Từ bao đời nay, dân gian Việt Nam đã đúc kết những bài học về văn hóa ứng xử qua ca dao, tục ngữ - những lời răn giản dị mà sâu sắc. Câu “Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” chính là triết lý sống nhắc con người biết giữ chừng mực, biết tôn trọng nhau khi xảy ra mâu thuẫn. Thế nhưng giữa đời sống hiện đại, không ít người lại quên đi bài học ấy, chọn “nắm đấm” thay cho lời nói và phải trả giá trước pháp luật cho những phút nóng giận bộc phát.
Không có môn học cụ thể nào ở trường lớp mang tên "văn hóa ứng xử", nhưng từ những bài học vỡ lòng, cha mẹ và thầy cô đã lấy câu tục ngữ đó làm lời răn dạy con cái và học trò của mình về cách xử sự, giải quyết xung đột. Không biết cách xử sự đúng, những hành động bộc phát, ngây ngô khiến nhiều người vướng vào vòng lao lý, phải trả giá trước pháp luật.
Cụ thể, vào chiều 26.10, dân mạng chia sẻ rầm rộ clip 2 nam thanh niên hành hung nam bảo vệ trên tàu metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên, ở TP.HCM).
Hành khách đánh nam bảo vệ trên tàu metro ở TP.HCM
Ảnh: Cắt từ clip
Kết quả điều tra ban đầu của cơ quan chức năng cho biết, nguyên nhân dẫn đến vụ ẩu đả trên là do trong lúc làm nhiệm vụ, nam bảo vệ thấy một bé gái gác chân lên ghế thì dùng tay vỗ vào vai bé để nhắc nhở. Sau đó, 2 nam thanh niên là người thân cháu bé đã ra tay đánh bảo vệ.
Theo như hình ảnh trong clip, nam bảo vệ khụy dưới sàn, 2 tay níu chân một nam thanh niên ngồi trên ghế. Một nam thanh niên khác liên tục dùng cùi chỏ, đầu gối tấn công vào đầu nam bảo vệ. Vụ việc khiến các hành khách trên tàu metro tỏ ra bức xúc, xúm vào can ngăn.
Xem clip, dù chưa biết ai đúng, ai sai nhưng việc dùng nắm đấm giải quyết vấn đề, gây náo loạn chốn đông người là hành vi gây rối trật tự công cộng, nên cơ quan chức năng đã vào cuộc điều tra, xử lý.
Ngay hôm sau, ngày 27.10, Công an phường Thủ Đức (TP.Thủ Đức cũ) phối hợp Phòng Cảnh sát hình sự Công an TP.HCM truy tìm được nam thanh niên hành hung 2 học sinh khiến 1 em bị xuất huyết não. Kết quả điều tra ban đầu cho biết nguyên nhân dẫn đến vụ việc là nam thanh niên thấy 2 học sinh chạy xe máy nẹt pô trên đường nên dùng nón bảo hiểm đánh vào đầu.
Camera an ninh ghi lại vụ 2 học sinh bị hành hung trên đường
Ảnh: Cắt từ clip
Cũng trong ngày 27.10, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Khánh Hòa cho biết vừa thi hành lệnh tạm giữ ông Phạm Hoàng Nhất Thống (58 tuổi, ở phường Bàn Cờ, TP.HCM) để điều tra về hành vi "gây rối trật tự công cộng" sau khi có hành động hành hung tài xế taxi ở Nha Trang.
Theo đó, sau khi xảy ra va chạm trên đường, ông Thống đã giật điện thoại và liên tục tấn công vào vùng đầu và mặt, đồng thời bẻ gãy điện thoại của tài xế taxi.
Văn hóa ứng xử nơi công cộng... còn gì nữa?
Không có thống kê cụ thể về số lượng, nhưng những vụ việc hành hung người khác khi xảy ra mâu thuẫn, va chạm trên đường phố đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, trực tiếp ảnh hưởng đến tính mạng con người.
Nhưng chưa hết, văn hóa ứng xử nơi công cộng còn thể hiện trong nhiều hành vi khác, như: xả rác, tiểu tiện bừa bãi; viết, vẽ bậy hay ăn mặc hở hang, phản cảm… Trong quá trình trưởng thành, ngoài môi trường gia đình, lớp học, các bạn trẻ còn phải học cách ứng xử ở nơi làm việc, nơi đông người và những năm gần đây còn là trên môi trường mạng xã hội…
Đơn cử, hồi tháng 3.2025, Công an TP.HCM bắt khẩn cấp 9 người liên quan đến clip khiêng "quan tài" trước chợ Bến Thành, điều tra về hành vi gây rối trật tự công cộng.
Theo điều tra, nhóm này mặc áo đen, khiêng quan tài đi bộ dưới lòng đường Lê Lai và một số tuyến đường trước khu vực chợ Bến Thành để quảng cáo cho một sản phẩm áo thun. Video đăng lên mạng xã hội thu hút đông đảo người quan tâm, bình luận phẫn nộ, cho rằng việc này gây phản cảm, ảnh hưởng xấu tới xã hội.
Nhóm người trong clip khiêng "quan tài" có hành vi gây rối trật tự công cộng bị bắt
Ảnh: CACC
Không chỉ là hành vi, nếu những ai không biết "lựa lời mà nói", cụ thể là gây rối, công kích, xúc phạm người khác bằng lời nói, cũng được xem là vi phạm pháp luật.
Mới đây, Công an TP.HCM khởi tố, bắt tạm giam Lê Anh Điệp, chủ tài khoản Tiktok "Tàng Keng Ông Trùm" về hành vi lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích Nhà nước.
Theo điều tra, tài khoản mạng xã hội này đã đăng tải nhiều clip có nội dung công kích hoạt động cứu trợ đồng bào vùng lũ miền Bắc, xúc phạm người dân miền Nam, gây chia rẽ vùng miền. Những video này tạo nên làn sóng phẫn nộ, lên án của cộng đồng trên mạng xã hội.
Trong cuốn Từ điển tiếng Việt của GS.Hoàng Phê, văn hóa được định nghĩa là những giá trị vật chất, tinh thần mà con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử. Ứng xử là những thái độ, hành động, lời nói thích hợp trong việc xử sự.
Từ đó cho thấy, văn hóa ứng xử là các quy tắc thể hiện qua lời nói, hành động để giải quyết vấn đề. Văn hóa ứng xử là điều con người phải học tập, trau dồi thường xuyên trong từng vấn đề xảy ra ở từng môi trường cụ thể để "chuyện bé không xé ra to", gây ảnh hưởng đến người khác, đến xã hội và cuối cùng là trả giá trước pháp luật.
