Trẻ đi học thường xuyên hoạt động ngoài trời, tăng nguy cơ tiếp xúc muỗi truyền bệnh
ẢNH: VECTEEZY
Đầu tháng 7, một bé trai 9 tuổi ở Quảng Ninh nhập viện trong tình trạng sốt cao, đau đầu, nôn ói và nhanh chóng được chẩn đoán viêm não Nhật Bản. Theo hồ sơ tiêm chủng, bệnh nhi từng được tiêm mũi cơ bản khi còn nhỏ. Các bác sĩ cho biết tình huống này không hiếm gặp, đặc biệt ở trẻ lớn khi miễn dịch đã giảm theo thời gian nếu không được tiêm nhắc đúng hẹn.
Nhóm trẻ đi học đứng đầu số ca mắc
Bệnh viện Nhi Trung ương ghi nhận, từ 2018 - 2022, 65% trẻ mắc viêm não Nhật Bản thuộc nhóm 5 - 15 tuổi (1). Đây là độ tuổi có tần suất sinh hoạt ngoài trời cao, tham gia các hoạt động ngoại khóa và cũng là nhóm dễ bị bỏ sót mũi nhắc. Việc trường học nằm gần các khu vực ao tù, vườn cây, ruộng lúa - nơi muỗi Culex (tác nhân truyền vi rút viêm não Nhật Bản) phát triển - càng làm tăng nguy cơ phơi nhiễm.
Muỗi Culex phát triển mạnh ở vùng nước tù và vườn cây gần khu dân cư
ẢNH: VECTEEZY
Các bác sĩ cho biết, nhiều phụ huynh lầm tưởng rằng chỉ cần tiêm 3 mũi vắc xin viêm não Nhật Bản trong chương trình tiêm chủng mở rộng là đủ. Tuy nhiên, theo khuyến cáo, vắc xin này cần được tiêm nhắc mỗi 3 năm để duy trì hiệu quả bảo vệ. Đặc biệt, sau 5 tuổi, lịch tiêm chủng của trẻ không nhiều như trẻ nhỏ dưới 2 tuổi nên việc nhắc lịch tiêm chủng thường bị bỏ sót. Xu hướng này lý giải vì sao nhóm trẻ đi học có tỷ lệ mắc viêm não Nhật Bản cao.
Nhóm trẻ lớn từ 5-15 tuổi chiếm tỷ lệ mắc viêm não Nhật Bản cao trong các nhóm tuổi
ẢNH: VECTEEZY
Theo Hội Y học dự phòng Việt Nam, năm 2023 - 2024, số ca bệnh viêm não Nhật Bản ghi nhận ở trẻ 5 - 14 tuổi lần lượt là 62% và 68% (3), cho thấy xu hướng dịch chuyển nguy cơ đã diễn ra rõ rệt trong nhiều năm qua.
Phục hồi "tấm khiên" miễn dịch bằng liều nhắc
Theo nghiên cứu, miễn dịch của trẻ có xu hướng giảm rõ sau vài năm nếu không có liều nhắc. Khi trẻ bước vào giai đoạn học đường, mức bảo vệ có thể không còn đủ để chống lại vi rút.
Mũi nhắc giúp phục hồi mức miễn dịch bảo vệ trước khi trẻ bước vào giai đoạn học đường
ẢNH: VECTEEZY
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng nhấn mạnh, miễn dịch từ các liều cơ bản giảm theo thời gian và cần được củng cố bằng liều nhắc để duy trì hiệu quả bảo vệ lâu dài (2). Tại Việt Nam, Hội Y học dự phòng Việt Nam khuyến cáo: đối với vắc xin bất hoạt (trong chương trình tiêm chủng mở rộng) cần phải tiêm nhắc định kỳ mỗi 3 năm một lần cho đến 15 tuổi, đối với vắc xin sống giảm độc lực tái tổ hợp, chỉ cần tiêm 1 mũi nhắc sau liều cơ bản để miễn dịch bền vững; nếu trẻ đã tiêm 3 mũi cơ bản vắc xin bất hoạt trong chương trình tiêm chủng mở rộng, trẻ có thể tiêm nhắc bằng 1 mũi vắc xin sống giảm độc lực tái tổ hợp để hoàn thành phác đồ tiêm, không cần tiêm nhắc nhiều lần (3).
PGS-TS-BS Phạm Quang Thái, Phó trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương nhấn mạnh: "Bất cứ người nào chỉ tiêm mũi cơ bản mà không nhắc lại đều có nguy cơ. Miễn dịch giảm theo thời gian và không còn đủ để bảo vệ trẻ".
PGS. Thái ví von mũi nhắc "giống như biện pháp gia cố tấm khiên miễn dịch; không có mũi này, trẻ không được bảo vệ đầy đủ". Thực tế lâm sàng ghi nhận nhiều trẻ từng tiêm từ nhỏ vẫn mắc bệnh khi lớn, đặc biệt sau khoảng 4 - 6 năm không được theo dõi lịch tiêm.
Viêm não Nhật Bản là bệnh lý gây tổn thương hệ thần kinh trung ương và diễn tiến nhanh. Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ ghi nhận tỷ lệ tử vong 20 - 30%; trong số trẻ sống sót, khoảng 30% - 50% có di chứng lâu dài như chậm phát triển trí tuệ, rối loạn vận động hoặc khó khăn trong học tập (4). Đây là những ảnh hưởng kéo dài suốt đời, tác động trực tiếp đến tương lai của trẻ.
Tiêm nhắc đúng lịch được xem là biện pháp quan trọng để phòng bệnh cho trẻ đi học
ẢNH: FREEPIK
Trong bối cảnh nhiều tỉnh thành vẫn ghi nhận ca mắc rải rác quanh năm, các bác sĩ khuyến cáo phụ huynh cần chủ động rà soát lịch tiêm chủng, đặc biệt ở nhóm trẻ 5 - 15 tuổi. Nếu không rõ trẻ đã hoàn thành phác đồ hay chưa, phụ huynh nên cho trẻ đến cơ sở tiêm chủng ngay lập tức để được kiểm tra, tư vấn và tiêm nhắc để khôi phục miễn dịch, tránh rơi vào khoảng trống miễn dịch.
Tài liệu dành cho công chúng nhằm nâng cao nhận thức về viêm não Nhật Bản. Nội dung chuyên môn đã được Hội Y học dự phòng Việt Nam góp ý và thẩm định về tính chính xác và khoa học. Tài liệu chỉ mang tính tham khảo và không thay thế cho tư vấn y khoa. Phụ huynh nên liên hệ cơ sở y tế để được hướng dẫn lịch tiêm phù hợp cho trẻ
Hội Y học dự phòng Việt Nam không thực hiện bất kỳ hoạt động quảng bá, bảo trợ hoặc xác nhận nào đối với sản phẩm, dịch vụ hay thương hiệu có thể được đề cập trong tài liệu.
VN-NP-SUB-IMO-PE-PNC-000005-12-31-2027
(1) Nguyễn Văn Lâm & Đỗ Thiện Hải. (2025, Tháng 9). Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị viêm não Nhật Bản ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Trung ương. Tạp chí Y học Việt Nam, 554.
(2) WHO - Japanese Encephalitis Vaccine Position Paper: https://www.who.int/publications/i/item/japanese-encephalitis-vắc xins-who-position-paper
(3) Hội Y học Dự phòng Việt Nam
(4) CDC JE Clinical Overview: https://www.cdc.gov/japanese-encephalitis/symptoms-diagnosis-treatment/index.html
