
TS Thắng khẳng định dù hội nhập, dù tiếng Anh là ngôn ngữ thứ hai ở trường học trong tương lai, người VN cần phải hiểu vững vàng về tiếng Việt, các tầng lớp văn hóa của nó, về bối cảnh sử dụng... thì học thêm về ngôn ngữ khác mới có ý nghĩa. "Bởi tiếng Việt còn là văn hóa, truyền thống, gốc rễ dân tộc mình. Làm tiếng Việt bị méo mó thì làm sao giữ gìn được văn hóa, bản sắc dân tộc mình tròn trịa?", TS Lê Bảo Thắng nêu quan điểm.
Học sinh tham gia các hoạt động hỗ trợ học sinh phát triển tiếng Việt như ngày hội sách, tương tác văn học, hoạt động kể chuyện tiếng Việt...
ảnh: Thúy Hằng
TRÁCH NHIỆM CỦA GIA ĐÌNH VÀ NHÀ GIÁO
Cô Phạm Bảo Hạnh, Hiệu trưởng Trường mầm non Tân Phong, P.Tân Hưng, TP.HCM, cho biết trẻ mẫu giáo được làm quen tiếng Anh tại trường, nhưng chỉ là "làm quen" đúng như tên gọi. Ở độ tuổi mầm non, khi các con đang học nói, phát triển tư duy ngôn ngữ thì nhiệm vụ rất quan trọng là trẻ phải đư ợc học tiếng mẹ đẻ. Trong các nội dung của chương trình Giáo dục mầm non hiện hành của Bộ GD-ĐT, các con phải chắc nền tảng tiếng Việt, phải nói được tiếng mẹ đẻ tròn vành rõ chữ. Cô Hạnh cho rằng phụ huynh đừng ham khi thấy con ở độ tuổi này về nhà nói toàn tiếng Anh, hoặc vui khi con nói chen tiếng Anh cùng tiếng Việt.
Đồng thời, theo cô Hạnh, việc trẻ ở độ tuổi mầm non bắt chước theo các kênh TikTok và nhiều mạng xã hội khác để nói những từ "tiếng lóng", từ nửa Anh nửa Việt rất nguy hại, ảnh hưởng tới việc phát triển ngôn ngữ của trẻ sau này. Do đó, rất cần trách nhiệm của người lớn, gia đình và GV trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục trẻ mỗi ngày.
"Mỗi GV phải là tấm gương, chuẩn mực đạo đức, chuẩn chỉnh trong lời ăn tiếng nói với trẻ từ trong mỗi bài nhạc, câu chuyện kể cho trẻ nghe hằng ngày, trong mỗi cách giao tiếp với đồng nghiệp…", cô Hạnh trao đổi.
Người học đề xuất gì ?
Nguyễn Thái Hồng Ngọc, HS Trường THPT Phú Nhuận (P.Phú Nhuận, TP.HCM), nhận định để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, nên xem xét lại việc dạy tiếng Anh hoàn toàn ở những môn như ngữ văn, lịch sử, địa lý. Bởi lẽ, việc giảng dạy các môn này bằng tiếng Anh không chỉ khiến các em thấy xa lạ với các thuật ngữ mà còn vô tình làm đứt gãy mối liên kết giữa người trẻ với nền văn hiến của VN. "Nhiều bài học, cảm xúc chỉ được truyền tải đầy đủ khi sử dụng tiếng Việt", Ngọc nói. Trong khi đó với các môn như toán học, hóa học và vật lý, nhà trường hoàn toàn có thể dạy bằng tiếng Anh, nhất là với những thuật ngữ, công thức, cách trình bày..., giúp HS đạt được kiến thức, kỹ năng tiệm cận chuẩn quốc tế.
Trong khi đó với bậc ĐH, Hồ Anh Tuấn, sinh viên Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn, ĐH Quốc gia TP.HCM, cho rằng cần đảm bảo tiếng Việt ở các giá trị nền tảng. Chẳng hạn khi nhắc tới các yếu tố đặc trưng của VN như ẩm thực, thời trang, thầy trò nên giới thiệu khái niệm đó bằng tiếng Việt trước, sau đó hẵng dùng tiếng Anh để diễn giải.
Tuấn kể thêm, trong chuyến học tập ngắn hạn tại Mỹ vừa qua, một câu chuyện anh thấy rất đáng học hỏi là các bạn người Philippines khi trao đổi, luôn tận dụng cơ hội để liên hệ tới quê hương, từ chính trị, dự án cộng đồng đến những yếu tố đời thường như ẩm thực.
"Trong bối cảnh giảng dạy tại nước ta, giảng viên có thể vận dụng bằng cách tìm những ví dụ gần gũi với cuộc sống thường ngày và đậm nét văn hóa Việt, bên cạnh lấy dẫn chứng ở các nước phương Tây", Tuấn chia sẻ.
