Cuốn sách tiết lộ nhiều thông tin hay về lịch sử khoa cử, phép thi văn, phép thi võ, cách xếp đặt trường thi, quan trường và thí sinh, quan niệm về khoa cử, mấy bài văn cổ nói về khoa cử… để tuyển lựa hiền tài cho quốc gia, cơ hội để người Việt "đổi đời" dấn thân vào con đường khoa hoạn khi thi đỗ và làm quan.
Lược khảo về khoa cử Việt Nam: từ khởi thủy đến khoa Mậu Ngọ 1918
Ảnh: Q.TRÂN
Theo đó, lịch sử khoa cử nước ta mở đầu bằng khoa thi đầu tiên vào đời nhà Lý, năm Ất Mão, niên hiệu Thái Ninh đời vua Lý Nhân Tông (1075) gọi tên là khoa Minh kinh bác học. Đây cũng là khởi đầu cho khoa cử ban văn của nước ta, để các đời sau này noi theo. Người đọc còn được đến với không khí trường thi ngày xưa, cách tổ chức, sắp đặt, định lệ về thi cử… cho đến năm 1918 - năm cánh cửa khoa cử thực sự khép lại.
Thi võ thì có trễ hơn, theo như Lê Quý Đôn thì trước đời nhà Lê, nước ta không có thi võ. Nhưng khảo lại trong sử sách, năm Chính Long thứ 8 (Bảo Ứng, 1170) đời Lý Anh Tông, vua thường tập bắn trong trường bắn ở phía nam kinh thành, khi tập có bắt các quan võ thường ngày phải đua nhau tập phép công thủ, lối bày trận. Đến đời vua Trần Thái Tông chọn những người có dũng lực, hiểu võ nghệ cho làm Thượng đô Túc vệ. Như vậy, cũng có thể cho rằng thi võ của nước ta khởi thủy từ đó. Đến đời Lê Thái Tổ thì đặt thể lệ thi võ, tới đời Bảo Thái (1720 - 1728) sau Lê Trung Hưng mới đặt hẳn khoa thi.
Tác giả Trần Văn Giáp (1898 - 1973) tự Thúc Ngọc, từng có nhiều tác phẩm viết, dịch có giá trị như Lược truyện các tác gia Việt Nam (1962); Phong thổ Hà Bắc thời Lê (1971), Tìm hiểu kho sách Hán Nôm (I-II); Ngọc Kiều Lê (1976)..
