Chị N.G.N (23 tuổi, ở TP.HCM), làm freelancer (làm việc tự do), trước đây từng được chẩn đoán rối loạn lo âu và được kê đơn thuốc có melatonin hỗ trợ giấc ngủ. Tuy nhiên đến nay, chị cho biết mình vẫn dùng melatonin thường xuyên dù bệnh tình đã thuyên giảm nhiều.
“Tôi dùng melatonin như một thói quen, tính đến giờ đã được hơn 6 năm. Không phải ngày nào cũng cần uống trước khi ngủ nhưng một tuần ít nhất cũng phải dùng 4-5 lần”, chị N. chia sẻ.
Tương tự, chị N.L.L (27 tuổi, ở TP.HCM), nhân viên văn phòng, cho biết đã sử dụng melatonin trong một thời gian dài. Sau đó, chị L. chuyển sang dùng loại có liều cao hơn vì nhận thấy hiệu quả “giúp ngủ nhanh” của loại cũ dần giảm đi.
Bác sĩ Nguyên Phi Yến, Khoa Tâm thể, Bệnh viện đa khoa Thủ Đức (TP.HCM), chia sẻ: “Nhiều người dùng melatonin như 'thuốc ngủ' thay vì điều trị gốc rễ mất ngủ, chẳng hạn như rối loạn lo âu, dẫn đến phụ thuộc lâu dài mà không cải thiện thực sự. Những sai lầm này có thể làm tình trạng mất ngủ nặng hơn thay vì cải thiện, đặc biệt ở nhóm trẻ tuổi”.
Dùng melatonin kéo dài có thể ảnh hưởng nội tiết và sinh sản như rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng sinh sản
Ảnh: AI
Thế nào là lạm dụng melatonin?
Bác sĩ chuyên khoa 2 Lâm Nguyễn Thùy An, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM - cơ sở 3, cho biết, melatonin là một hormon nội sinh do tuyến tùng tổng hợp và tiết ra theo chu kỳ sáng-tối, tác dụng điều hòa chu kỳ ngày-đêm hay chu kỳ thức-ngủ. Tuổi càng cao, hormone này tiết ra càng ít.
Các tình huống sau được xem là lạm dụng melatonin:
Dùng kéo dài, liên tục mà không tìm nguyên nhân và không được thăm khám bởi bác sĩ chuyên khoa: Theo Dịch vụ Y tế Quốc gia - NHS (Anh), melatonin nên được dùng tối đa 13 tuần cho người lớn; nếu cần sử dụng dài hơn phải có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Việc dùng cả năm mà không được theo dõi y tế được coi là dùng không an toàn.
Dùng liều quá cao (dùng nhiều lần 5-10 mg/ngày) hoặc tự tăng liều: Nhiều tài liệu cảnh báo liều cao không nhất thiết có hiệu quả tốt hơn và có thể tăng tác dụng phụ.
Dùng cho nhóm đối tượng đặc biệt mà không có hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa: Trẻ nhỏ, thanh thiếu niên hoặc nhóm có bệnh lý nền như bệnh gan, đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, điều trị chống đông hoặc dùng một số loại thuốc chống trầm cảm (như fluvoxamine).
Không nên xem melatonin là lựa chọn đầu tay mà nên kết hợp với liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT-I), tập thể dục, duy trì lịch ngủ đều đặn
Ảnh: AI
“Không nên xem melatonin là lựa chọn đầu tay”
Theo bác sĩ Thùy An, melatonin an toàn khi dùng ngắn hạn, nhưng nếu sử dụng kéo dài nhiều tháng hoặc năm có thể gây các hệ lụy: Ảnh hưởng nội tiết và sinh sản như rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng sinh sản; tác động đến chuyển hóa, làm thay đổi đường huyết hoặc huyết áp; làm rối loạn nhịp sinh học, gây lệ thuộc vào thuốc để ngủ.
Đặc biệt, bác sĩ Phi Yến cho biết, một số nghiên cứu ghi nhận rằng tuy melatonin không gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng, nhưng các phản ứng nhẹ như mệt mỏi, thay đổi tâm trạng hoặc những giấc mơ sống động lại có xu hướng xuất hiện nhiều hơn, đặc biệt ở nhóm thanh niên.
“Một hậu quả tiềm ẩn khác là ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, như tăng nguy cơ trầm cảm hoặc lo âu, có thể góp phần vào suy giảm nhận thức hoặc vấn đề tim mạch nếu lạm dụng. Các tác dụng phụ phổ biến hơn bao gồm chóng mặt, buồn nôn, nhức đầu và mệt mỏi ban ngày”, bác sĩ Phi Yến nói thêm.
Do đó, với người thường xuyên mất ngủ, melatonin chỉ nên dùng ngắn hạn và dưới hướng dẫn y khoa. Bác sĩ Phi Yến khuyên nên bắt đầu với liều thấp 1-3 mg, uống trước khi ngủ 1-2 giờ và dùng trong 1-2 tháng để đánh giá hiệu quả. Không nên xem melatonin là lựa chọn đầu tay mà nên kết hợp với liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT-I), tập thể dục, duy trì lịch ngủ đều đặn và tránh caffeine.
Một số trường hợp có thể dùng liều cao hơn (5-10 mg), nhưng cần được theo dõi y khoa để tránh tương tác thuốc và tác dụng phụ. Ở người trẻ dưới 35 tuổi, chỉ nên dùng liều thấp, ngắn hạn và xác định rõ nguyên nhân mất ngủ như lo âu hay trầm cảm.
Các sai lầm phổ biến khi dùng melatonin
Theo bác sĩ chuyên khoa 2 Lâm Nguyễn Thùy An, các sai lầm phổ biến khi tự dùng melatonin có thể kể đến như:
Uống sai thời điểm: Hiệu quả của melatonin phụ thuộc rất nhiều vào thời điểm dùng. Uống quá sát giờ lên giường hoặc uống vào buổi sáng sẽ dẫn đến ít tác dụng hoặc có triệu chứng rối loạn nhịp sinh học.
Dùng cho trẻ nhỏ hoặc thanh thiếu niên mà không hỏi ý kiến bác sĩ: Việc phụ huynh tự cho trẻ dùng melatonin (đặc biệt dạng gummies/chewable) là nguyên nhân lớn dẫn đến tăng báo cáo ngộ độc, nhập viện ở trẻ. Nhiều sản phẩm có hàm lượng không đúng và trông giống kẹo khiến trẻ dễ nuốt nhầm.
Dùng melatonin để “che dấu” hoặc trì hoãn khám điều trị bệnh nền: Có thể làm trì hoãn chẩn đoán và điều trị những bệnh lý quan trọng.
Không theo dõi và không tái khám khi dùng kéo dài: Dùng melatonin kéo dài hằng tháng thậm chí hằng năm mà không được bác sĩ đánh giá về hiệu quả, an toàn, tương tác thuốc hay dấu hiệu cần ngưng là hành vi rủi ro.
