Người trẻ trì hoãn kết hôn, mức sinh liên tục giảm
Theo điều tra mới nhất (năm 2024) về Dân số và nhà ở do Cục Thống kê công bố, từ năm 1989 đến nay, tuổi kết hôn trung bình lần đầu của nam và nữ đều tăng lên, cho thấy xu hướng kết hôn muộn ở cả hai giới.
Năm 2024, tuổi kết hôn trung bình lần đầu tại Việt Nam là 27,3 (nam là 29,4 tuổi; nữ là 25,2 tuổi). Không chỉ kết hôn muộn, số con trung bình/phụ nữ tuổi sinh đẻ liên tục giảm. Năm 2024, tổng tỷ suất sinh (TFR) là 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn so với mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ).
Trước đó, từ 2009 - 2022, mức sinh của Việt Nam tương đối ổn định quanh mức sinh thay thế. 2 năm gần đây, từ 2023 - 2024, mức sinh giảm nhanh hơn. Năm 2022, TFR của Việt Nam đạt 2,01 con/phụ nữ. Năm 2023, con số này là 1,96 con/phụ nữ và đã giảm tiếp vào năm 2024. Số địa phương có TFR dưới mức sinh thay thế đang có xu hướng tăng: Năm 2019 có 22 tỉnh, thành; năm 2023 có 27 và năm 2024 là 32.
Dự thảo luật Dân số của Bộ Y tế đề xuất cho phép lao động nữ khi sinh con thứ 2 được nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng; cũng như chính sách hỗ trợ về nhà ở
Ảnh: Độc Lập
TFR của Việt Nam hiện cũng thấp hơn so với TFR trung bình của các nước Đông Nam Á (TFR của khu vực Đông Nam Á năm 2024 là 2 con/phụ nữ). Theo đánh giá của Bộ Y tế, thực trạng dân số Việt Nam hiện đã phát sinh những vấn đề nghiêm trọng phải kịp thời giải quyết, trong đó mức sinh trên toàn quốc có xu hướng giảm thấp liên tục dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (2022), 1,96 con/phụ nữ (2023) và 1,91 con/phụ nữ (2024). Mức sinh này đã ở mức thấp nhất trong lịch sử và dự báo tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo, nếu không có giải pháp kịp thời, hiệu quả.
Nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039, Việt Nam kết thúc thời kỳ dân số vàng; năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm. Lúc đó, hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số.
Hỗ trợ viện phí khi sinh con thứ hai trước 35 tuổi
Theo Cục Dân số (Bộ Y tế), trước sáp nhập, một số địa phương có các mức hỗ trợ 1 lần cho phụ nữ sinh đủ 2 con, trung bình 1 - 3 triệu đồng. Tại Đồng Nai, từ 1.1.2025, phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi thường trú trên địa bàn tỉnh được hỗ trợ 1 lần số tiền 1 triệu đồng/người.
Tại Kiên Giang, tháng 7.2024, HĐND tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 12/2024, quy định một số chính sách khen, hỗ trợ đối với tập thể, cá nhân thực hiện tốt chính sách dân số trên địa bàn tỉnh. Trong đó, phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi chấp hành tốt chính sách dân số, được tặng giấy khen 1 lần của chủ tịch UBND xã, phường, thị trấn, kèm tiền thưởng theo quy định pháp luật về thi đua, khen thưởng.
Bạc Liêu áp dụng tặng giấy khen của chủ tịch UBND huyện, thị xã, thành phố và hỗ trợ 1 lần 1 triệu đồng tiền viện phí cho phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi, không vi phạm chính sách dân số. Hậu Giang có chính sách hỗ trợ 1 lần 1,5 triệu đồng tiền viện phí cho phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi không vi phạm chính sách dân số...
