Sau ngày đất nước thống nhất, xóm ấy có 36 người con nằm lại nơi chiến trường, 9 người mẹ được tôn vinh là Mẹ Việt Nam anh hùng và 7 thương, bệnh binh mang trên mình vết tích chiến tranh. Người dân gọi đó là "xóm kiên cường".
Kiên gan giữa mưa bom bão đạn
Ở tuổi ngoài 80, những cựu chiến binh xóm 25, thôn Thanh Sơn, xã Khánh Cường (Quảng Ngãi), vẫn nhớ như in những ngày quê hương chìm trong khói lửa. Xóm nhỏ chỉ có vài chục mái tranh nép giữa đồng, lại trở thành "cái gai trong mắt" quân Mỹ và chính quyền Sài Gòn.
Đường vào “xóm kiên cường”
ẢNH: TRANG THY
Họ coi đây là "điểm nối giữa cộng sản với dân chúng", nên trút xuống bao trận càn quét, bắn giết, đốt phá. Dân làng chạy giặc trong nước mắt, gánh gồng mắm muối, bồng bế con thơ, ngoái đầu nhìn mái tranh bốc cháy, trâu bò ngã gục trong loạt đạn tàn bạo. Ngay cả giếng nước, nguồn sống duy nhất, cũng bị ném lựu đạn phá hủy vì địch nghi có hầm bí mật thông vào bên dưới.
"Tháng 2.1963, pháo từ núi Giàng, núi Dâu và cả tàu chiến ngoài biển đồng loạt bắn dồn dập xuống xóm. Chỉ ít phút sau, 17 xe tăng bò lổm ngổm tiến vào, bộ binh cầm súng tiểu liên tràn theo. Chúng tôi kịp kêu gọi bà con chạy tránh bom rồi rút xuống hầm bí mật. Trận đó, 4 du kích bị bắt. Trong đó, 1 người bị bắn ngay tại chỗ chỉ vì mắng vào mặt bọn chúng: Lũ bán nước. 3 người còn lại bị đưa đi sát hại", cựu du kích Đào Văn Ngọc (83 tuổi) kể, giọng nghẹn lại.
Mỗi trận càn qua đi, người dân lại quay về dựng lại mái nhà, lấp hầm tránh pháo. Trẻ nhỏ quen với việc chui xuống hầm mỗi khi đêm xuống, nhiều đứa giật mình khóc thét trong tiếng pháo rền. Nhưng dân làng vẫn kiên quyết bám trụ để làm chỗ dựa cho cách mạng.
Ông Ngọc, ông Cường và bà Dư (từ trái sang), những người từng cầm súng bảo vệ xóm làng
ẢNH: TRANG THY
Xóm 25 nằm giữa đồng, ba phía đông, tây, nam bị đồn địch bao vây, phía bắc lại là ấp chiến lược có lính chốt giữ. Ấy vậy mà cán bộ cách mạng vẫn về được với dân nhờ những ám hiệu mộc mạc: nón lá úp trên mái tranh, ngọn đèn dầu lập lòe, hay làn khói bếp lúc chiều buông. Ban đêm, mỗi khi du kích mang gạo rời xóm, dân làng âm thầm đi sau, xóa sạch dấu chân để che mắt kẻ địch.
Căm thù giặc, thanh thiếu niên nối nhau ra trận. Có người mới 13 tuổi đã tình nguyện làm giao liên, băng qua ruộng đồng đưa tin cho du kích. "Gia đình tôi có đến 9 anh chị em, tất cả đều tham gia cách mạng. Ba người trong đó đã ngã xuống khi tuổi đời còn rất trẻ. Vậy nên tôi cũng tiếp bước, coi như trả món nợ quê hương", bà Trương Thị Dư (71 tuổi) kể.
Ông Nguyễn Xuân Thái (74 tuổi), nguyên du kích, sau này là Phó bí thư Xã ủy Phổ Cường, tự hào: "Xóm 25 ít dân nhất xã, vậy mà lại cung cấp nhiều nhân tài vật lực cho cách mạng. Người dân dũng cảm, kiên cường, chẳng nao núng trước bom đạn".
Ngày quê hương rợp bóng cờ chiến thắng, niềm vui sum họp xen lẫn những khoảng lặng đau thương. Ở xóm 25, nhiều người mẹ lặng lẽ giấu nỗi mất mát vào tim, bởi những giọt nước mắt đã khô cạn sau bao lần nghe tin con ngã xuống cho Tổ quốc hồi sinh. 36 người con của 23 bà mẹ đã nằm lại nơi chiến trường, nhiều người trong số họ ra đi khi tuổi đời chưa kịp chạm đến đôi mươi.
