Không truy thu, không phạt khi làm sai giai đoạn đầu
Cho rằng nhóm hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ đang gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai quy định về hóa đơn, chứng từ và dẫn cả khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp VN (VCCI), Hiệp hội Ngân hàng VN kiến nghị Chính phủ nên có văn bản chính thức, khẳng định không truy thu thuế đối với giai đoạn trước khi chuyển đổi thuế khoán sang thuế tính trên doanh thu. Bên cạnh đó, cần thiết lập giai đoạn chuyển tiếp tối thiểu một năm, trong đó không xử phạt đối với các lỗi kê khai hóa đơn điện tử; áp dụng chính sách miễn, giảm thuế trong 1-2 năm đầu để hộ kinh doanh thích ứng dần; xây dựng hệ thống sổ sách, chứng từ đơn giản, dễ thực hiện, phù hợp với quy mô nhỏ… Việc triển khai áp dụng cũng cần thực hiện theo lộ trình, ưu tiên các hộ lớn tại đô thị, sau đó mới mở rộng sang hộ nhỏ ở nông thôn; tăng cường truyền thông, tập huấn, đào tạo để nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng hóa đơn điện tử; hỗ trợ cung cấp phần mềm, hóa đơn miễn phí và thiết lập đường dây nóng trợ giúp trong giai đoạn đầu…
Từ ngày 1.1.2026, hình thức thuế khoán áp dụng với hộ kinh doanh sẽ bị xóa bỏ theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị
Ảnh: Đào Ngọc Thạch
Trước đó, nhiều chuyên gia, doanh nghiệp cũng có đề xuất tương tự để hỗ trợ hộ kinh doanh trong quá trình chuyển đổi. Lãnh đạo Cục Thuế từng khẳng định khi doanh thu khoán thay đổi 50% trở lên, hộ kinh doanh phải thông báo thay đổi mức khoán với cơ quan thuế và không bị truy thu. Tuy vậy, một số hộ kinh doanh cho biết đã bị truy thu thuế từ nhiều năm trước, thậm chí bị tính thêm tiền chậm nộp. Luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, từng phản ánh việc này và ông cho rằng kiến nghị của Hiệp hội Ngân hàng VN là hoàn toàn chính xác. Nhất thiết phải có văn bản rõ ràng, tránh trường hợp gây bất lợi cho hộ kinh doanh khi chính sách được đưa vào áp dụng chính thức. "Ngành thuế không có chủ trương song một số địa phương thực hiện việc truy thu khi phát hiện có sự chênh lệch doanh số sau khi hộ kinh doanh thực hiện khởi tạo hóa đơn. Để tránh trường hợp mỗi nơi áp dụng một kiểu, cần có văn bản mang tính pháp lý cao từ Chính phủ, Quốc hội", luật sư Trần Xoa nhấn mạnh.
TS Đỗ Thiên Anh Tuấn (Trường Chính sách công và quản lý Fulbright VN) cũng ủng hộ quan điểm không truy thu. "Chúng ta đang từng bước sửa đổi, điều chỉnh để có chính sách thuế công bằng, hợp lý, văn minh và hiện đại hơn. Vì thế, không nên áp cơ chế hồi tố đối với hộ kinh doanh. Nếu không có văn bản chính thức, sẽ tạo cơ hội cho cán bộ thuế tại một số cấp cơ sở nhũng nhiễu, gây khó hộ kinh doanh. Nên nhớ, thuế không chỉ là công cụ thu ngân sách mà liên quan nhiều đến sinh kế, tâm lý người có hoạt động mua bán kinh doanh. Nếu chúng ta cứ chăm chăm vào việc truy thu sẽ khiến mục đích tốt đẹp ban đầu là tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, khuyến khích tư nhân phát triển lớn mạnh bị ảnh hưởng. Nên tôi vẫn giữ quan điểm từ đầu là quy trình thu thuế theo doanh thu đối với hộ kinh doanh bắt buộc phải làm đơn giản nhất có thể", ông Anh Tuấn phân tích.
Cần có lộ trình triển khai hợp lý, nhân văn
Chuyên gia Đỗ Thiên Anh Tuấn cũng đề nghị nên có lộ trình triển khai hợp lý, không kéo dài; ban đầu nếu làm sai thì cần hướng dẫn kiên trì hơn, không nên áp dụng phương thức xử phạt. "Cần tăng cường hướng dẫn, tư vấn thuế tại chỗ cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ, tiểu thương, đặc biệt tại các chợ truyền thống, làng nghề, khu buôn bán nhỏ. Những quy trình, thủ tục cần được đơn giản hóa, linh hoạt hơn, thay vì áp dụng cứng nhắc, máy móc theo kiểu giống doanh nghiệp lớn", ông đề nghị.
