Ông Trần Thanh Xuân (72 tuổi), thế hệ thứ 4 của gia đình họ Trần cũng là chủ nhân của căn nhà cổ này. Ông cho biết dù trải qua nhiều giai đoạn lịch sử của đất nước, khó khăn của gia đình nhưng đến giờ vẫn giữ lại được những gì của cha ông.
Hiện tại, căn nhà cổ này nằm tại mặt tiền đường Nguyễn Thái Sơn, Q.Gò Vấp, TP.HCM (đoạn giao lộ Phạm Ngũ Lão - Nguyễn Thái Sơn). Căn căn nhà này được xây từ thời ông Trần Văn Bằng, ông cố của ông Xuân, khoảng năm 1907.
Căn nhà cũng như "chứng nhân lịch sử" vì đã trải qua 2 cuộc chiến tranh chống Pháp, Mỹ. Tuy nhiên, dù trải qua không ít lần bom đạn nhưng căn nhà vẫn trụ vững và được nhiều thế hệ trong gia đình ông Xuân gìn giữ đến tận hôm nay.
Căn nhà cổ 118 năm tuổi của ông Trần Thanh Xuân nằm tại Q.Gò Vấp, TP.HCM
Ảnh: Phạm Hữu
Cấu trúc chính của căn nhà được xây dựng hầu hết bằng gỗ. Nền được lót bằng gạch tàu, đã phai màu theo thời gian. Trước căn nhà có khoảng sân nhỏ, dành để trồng cây
Nguyên thủy của căn nhà xây theo lối kiến trúc rường Nam bộ, kiểu nhà 3 gian chữ đinh
Khu vực trang thờ chính được làm hoàn toàn bằng gỗ. Cạnh gian thờ là 2 buồng, nối khu vực ngoài và bên trong căn nhà
Cạnh gian thờ chính cũng có 2 gian thờ phụ, được ông Xuân giữ nguyên hiện trạng từ những thời kỳ trước cho đến bây giờ
Căn nhà này được xây theo lối kiến trúc rường Nam bộ, kiểu nhà 3 gian chữ đinh, có nhà trên và nhà dưới. Nhà có 3 cửa chính, mỗi cửa hình vuông, được ghép từ nhiều tấm ván lại với nhau. Hầu hết cấu trúc chính của nhà được làm bằng loại gỗ căm xe chắc chắn.
Nội thất căn nhà ông dường như cũng giữ nguyên hiện trạng. Cụ thể là 2 chiếc bàn thờ bằng gỗ, chạm khắc tinh xảo nằm ở giữa và bên trái có tuổi đời gần bằng căn nhà. Kèm theo đó là 2 bức tranh kiến lâu đời cũng được tạo tác từ thời đó. Hai hàng cột giữa, ông Xuân gìn giữ cẩn thận 4 bức liễn khảm xà cừ có tuổi đời hơn trăm năm.
Thời gian sau này, căn nhà đã xuống cấp nhiều, mục nát bởi mối mọt và mưa gió. Cho nên ông Xuân buộc phải sử dụng vật liệu mới để phải thay thế một số vị trí trong căn nhà. Đó là vách đất đã mục, ông Xuân buộc phải phá bỏ và xây lại bằng gạch thông thường, thay mái ngói và kèo.
Nhà có 4 hàng cột, gồm: cột hàng nhất (còn gọi là cột cái). Không gian thờ được nằm ở ngay hàng cột cái. Cột hàng hai (hay gọi hàng nhì), nằm kế tiếp ở hàng cột cái nằm chỗ để dãy bàn, ghế tiếp khách. Cột hàng ba và hàng tư kết nối tạo thành hiên nhà (hay còn gọi là cột hành lang)
Phía trên các cánh cửa của nhà có lắp những vách lam bằng gỗ, ở giữa là mắt cửa hay còn gọi là môn thần
Trong khi đó, bên dưới là ngạch cửa. Ngạch này cũng cùng với 3 cánh cửa còn nguyên vẹn trăm năm, chưa từng được thay thế hoặc sửa chữa gì
Hệ đầu kèo nằm phía trên các cửa chính, được chạm khắc họa tiết tinh xảo với chim chóc và hoa lá cành
Ngoài cấu trúc nhà, ông Xuân cũng đã lưu giữ các kỷ vật gắn liền với ngôi nhà trong hơn trăm năm qua như: những chiếc bàn thờ, bộ lư đồng, kỷ lư, cặp chò...
Điểm nhấn trên 2 chiếc bàn thờ là chiếc kỷ lư cổ, được khảm xà cừ và các đường nét chạm trổ nhỏ, tinh xảo của những người thợ khi xưa
Chò gỗ, đây là vật gần như quý giá với ông Xuân, nó cũng gắn liền với lịch sử ngôi nhà. Hình dáng được chạm khắc cực kỳ tinh xảo
Bên cạnh đó là chiếc tủ có tuổi đời trăm năm. Chiếc tủ này trước kia được đặt nhìn ra cửa chính "chứng kiến" nhiều đợt oanh tạc của giặc Pháp, Mỹ. Không những vậy, chiếc tủ còn bị một viên đạn lạc ghim sâu vào và vẫn còn dấu tích cho đến nay
Dù trải qua khoảng thời gian khá dài, nhiều thay đổi của thời cuộc nhưng ông Xuân vẫn cố gắng gìn giữ nét kiến trúc và văn hóa của gia đình được truyền nhiều đời qua
