Khởi đầu với những bàn tay trắng, tờ báo Thanh Niên '3 không': không biên chế, không kinh phí, không trụ sở đã tiến một bước dài để tạo dựng một hệ sinh thái truyền thông hiện đại.

40 năm trôi qua, từ thời khắc đất nước chuyển mình trong cuộc Đổi mới lịch sử cho đến Kỷ nguyên mới của dân tộc, nền báo chí cách mạng VN nói chung và Thanh Niên nói riêng đã có nhiều thay đổi sâu sắc. Duy có một điều bất biến, là đã 4 thập niên với nhiều thế hệ làm báo nối tiếp nhau, Thanh Niên vẫn luôn vững vàng tôn chỉ mục đích; kiên định với sứ mệnh, mục tiêu, phương châm hành động, tất cả vì lợi ích cao nhất của quốc gia, dân tộc và hạnh phúc của nhân dân.

Nhân kỷ niệm 40 năm ngày Thanh Niên ra đời, trân trọng kính mời bạn đọc cùng ôn lại hành trình của một tờ báo, từ những bước đầu tiên.

Tờ báo cho thanh niên

Năm 1985, đúng một thập niên sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất, nền báo chí cách mạng VN đang ở thời khắc bản lề, chuẩn bị cho cuộc chuyển mình lịch sử cùng cả dân tộc trong Đổi mới.

Hòa theo nhịp đập của thời đại, ý tưởng về một tờ báo dành cho người trẻ đã được thai nghén cũng chính từ những người trẻ từng một thời sôi nổi trong phong trào sinh viên học sinh đô thị miền Nam trước 1975. Trong nhà tù của chế độ Sài Gòn, tiến sĩ - bác sĩ Huỳnh Tấn Mẫm (lúc đó là Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn - Gia Định năm 1969 - 1970) đã gặp những người bạn cùng chí hướng và đam mê nghề báo, trong đó có các ông Nguyễn Công Khế, Đặng Thanh Tịnh.

Ảnh: tư liệu

"Sau giải phóng, nhiều cán bộ trẻ từng tham gia phong trào sinh viên học sinh đô thị miền Nam rất muốn có một tờ báo cho thanh niên, như một diễn đàn nhằm bày tỏ nguyện vọng của các tầng lớp thanh niên rộng rãi, cũng là cách tập hợp thanh niên, tạo điều kiện cho họ có mặt trong công cuộc xây dựng đất nước thời kỳ mới", ông Huỳnh Tấn Mẫm kể. ^(*)

"Tôi vừa làm nghiên cứu sinh ở Viện Hàn lâm khoa học - xã hội Liên Xô về, rất muốn làm một việc gì đó thật cụ thể cho phong trào. Tôi nghĩ đến một tờ báo, bởi báo chí vừa là diễn đàn để tập hợp, tổ chức thanh niên, cũng là phương tiện để trao đổi, tuyên truyền, hướng dẫn thanh niên trong giai đoạn mới. Lúc đó anh Lê Quang Vịnh - Bí thư T.Ư Đoàn, Chủ tịch Hội Liên hiệp Thanh niên VN và tôi - Trưởng ban Mặt trận Thanh niên, Phó tổng thư ký Hội Liên hiệp Thanh niên VN, là những người hăng hái nhất trong chuyện xin ra báo".

Được sự ủng hộ của cấp trên, sau nhiều nỗ lực, ông Huỳnh Tấn Mẫm và cộng sự đã cho ra đời 2 số báo "làm thử" vào tháng 3 - tháng 4.1985. Đó là một tờ báo khổ nhỏ 16 trang mang tên "Thông tin Thanh Niên" với manchette thanh mảnh, nét chữ khá bay bướm do họa sĩ Hoàng Ngọc Biên thực hiện. 