PGS-TS Nguyễn Thường Lạng, Viện Thương mại và kinh tế quốc tế - ĐH Kinh tế quốc dân, cho rằng chủ trương đúng đắn của chúng ta là khuyến khích kinh tế tư nhân phát triển, làm lớn mạnh hộ kinh doanh lên thành doanh nghiệp, tiến đến con số 2 triệu doanh nghiệp đến năm 2030. Điều khiến các hộ kinh doanh lo ngại khi chuyển đổi là phát sinh chi phí tuân thủ, thủ tục rườm rà và nhất là lo bị phạt. Thế nên, phải có cách làm nhân văn, uyển chuyển để đạt hiệu quả cao nhất. Việc truy thu thuế đối với hộ kinh doanh khi áp dụng quy định mới là hoàn toàn không nên. Cần thiết có văn bản rõ ràng quy định, tạo tâm lý yên tâm cho hộ kinh doanh thoải mái trong việc tuân thủ pháp luật. "Chúng ta đang dùng những cụm từ "khuyến khích, hỗ trợ, hướng dẫn…" cho một chính sách mới nên không lý do gì lại vội vã áp ngay các hình thức phạt, truy thu nghe phản cảm vậy. Sau thời gian đó, nếu không tuân thủ và cố tình vi phạm, mới có biện pháp chế tài", PGS-TS Nguyễn Thường Lạng nói.
Luật sư Trần Xoa bày tỏ lo ngại khi thời gian không còn nhiều nhưng thực tế còn lúng túng. Vì vậy theo ông, vấn đề cấp thiết hiện nay vẫn là hỗ trợ hộ kinh doanh lắp đặt và làm quen dần với phần mềm áp dụng hóa đơn điện tử. Chỉ còn hơn 3 tháng nữa, hộ kinh doanh sẽ phải đóng thuế theo doanh thu, bỏ thuế khoán. Tuy nhiên, để triển khai đồng loạt ngay với hơn 5 triệu hộ kinh doanh là điều không thể bởi lực lượng cán bộ thuế còn mỏng.
Luật sư Trần Xoa đề nghị nên chọn hộ kinh doanh lớn, những đô thị phát triển, doanh thu cao, dân trí cao… để ưu tiên triển khai trước. Phải tổng lực các thành phần để hỗ trợ cho việc này, không phải chỉ ngành thuế. Cần có sự phối hợp giữa thuế với các công ty dịch vụ kế toán, đại lý thuế, kiểm toán, công ty kinh doanh phần mềm kế toán, dịch vụ hóa đơn điện tử, hội phụ nữ, Đoàn thanh niên… trong việc tuyên truyền, hướng dẫn, triển khai thực hiện. Trong đó, cơ quan thuế là "nhạc trưởng", các đoàn, hội, doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ… hỗ trợ từ việc xuống "cầm tay chỉ việc", cài đặt, hướng dẫn thao tác… "Có một vấn đề là Cục Thuế cũng cho biết sẽ có giải pháp hỗ trợ cung cấp miễn phí các nền tảng số, phần mềm kế toán dùng chung cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Tuy nhiên, quy định này vẫn đang trong dự thảo nghị định hướng dẫn thi hành một số điều của Nghị quyết số 198/2025. Nhìn chung, việc triển khai áp dụng bỏ ngay thuế khoán, tính thuế theo doanh thu từ 1.1.2026 là thách thức rất lớn", luật sư Trần Xoa nhận định.
Từ 1.6, theo Nghị định 70, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỉ đồng mỗi năm thuộc một số ngành nghề (ăn uống, khách sạn, bán lẻ, vận tải hành khách, thẩm mỹ, vui chơi giải trí...) sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối dữ liệu với cơ quan thuế. Đồng thời, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị yêu cầu xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh chậm nhất trong năm 2026. Cục Thuế cho biết tại khoản 3 điều 12 Nghị quyết 198/2025 của Quốc hội quy định Nhà nước bố trí kinh phí để cung cấp miễn phí các nền tảng số, phần mềm kế toán dùng chung cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh theo quy định của Chính phủ.
