Trong cuộc làm việc mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh cần đổi mới tư duy về vai trò, vị trí của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và sớm ban hành một nghị quyết mới, đột phá về kinh tế tư nhân... Là người theo sát quá trình phát triển của khối kinh tế tư nhân, bà nhận định ra sao về yêu cầu của Tổng Bí thư?

Đầu tiên tôi rất phấn khởi khi Tổng Bí thư đã có những cách nhìn rõ ràng: Nếu không có những thay đổi quyết liệt mang tính chất cách mạng thì VN không thể đạt mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước có thu nhập trung bình cao và năm 2045 trở thành nước có thu nhập cao.

Để đạt được những mục tiêu này, đầu tiên phải xác định các động lực phát triển của VN là gì, những bộ phận nào trong nền kinh tế cần thúc đẩy? Tổng Bí thư cũng đã chỉ rõ: chính là khu vực kinh tế tư nhân.

Ảnh: TTXVN

Thật ra, từ thời nguyên Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã gieo được tinh thần doanh nghiệp (DN) Việt, DN dân tộc, có ý nhấn mạnh đến nội lực - người Việt phải là lực lượng chủ chốt, làm động lực cho đất nước tăng trưởng chứ không thể trông cậy vào FDI. Phương châm này là rất đúng, nhưng thời gian qua vẫn tồn tại tư duy coi khu vực kinh tế nhà nước là chủ đạo, DN nhà nước là lực lượng quan trọng nhất. Điều đó thể hiện qua những chính sách ưu đãi hàng đầu, dồn tối đa nguồn lực cho DN nhà nước. Đây là tư duy đã được hình thành và kéo dài suốt từ khi đất nước bắt đầu đổi mới.

Với chủ trương phát triển kinh tế nhiều thành phần, ngay sau thời kỳ đổi mới - năm 1987, chúng ta có luật Khuyến khích đầu tư nước ngoài tại VN, nhưng phải chờ tới năm 1991 mới có luật Công ty dành cho DN tư nhân nội địa, muộn hơn tới 5 năm. Có thể thấy, ban đầu VN đã chọn phát triển dựa vào đầu tư nước ngoài. DN chỉ được làm những gì nhà nước cho phép, mà quy trình cho phép thì phức tạp, nhiêu khê. Mãi đến năm 1999, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính trong khu vực, đầu tư nước ngoài vào VN giảm sút mạnh, chúng ta mới trao lại quyền tự do kinh doanh cho DN, được làm những gì luật không cấm. Đến năm 2005 mới có được luật chung cho DN đầu tư nước ngoài với DN trong nước. Khi đó về mặt lý thuyết mới coi lực lượng DN trong nước ngang bằng với đầu tư nước ngoài.

Vì sao tôi nói về mặt lý thuyết? Là bởi trên thực tế, đầu tư nước ngoài vào VN vẫn được ưu tiên hưởng ưu đãi. Tới giai đoạn 2016 - 2017, nghị quyết của Đảng chính thức thừa nhận "kinh tế tư nhân là một động lực phát triển", sau đó nâng lên thành "động lực phát triển quan trọng" của nền kinh tế, nhưng nhìn chung tư duy phát triển khối DN tư nhân của VN rất "rón rén".

Những tháo gỡ về thể chế thời gian qua đã được thực hiện dần dần nhưng chưa thực sự đột phá. Về cơ bản, khu vực kinh tế tư nhân vẫn luôn bị phân biệt đối xử.

Bà có thể chỉ rõ hơn những phân biệt đối xử đó?

Phân biệt lớn nhất là hạn chế quyền kinh doanh. Có rất nhiều lĩnh vực ưu tiên cho DN nhà nước, ưu tiên cho DN FDI.

Thứ hai là quyền tiếp cận các nguồn lực. Từ đất đai, tài nguyên, người lao động…, bao giờ lực lượng FDI và DN nhà nước cũng tiếp cận dễ dàng nhất. Các hầm mỏ, khai thác tài nguyên thiên nhiên cũng chủ yếu giao cho DN nhà nước, DN FDI khai thác, sau này mới có một vài DN tư nhân "mon men" tiếp cận được nhưng theo cách liên doanh, sau đó mua lại phần mà DN khai thác trước kinh doanh lỗ rồi bỏ cuộc.

Vốn cũng vậy. Những ngân hàng lớn nhất khi cổ phần hóa cũng kêu gọi DN nước ngoài tham gia, cấp vốn cũng phải ưu tiên cho những dự án của DN nhà nước. Tương tự với đầu tư công, dự án lớn cũng ưu tiên "gọi" DN nhà nước, DN nước ngoài. Nghịch lý là DN nước ngoài trúng thầu lại thuê toàn bộ nhà thầu phụ là DN VN. Vậy tại sao không cho DN tư nhân VN liên kết với nhau để nhận dự án? DN nhà nước cũng vậy, không ít dự án phải kéo DN tư nhân vào làm cùng, nhưng chỉ tham gia với tư cách thầu phụ. Hoàn toàn không sòng phẳng.