Tại Hải Phòng, theo báo cáo của Chi cục Dân số thành phố, địa phương này nhiều năm qua duy trì ở mức sinh thay thế nhưng tiềm ẩn biến động, đang có xu hướng giảm sinh. TP.Hải Phòng đã có chính sách khuyến khích, hỗ trợ duy trì mức sinh thay thế. Theo đó, các xã, phường được hỗ trợ từ 20 - 50 triệu đồng/năm khi có 70% trở lên cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ 2 con; hỗ trợ từ 500.000 - 2 triệu đồng/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi tự nguyện sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, các đối tượng bảo trợ xã hội, người sống tại huyện đảo, xã đảo. TP cũng có chính sách hỗ trợ cộng tác viên dân số 5 triệu đồng/năm khi thực hiện đạt chỉ tiêu kế hoạch năm do cấp có thẩm quyền giao, ngoài mức chi phụ cấp hằng tháng là 500.000 đồng/người/tháng. Năm 2024, Hải Phòng đã bố trí kinh phí gần 12 tỉ đồng hỗ trợ các chính sách trên. Địa phương này duy trì mức sinh thay thế trong hơn một thập niên qua (năm 2009 là 2,16 con/phụ nữ, năm 2019 là 2,2 con/phụ nữ, năm 2023 là 2,19 con/phụ nữ).
Đề xuất nữ sinh con thứ 2 được hỗ trợ mua nhà xã hội, nghỉ 7 tháng
TP.HCM đã thực hiện hỗ trợ 3 triệu đồng đối với phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi; hỗ trợ 2 triệu đồng đối với phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo, đối tượng bảo trợ xã hội, đối tượng sống tại xã đảo khi thực hiện tầm soát trước sinh và tầm soát sơ sinh... Ngoài ra, TP còn có các hỗ trợ khác, thể hiện sự quan tâm với các cặp vợ chồng đã chung tay thực hiện việc sinh đủ 2 con để góp phần giải quyết bài toán mức sinh thấp tại địa phương.
Đề xuất các hỗ trợ lâu dài
Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng cho biết cùng với các giải pháp đang được các địa phương áp dụng, dự thảo luật Dân số do Bộ Y tế soạn thảo đề xuất các giải pháp lâu dài để duy trì mức sinh thay thế, bao gồm: Quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, trong đó cho phép cặp vợ chồng, cá nhân quyết định thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.
Về hỗ trợ cụ thể, dự thảo đề xuất cho phép lao động nữ khi sinh con thứ 2 được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng. Nếu thực hiện theo quy định này, dự kiến ngân sách nhà nước bảo đảm chi trả khoảng 50,3 tỉ đồng/năm (theo số liệu của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, mỗi năm có trung bình khoảng 6.531 phụ nữ sinh con thứ hai, mỗi tháng được hưởng trợ cấp thai sản với mức bình quân là 7,7 triệu đồng/tháng).
Ngoài ra, dự thảo đề xuất cho phép phụ nữ sinh đủ 2 con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh, thành có mức sinh thấp được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội theo quy định của Chính phủ. "Quy định này sẽ tạo điều kiện cho các cặp vợ chồng đủ điều kiện về nơi ở để nuôi 2 con", ông Dũng cho hay.
Đánh giá về tác động tích cực của các giải pháp trên, Bộ Y tế cho biết thực hiện giải pháp hỗ trợ phụ nữ sinh con thứ 2, mỗi năm sẽ có 6.531 phụ nữ được nghỉ thai sản thêm 1 tháng để tăng thêm thời gian chăm sóc con; 6.531 gia đình sinh đủ 2 con tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, tỉnh, thành có mức sinh thấp được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội theo quy định của Chính phủ.
Cũng theo Bộ Y tế, thực hiện đề xuất trên, các doanh nghiệp bố trí sắp xếp đảm bảo thời gian nghỉ thai sản thêm 1 tháng cho 6.531 phụ nữ sinh con thứ hai, tác động tới chi phí của doanh nghiệp trong ngắn hạn. Tuy vậy doanh nghiệp tránh được nguy cơ thiếu lao động khi mở rộng quy mô sản xuất, góp phần mang lại lợi ích kinh tế cho doanh nghiệp.
Cùng với các quy định cụ thể về chính sách hỗ trợ, dự thảo luật Dân số đề xuất: Định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp. Trường hợp mức sinh của một số địa phương xuống mức rất thấp, Chính phủ báo cáo, đề xuất Quốc hội có biện pháp can thiệp kịp thời.
