Ban quản lý di tích Địa đạo Củ Chi (đơn vị quản lý di tích lịch sử cấp quốc gia Trụ sở phái đoàn liên lạc Bộ Tổng tham mưu Quân đội Nhân dân Việt Nam cạnh Ủy ban Quốc tế tại Sài Gòn) cho biết, phái đoàn là một đơn vị đặc biệt của quân đội, được thành lập, hoạt động cạnh Ủy ban Quốc tế tại Sài Gòn. Nhiệm vụ của phái đoàn là thực hiện đấu tranh chính trị, giữ vững lòng tin, đòi hòa bình dân chủ, giám sát thi hành hiệp định Genève thống nhất Tổ quốc. Đây là đơn vị quân đội nhân dân Việt Nam đầu tiên vào Sài Gòn, mang cờ đỏ sao vàng là lá cờ đầu tiên cắm tại Sài Gòn.
Nhân sự ban đầu là 24 người, sau chính quyền cũ gây khó nên còn 16 người. Mỗi người đều trang bị võ trang súng ngắn, làm các công việc nghiên cứu, phiên dịch, văn thư, điện đài cơ yếu, y tế, bảo vệ, lái xe, thợ máy… Những thành viên này được chọn từ các cơ quan của Trung ương cục miền Nam, Sở Công an, Sở Thông tin Nam bộ.
Biệt thự nằm tại số 87A, đường Trần Kế Xương, phường Cầu Kiệu, TP.HCM hiện là di tích lịch sử cấp quốc gia
Ảnh: Phạm Hữu
Biệt thự này từng là Trụ sở phái đoàn liên lạc Bộ Tổng tham mưu Quân đội Nhân dân Việt Nam cạnh Ủy ban Quốc tế tại Sài Gòn (1955 - 1958)
Ảnh: Phạm Hữu
Đây từng là nơi lá cờ đỏ sao vàng lần đầu tiên được treo tại Sài Gòn
Ảnh: Phạm Hữu
Trưởng phái đoàn là Đại tá Phạm Hùng, đại diện Bộ Tổng Tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam. Phó trưởng đoàn là Trung tá Nguyễn Văn Long, thiếu tá Nguyễn Hoàn.
Cũng theo đại diện Ban quản lý di tích, nhằm thi hành tốt hiệp định Genève phái đoàn được thành lập vào những ngày đầu tháng 11.1954. Ngày 17.5.1955, Phái đoàn liên lạc Bộ Tổng tham mưu Quân đội Nhân dân Việt Nam đặt chân đến sân bay Tân Sơn Nhất.
Trụ sở phái đoàn liên lạc là biệt thự nằm trong con hẻm nhỏ, số 61, Liên tỉnh lộ 22, không xa đường Chi Lăng thuộc xã Bình Hòa, quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định. Sau năm 1975 là nhà số 87A đường Trần Kế Xương, phường 7, quận Phú Nhuận, TP.HCM. Còn hiện nay, biệt thự thuộc phường Cầu Kiệu, TP.HCM.
Biệt thự với khuôn viên rộng 5.300 m2 từng là của một trung tá người Pháp, trước khi về nước đã giao lại cho Quân đội Liên hiệp Pháp quản lý và biệt thự còn có tên là "nhà ông Năm".
Trong biệt thự có nhiều khu vực được phái đoàn trưng dụng như: sảnh chính, phòng trực ban tiếp khách, phòng trưởng đoàn, phòng điện đài, hầm bí mật chứa lương thực, trần nhà... Trong ảnh là phòng ăn lớn nối liền nơi tiếp khách có thể tổ chức tiệc chiêu đãi. Cờ Tổ quốc và chân dung Bác Hồ được treo trang trọng tại đây
Ảnh: Phạm Hữu
Một góc phòng trưởng đoàn được phục dựng lại
Ảnh: Phạm Hữu
Phòng đọc báo nằm ở hành lang bên phải biệt thự
Ảnh: Phạm Hữu
Khu vực phía sau biệt thự là phòng điện đài, được trang bị máy phát sóng và một máy thu phát
Ảnh: Phạm Hữu
Khu vực sau cùng được nối bởi một hành lang. Nơi đây là các phòng bếp, giặt ủi, y tế...
Ảnh: Phạm Hữu
Năm 1955, bên kia đường Liên tỉnh 22 là rừng cao su và bốt Hàng Keo. Bên này đường là xóm lao động, trạm biến thế điện và trại lính dù. Phía sau ngôi biệt thự là vườn rau, xóm nhà ven kênh Nhiêu Lộc. Sát tường có một cây thị lớn nên sau đó dân chúng gọi tòa nhà phái đoàn là "nhà cây thị".
Trong thời gian phái đoàn đóng trụ sở, không lúc nào chính quyền cũ ngừng bao vây, phá hoại, gây nhiều khó khăn cho phái đoàn. Việc gài thám báo vào nội bộ, đặt máy nghe lén trong tòa nhà; cho người đến bao vây chửi bới, ném đá, vẽ khẩu hiệu phản động lên tường... diễn ra thường xuyên.
Năm 1958, tình hình có nhiều thay đổi. Quân Pháp rút về nước, chính quyền cũ vi phạm hiệp định Genève, tiến hành càn quét, truy bắt thủ tiêu cán bộ kháng chiến. Ngày 26.4.1958, chính quyền cũ ra lệnh khóa cổng trụ sở, đóng điện, cắt nước vô thời hạn. Ngày 17.5.1958, phái đoàn rời Sài Gòn trở về Hà Nội, kết thúc sứ mệnh.
Phía dưới nền nền gạch của biệt thự có một hầm bí mật. Khi xưa chính quyền cũ thường xuyên tổ chức bao vây trụ sở, dùng cả xe tăng, nói là bảo vệ nhưng thật ra là hù dọa lực lượng phái đoàn. Để phòng bị bao vây lâu ngày và tấn công, phái đoàn đã dự trữ một số lương thực (gạo, muối, đồ hộp), nước uống trong hầm
Ảnh: Phạm Hữu
Hầm có chiều ngang khoảng 5 m, dài khoảng 2 m
Ảnh: Phạm Hữu
Những chiếc lu, thùng từng dùng để chứa lương thực trong hầm
Ảnh: Phạm Hữu
Thang dây để lực lượng phái đoàn trèo lên trần nhà trong tình huống đánh trả quân đội chính quyền cũ
Ảnh: Phạm Hữu