Mẹ Việt Nam anh hùng Bùi Thị Thông có 5 người con cùng chồng tham gia cách mạng. Mẹ tự tay đào hầm giấu cán bộ, chắt chiu từng lon gạo nuôi du kích. Thế nhưng chiến tranh cướp đi 3 người con trai của mẹ ở tuổi thanh xuân.
Xóm 25 yên bình sau khói lửa chiến tranh
ẢNH: TRANG THY
Mẹ Việt Nam anh hùng Trần Thị Quán sinh 7 người con trong cảnh nghèo khó. Trong đó, 1 người qua đời từ nhỏ, 6 người còn lại đều theo cách mạng, và 4 trong số đó mãi không trở về. Ngày quê hương giải phóng, mẹ vừa khóc vừa ôm di ảnh con, đôi mắt đã cạn khô vì bao mùa nước mắt.
"Chúng tôi không thể kể hết sự hy sinh của dân làng, nhất là những người mẹ. Nhiều mẹ biết chắc con đi là có thể không về, nhưng vẫn động viên cầm súng. Vì thế, lớp lớp thanh niên chúng tôi hăng hái lắm: người trước ngã xuống thì người sau lại tiếp bước. Có anh em vừa lành vết thương lại tiếp tục ra trận", cựu chiến binh Phan Thanh Cường (73 tuổi) nghẹn ngào.
Tiếp bước dựng xây quê hương
Ngày non sông liền một dải, người dân xóm 25 lại cặm cụi cấy cày. Những mái tranh nghèo được thay bằng nhà ngói, đường đất thành đường bê tông, trẻ nhỏ tung tăng cắp sách đến trường. "Chúng tôi trở về sau chiến tranh với nhiều thương tật, trái gió trở trời lại đau nhức. Nhưng chẳng ai chịu buông tay. Mọi người cùng nhau cuốc cày, dựng lại quê hương", ông Cường chia sẻ.
Nhà sinh hoạt cộng đồng của xóm 25 được xây dựng từ sự chung tay đóng góp của bà con và con em quê hương đang sinh sống, làm việc khắp nơi
ẢNH: TRANG THY
Tiếp nối truyền thống cha anh, lớp thanh niên sau giải phóng vẫn hăng hái nhập ngũ. Trở về đời thường, họ cùng bà con góp công sức dựng lại cuộc sống. Ông Đặng Văn Mới (52 tuổi), từng đi bộ đội, nay là xóm trưởng, tự hào: "Xóm 25 giờ có 53 căn nhà với hơn 200 nhân khẩu. Bà con đoàn kết, ai khó thì cả xóm chung tay giúp đỡ. Con em trong xóm nhiều đứa học đại học, cao học, làm việc ở khắp nơi. Cha mẹ luôn nhắc nhở phải sống sao cho xứng đáng với thế hệ đã hy sinh".
Hôm nay, bước trên con đường bê tông thẳng tắp dẫn vào xóm, nghe tiếng trẻ con ríu rít sau buổi tan trường, khó ai hình dung nơi này từng hứng chịu hàng trăm trận càn, từng có những bà mẹ gạt nước mắt tiễn hết người con này đến người con khác ra đi.
Nhưng ký ức không phai, người dân vẫn gọi quê hương mình bằng cái tên trìu mến, "xóm kiên cường", như một lời nhắc nhớ về quá khứ hào hùng, về sự hy sinh lặng thầm đã góp phần làm nên ngày độc lập hôm nay.
Vùng đất anh hùng
Sự hy sinh của "xóm kiên cường" không chỉ là câu chuyện của riêng xóm 25, mà còn là bản anh hùng ca của cả xã Khánh Cường (được thành lập trên cơ sở sáp nhập 2 xã Phổ Khánh và Phổ Cường, TX.Đức Phổ, Quảng Ngãi cũ). Mảnh đất này thấm đẫm máu xương với 1.838 người con anh dũng hy sinh trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc. Có đến 337 bà mẹ được phong tặng và truy tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng, con số đủ để thấy sự hy sinh vô bờ của vùng quê nghèo. Năm 1972, xã Phổ Cường vinh dự được Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Gần nửa thế kỷ sau, vào năm 2020, xã Phổ Khánh cũng được Chủ tịch nước ký quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng, tiếp nối truyền thống bất khuất của quê hương trong suốt 2 cuộc kháng chiến và cả thời bình.
