Ngôi nhà cổ nằm trong một con hẻm nhỏ trên đường Nguyễn An Ninh, phường Tân Đông Hiệp (TP.HCM) hiện do ông Nguyễn Minh Thiên (66 tuổi), hậu duệ đời thứ tư của dòng họ Nguyễn gìn giữ. Theo ông Thiên, ngôi nhà được xây từ thời ông cố là quan tri huyện Nguyễn Văn Thuyền, một người uy tín và giàu có ở vùng Dĩ An xưa.
Ông Thiên cho biết dòng họ từng đứng trước nguy cơ không có người nối dõi khi cụ Thuyền chỉ sinh con gái. Duy nhất bà Nguyễn Thị Phắt, bà nội ông Thiên (con gái tri huyện Thuyền) sinh được 3 người con trai. Chồng bà Phắt là ông Nguyễn Văn Dần vốn mang họ Bùi, nhưng phải đổi sang họ Nguyễn để tránh việc bắt lính thời xưa. Chính sự kiện đó đã giữ được họ tộc Nguyễn và ngôi nhà không bị thất truyền.
Ngôi nhà cổ hiện nằm trong một con hẻm trên đường Nguyễn An Ninh, phường Tân Đông Hiệp (TP.HCM)
Ảnh: Phạm Hữu
Nhà theo lối 3 gian, 2 chái, dạng chữ Đinh, gồm nhà trên và nhà dưới, mang đặc trưng của nhà quan lại thời xưa
Ảnh: Phạm Hữu
Nhà trên dùng làm nơi tiếp khách, thờ phụng, nơi nghỉ ngơi của gia đình. Nơi đây có tủ thờ, bàn ghế và nhất là 2 bộ ngựa nằm hai bên
Ảnh: Phạm Hữu
Theo dòng lịch sử, gia sản của gia đình dần thu hẹp, đất bị chính quyền cũ trưng dụng. Sau năm 1975, bà nội ông Thiên tiếp tục hiến đất cho Nhà nước. Hiện tại, diện tích đất xung quanh nhà còn khoảng 5.000 m2.
Ngôi nhà được xây theo lối kiến trúc Nam bộ, kiểu 3 gian 2 chái, dạng chữ Đinh. Mái lợp ngói âm dương, các cột gỗ tròn chống lên dàn kèo "võ đậu đùi ếch". Nhà trên là nơi tiếp khách, thờ cúng. Nhà dưới kéo dài ra phía sau làm bếp. Gian thờ chính gồm các bàn thờ: tổ tiên, Phật, Quan Thánh, Chúa Tiên Nương Nương và các vị thần bảo hộ. Nhà còn có khu "nhà lúa", nằm cạnh nhà chính, cao 5 - 6 m, dùng để chứa lúa người dân mang nộp.
Tuy từng được sửa chữa vào năm 1990, thay thế bằng tường gạch bê tông, ngôi nhà vẫn giữ được nhiều hiện vật quý như: ghế thờ khảm xà cừ từ năm 1929, tranh kiếng, bộ ngựa... Với ông Thiên, ngôi nhà không chỉ là nơi ở, mà còn là chứng tích lịch sử một thời vàng son ở vùng đất này.
Bên trong, nhà được xây theo dạng nhà rọi, có 1 hàng cột nhất đâm thẳng lên nóc
Ảnh: Phạm Hữu
Điểm đặc biệt của nhà cổ Nam bộ xưa đều có gian thờ nằm phía trên cao, gần với mái ngói
Ảnh: Phạm Hữu
Bộ ngựa, tủ thờ là vật không thể thiếu với nhà cổ Nam bộ xưa. Những bộ ngựa này thường được đặt ở hai bên. Chiếc bộ ngựa này cũng có tuổi đời gần với ngôi nhà
Ảnh: Phạm Hữu
Tủ thờ khảm xà cừ xuất xứ từ năm 1929
Ảnh: Phạm Hữu
Chiếc tủ thờ còn được chạm khắc tỉ mỉ các họa tiết rồng, phụng bay lượn
Ảnh: Phạm Hữu
Ngôi nhà này vẫn còn lưu giữ những bức tranh kiếng, cũng có từ thời mới xây dựng nhà
Ảnh: Phạm Hữu
Hệ kèo nâng đỡ mái ngói của ngôi nhà
Ảnh: Phạm Hữu
Các cột của ngôi nhà cổ này đều nằm trên đá. Năm 1990, ông Thiên cho sửa chữa lại nhà và xây tường bằng bê tông, lót gạch men hiện đại
Ảnh: Phạm Hữu
Trải qua gần 130 năm, ngôi nhà cổ hiện được bao bọc bởi dãy hàng rào cây ở phía trước
Ảnh: Phạm Hữu