Với cách trình bày mới lạ, nội dung đa dạng, tươi mới đậm chất thanh niên, tờ báo thử nghiệm đã thuyết phục được cơ quan chủ quản. Ngày 12.8.1985, Ban Bí thư T.Ư Đoàn có công văn số 940/CVTWĐ gửi Ban Tuyên huấn T.Ư xin ý kiến về việc cho phép xuất bản tờ tin mang tên Thanh Niên.

Ngày 2.1.1986, Ban Tuyên huấn T.Ư có công văn số 01 TH/TW trả lời, đồng ý để T.Ư Hội Liên hiệp Thanh niên VN xuất bản hằng tuần tờ tin mang tên Thanh Niên. Trên cơ sở đó, ngày 3.1.1986, Cục Xuất bản và báo chí (Bộ Văn hóa) đã cấp giấy phép xuất bản số 1/XB-BC cho T.Ư Hội Liên hiệp Thanh niên VN.

Ban biên tập đã chọn thời điểm 3.1.1986, ngày Thanh Niên phát hành số đầu tiên, là ngày báo chính thức thành lập.

Tờ báo Thanh Niên "3 không"

Thanh Niên số phát hành chính thức đầu tiên có manchette mới rắn rỏi, chắc khỏe cũng do chính họa sĩ Hoàng Ngọc Biên đầu tư công sức, tâm huyết thực hiện.

Về công tác nội dung, Tổng biên tập Huỳnh Tấn Mẫm và Phó tổng biên tập Nguyễn Công Khế đã có một lực lượng hùng hậu các cây bút "dữ dằn" thời đó sẵn sàng cộng tác: Thép Mới, Trần Bạch Đằng, Lý Quý Chung, Trần Ngọc Châu, Đoàn Khắc Xuyên, Lê Văn Nghĩa, Thanh Thảo, Võ Quê, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Hoàng Phủ Ngọc Phan, Trịnh Công Sơn, Nguyễn Nhật Ánh, Đỗ Trung Quân, Evgeny Leng (hãng tin RIA Novosti)...

Ảnh: tư liệu

Và… chỉ có thế. Vạn sự khởi đầu nan, không có gì dễ dàng đối với người trẻ trong những bước đầu tiên của hành trình khởi nghiệp. Đối với Thanh Niên, những khó khăn vất vả của thời kỳ đầu còn vượt hơn mức bình thường. Đội ngũ những người trẻ đầy nhiệt huyết đó đối mặt với "3 không": không biên chế, không kinh phí, không trụ sở (cơ sở vật chất), chỉ có duy nhất tờ giấy phép ra báo.

Không có trụ sở, nên tòa soạn ban đầu của Tuần tin Thanh Niên phải mượn tạm hành lang ngôi nhà 145 Nguyễn Thị Minh Khai (Q.1 cũ, TP.HCM), lúc đó là văn phòng của CLB Hội Liên hiệp Thanh niên. Cái máy đánh chữ duy nhất - phương tiện tối cần thiết của nghề báo lúc đó - cũng phải mang từ nhà Tổng biên tập Huỳnh Tấn Mẫm qua dùng.

Không biên chế nên tất cả những người làm báo lúc đó đều là tình nguyện viên không lương.

Không kinh phí nên không có giấy in báo và trả tiền công in. Tất nhiên không có tiền để trả nhuận bút cho cộng tác viên.

"Phải sau khi vay được 50.000 đồng của bà Ba Thi (tức bà Nguyễn Thị Ráo - Giám đốc Công ty Lương thực TP.HCM) để ra 10 số báo đầu tiên và ra tờ Tin nhanh nhân dịp World Cup 86, chúng tôi mới bắt đầu có chút đỉnh vốn. Tin nhanh in đến 60.000 bản, bán hết sạch, chúng tôi có tiền để trả công in, mua giấy làm tiếp", Tổng biên tập đầu tiên của Thanh Niên hồi tưởng.

Sau mùa World Cup năm ấy, có thể nói tờ báo đã vượt qua giai đoạn khởi đầu nan, và "làm tiếp" đến tận ngày hôm nay.