Ảnh: T.N

Như phân tích của bà, khu vực kinh tế tư nhân vẫn thiệt thòi, cũng đồng nghĩa là nếu được mở bung không gian thì khối này sẽ còn rất nhiều dư địa để phát triển, tăng tốc?

Đúng như thế. Từ tư duy, nhận thức sẽ quyết định hành động.

Trong nỗ lực thực hiện những mục tiêu lớn phía trước, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhìn nhận và chỉ ra rằng thể chế là "điểm nghẽn của điểm nghẽn". Đó là điểm vô cùng quan trọng vì đột phá thể chế đòi hỏi đột phá về tư duy, về con người cũng như bộ máy thực hiện. Trong đó, đột phá về con người là quan trọng nhất bởi không đột phá về con người, không thay đổi con người thì làm sao có được những thể chế tốt?

Chính vì thế, tôi phải nhấn mạnh cuộc thay đổi lần này của Tổng Bí thư Tô Lâm thực sự là thay đổi cách mạng đối với DN tư nhân của VN. 40 năm sau đổi mới, 50 năm sau thống nhất đất nước và 80 năm sau khi giành độc lập, khu vực kinh tế tư nhân đến nay đã thực sự được công nhận vai trò một cách đích đáng.

Một điều nữa tôi rất mừng, chúng ta thường nói làm tổ cho đại bàng, là nhắm tới các đại bàng lớn bên ngoài bay vào. Giờ Tổng Bí thư còn nhắc tới chuyện làm tổ cho những đàn chim nhỏ hơn, ý là tạo môi trường cho DN nhỏ và vừa. DN có thể nhỏ nhưng không yếu, nhỏ nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng cho sự phát triển của nền kinh tế. Trong mọi lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, du lịch hay dịch vụ, DN nhỏ và vừa đều có thể tham gia và cung cấp được những giải pháp tốt cho những vấn đề mà nền kinh tế và người dân cần.

Đấy là cách nhìn nhận rất mới, rất tuyệt vời.

Tôi có thể cảm nhận được kỳ vọng và tin tưởng của bà vào thành công của cuộc cách mạng đổi mới lần này, bà có thể chia sẻ thêm?

Tổng Bí thư ngay khi nhậm chức đã đưa ra những thông điệp rất mạnh mẽ và lập tức, phía Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng hành động ngay.

Tháng 9.2024, lần đầu tiên Thủ tướng Phạm Minh Chính họp với các DN tư nhân lớn của VN để mời tham gia các dự án lớn. Với tôi, đây là cuộc gặp mang tính lịch sử vì từ xưa tới giờ các dự án lớn luôn được ưu tiên cho DN nhà nước trước, thậm chí mời DN FDI nhưng DN tư nhân chưa bao giờ được mời. Lần này, Thủ tướng đích thân đặt hàng Tập đoàn Hòa Phát làm đường ray cho tàu cao tốc Bắc - Nam, đặt Tập đoàn THACO làm đoàn tàu… Không chỉ đặt hàng "cho có", Thủ tướng còn bàn với họ để xem làm thế nào, cần điều kiện gì thuận lợi nhất cho họ tham gia được. Đó là những hành động rất "đẹp", tạo niềm tin vào một sự chuyển biến thực chất từ tư duy, nhận thức đến hành động đang diễn ra.

Có thể thấy, đổi mới tư duy từ tầng trên khá rõ. Chờ đợi và hồi hộp nhất là thẩm thấu vào các tầng thực hiện phía dưới.

Nếu nghị quyết mới đúng như Tổng Bí thư chỉ đạo, kinh tế tư nhân có thể trở thành "động lực quan trọng nhất" để đưa đất nước vào kỷ nguyên mới không, theo bà?

Tôi hoàn toàn không nghi ngờ điều đó. Suốt nhiều năm qua, từng DN đã mạnh lên trong các lĩnh vực cốt lõi của họ, rồi đầu tư dần sang các lĩnh vực khác. Về quy mô, ngoài những DN của các tỉ phú, chúng ta còn có khoảng hơn 300 DN quy mô tương đối lớn cũng có định hướng phát triển dựa trên những nền tảng tốt về công nghệ, quản trị, nguồn nhân lực… Nhìn chung, lực lượng DN VN có độ sẵn sàng cao, ở nhiều lĩnh vực.

Tôi tin rằng trong kỷ nguyên vươn mình bước sang thời kỳ mới của VN thì chắc chắn người vươn mình sẽ phải là các DN tư nhân. Như Thánh Gióng - một nhân vật xuất thân từ gia đình nông dân, trỗi dậy, vươn lên, chứ không phải con ông quan hay xuất thân từ gia đình danh giá nào. Các điều kiện hiện nay đang rất thuận lợi để DN Việt vươn mình. Chỉ cần có môi trường tốt, bộ máy chuyển động nhanh thì chắc chắn DN tư nhân VN có thể nhanh chóng phát triển mạnh mẽ trong vòng 5 năm tới.