Tờ báo nhỏ mang khát vọng lớn

40 năm trôi qua từ thời điểm "3 không" đó, các thế hệ nối tiếp nhau đã kế thừa sự dấn thân và khát vọng của những-người-mở-đường, góp thanh xuân của mình bồi đắp cho tờ báo. Đường đi đôi khi trắc trở gập ghềnh, nhưng sự đồng tâm hiệp lực của tập thể người lao động qua các thời kỳ đã giúp con tàu Thanh Niên vững vàng trước đầu sóng ngọn gió. Chia tay Thanh Niên năm 1990 để nhận nhiệm vụ mới, "thuyền trưởng" Huỳnh Tấn Mẫm bày tỏ cảm xúc dịp 20 năm ngày tờ báo ra đời: "Ngày nào tôi cũng đọc Báo Thanh Niên và rất vui khi thấy báo phát triển đến tầm vóc như hiện nay. Có lẽ đó là điều mà chính những người khai sinh tờ báo cũng không ngờ tới".

Cái sự "không ngờ tới" của tiến sĩ - bác sĩ Huỳnh Tấn Mẫm có lẽ bắt nguồn từ hồi ức "3 không", trong những ngày mà chỉ cần mua thêm được vài trăm ký giấy in báo đã là niềm hạnh phúc.

Ảnh: tư liệu

Từ không biên chế, hiện tờ báo đã có lực lượng đông đảo cán bộ, phóng viên, biên tập viên, nhân viên trị sự, phát hành, kinh doanh…

Từ không trụ sở, hiện Thanh Niên đã có 2 tòa nhà khang trang để đặt tòa soạn tại TP.HCM và Hà Nội. Báo có văn phòng đại diện tại các khu vực: duyên hải miền Trung, Nam Trung bộ, Tây Nam bộ; các văn phòng liên lạc: Thanh Hóa, Gia Lai, Đồng Nai. Lực lượng phóng viên và cộng tác viên có hưởng chế độ rải đều trên toàn quốc, cơ bản phủ khắp 34 tỉnh, thành.

Thanh Niên vẫn là tờ báo tự chủ tài chính, không hưởng bất kỳ nguồn đầu tư từ ngân sách nào. Toàn bộ cơ sở vật chất phục vụ cho các hoạt động báo chí, các nguồn chi bao gồm lương, thưởng, nhuận bút đều do tờ báo tự cân đối.

Từ tờ báo khổ nhỏ 16 trang ra mỗi tuần một kỳ, Thanh Niên đã trở thành nhật báo 24 trang khổ lớn cùng với 7 giai phẩm, đặc san mỗi năm, ra mắt báo điện tử, tiên phong phát triển truyền hình trên nền tảng web... Từ những bài báo truyền thống với kỹ thuật in typo thô sơ, Thanh Niên đã mở rộng ra nhiều nền tảng số, sở hữu đầy đủ các kênh mạng xã hội để "phủ sóng" tin tức đến nhiều đối tượng độc giả khác nhau.

Không chỉ thực hiện nhiệm vụ thông tin - tuyên truyền, Thanh Niên còn tổ chức hàng loạt sự kiện, chương trình sau mặt báo, kết nối những tấm lòng nhân ái hướng đến đối tượng yếu thế hoặc lan tỏa, truyền cảm hứng tích cực đến người trẻ, góp phần kiến tạo các thế hệ tương lai khỏe mạnh, tài năng và giàu trách nhiệm với cộng đồng…

40 năm trôi qua, hành trình của một tờ báo ra đời trong Đổi mới và hiện đang cùng cả dân tộc tiến vào Kỷ nguyên mới là cả một câu chuyện dài với quá nhiều cảm xúc. Những bước đầu tiên của hành trình ấy đã trở thành lịch sử, những trang báo in typo ngày xưa đã trở thành di sản, và ký ức về những người mở đường luôn được trân trọng khắc ghi trong tim các thế hệ sau này của Thanh Niên.

^(*) Báo Thanh Niên tuổi 20 - Nhà xuất bản Trẻ phát hành tháng 12.2005