Vượt mưa bom bão đạn đưa đồng đội qua sông
Những ngày cuối tháng 10, Quảng Trị bắt đầu vào mùa mưa, những trận mưa ào ạt khiến ruộng đồng chìm trong lũ, nước trên dòng Thạch Hãn dâng cao, đục ngầu chảy xiết. Những ngày mưa lớn như thế khiến nữ du kích Nguyễn Thị Thu (71 tuổi, xã Triệu Phong, Quảng Trị) nhớ về những ngày mưa dữ dội của hơn 50 năm trước. Ngày đó, từ trên trời không chỉ đổ nước mà còn trút cả bom, đạn, dưới mặt đất thì máu, mồ hôi và nước mắt của các chiến sĩ hòa vào từng tấc đất thành cổ.
Mùa hè đỏ lửa năm 1972, bà Thu tròn 17 tuổi, tham gia lực lượng du kích tại địa phương. Ở tuổi trăng tròn, bà gặp gỡ, nên duyên với ông Nguyễn Câu (cũng 17 tuổi), con trai ông Nguyễn Con - một ngư dân làm nghề cào hến trên sông Thạch Hãn. Cả hai chỉ mới làm lễ dạm ngõ đơn sơ, chưa kịp đám cưới thì trận chiến nổ ra. Ông Câu sau đó vào miền Nam, bà Thu ở lại cùng bố chồng giúp bộ đội vượt sông Thạch Hãn.
Bà Thu chỉ vào mình thời còn là thiếu nữ du kích 17 tuổi chèo đò giúp bộ đội vượt sông Thạch Hãn
ẢNH: BÁ CƯỜNG
"Lúc đó cả hai chúng tôi chưa tổ chức đám cưới, chỉ mới thăm hỏi nhưng cũng đã coi nhau như vợ chồng. Tôi tham gia lực lượng du kích địa phương, cùng bố chồng ở lại để phục vụ cách mạng, may thay hồi đó có chiếc đò làm phương tiện để đưa các chiến sĩ vượt sông, tiếp cận được thành cổ", bà Thu nhớ lại.
Di chứng bom đạn khiến bà Thu bây giờ nhớ nhớ quên quên. Thế nhưng có những ký ức không bao giờ rời khỏi trí óc, tiếng người bị thương gọi mẹ, tiếng rên la thất thanh, và những chuyến đò đêm mà bà biết nhiều người đi nhưng ít ai trở về.
"Kể từ khi chiến dịch bắt đầu, con đò của tôi đưa hàng ngàn chiến sĩ qua sông. Họ còn trẻ lắm, 18 - 20 tuổi. Đa phần là sinh viên các trường đại học ngoài Hà Nội mới gác bút cầm súng. Điều day dứt nhất là tôi đưa họ đi… nhưng chẳng mấy ai trở lại", bà Thu nghẹn ngào.
Bức Cha con lão ngư dân Triệu Phong chở bộ đội và vũ khí tiếp sức Thành cổ của nhiếp ảnh gia Đoàn Công Tính
ẢNH: NHÂN VẬT CUNG CẤP
Gặp lại chiến sĩ năm xưa
Để bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, hàng vạn sinh viên đã đặt bút xuống, khoác lên mình màu áo lính rồi tham gia huấn luyện chỉ trong vài tháng đã lập tức lên đường vào miền Nam. Đến Quảng Trị, họ được chia ra nhiều mũi, nhiều cánh quân để vượt sông Thạch Hãn, tiếp cận thành cổ và chiếc đò của bố con bà Thu chính là phương tiện sống còn.
"Ban ngày địch đánh ác liệt, máy bay quần thảo thả bom, bắn phá. Hầu hết những chuyến đò của tôi đều phải chèo vào ban đêm. Đêm tối như mực, chỉ khi có ánh lửa từ bom đạn lóe lên mới nhìn được mặt nhau một thoáng", bà Thu kể.
Thời điểm đó, ở khu vực gần Thành cổ Quảng Trị chỉ có duy nhất bà Thu cùng ông Con là người đưa bộ đội vượt sông. Ngoài chèo đò, cả hai còn làm người dẫn đường cho các chiến sĩ tiếp cận thành cổ. Bà kể chiếc đò chỉ có 1, mỗi ngày đưa được 10 chuyến, mỗi chuyến chở không quá 10 chiến sĩ, số còn lại bơi vượt sông.
Di chứng do bom đạn khiến nữ du kích không còn nhớ nhiều chuyện, nhưng 81 ngày đêm khốc liệt vẫn còn vang vọng trong ký ức của bà
ẢNH: BÁ CƯỜNG
"Có chiến sĩ bị thương nặng lắm, được tôi đưa về vừa đến bờ, chưa kịp chuyển đến trạm quân y thì đã hy sinh. Trước khi hy sinh, họ đau đớn gào thét gọi mẹ ơi, tôi xót xa vô cùng. Tuổi này, do di chứng bom đạn, tôi không nhớ rõ nhiều nhưng nhớ là trong hàng vạn chiến sĩ được tôi chở qua sông, sau này chỉ có 2 người còn sống được tôi chở về", bà Thu nói.
Chiến tranh khốc liệt chẳng để bà kịp nhớ mặt, nhớ tên hai chiến sĩ ấy. Thế rồi mãi 46 năm sau, có một cụ ông tóc bạc phơ vượt hàng trăm cây số từ miền Bắc vào Quảng Trị, tìm gặp lại nữ du kích đưa đò năm xưa.
"Đó là ông Phạm Hùng, cựu chiến sĩ thành cổ hiện đang sống tại Thái Nguyên. Gặp lại người chiến sĩ trẻ năm nào giờ tóc đã bạc phơ, tôi vui lắm nhưng cũng nghẹn ngào… bởi số được như ông Hùng ít quá", bà Thu kể.
Năm 2018, sau khi xem truyền hình về người đưa đò trên sông Thạch Hãn, ký ức gợi lại trong trí nhớ ông Hùng về một người đàn ông già, thân hình gầy gò cùng một nữ du kích gương mặt tròn, bầu bĩnh lái đò đưa chiến sĩ qua sông. Từ đó, ông Hùng quyết tâm tìm thông tin liên lạc để gặp lại.
Nữ du kích chèo đò năm nào giờ đã ngoài 70 tuổi và đang có cuộc sống yên bình cùng chồng bên sông Thạch Hãn
ẢNH: BÁ CƯỜNG
NỤ CƯỜI TRÊN SÔNG THẠCH HÃN
Trong Bảo tàng Thành cổ Quảng Trị, giữa vô số kỷ vật từ chiếc mũ rách nát, những khẩu súng hoen gỉ, những đồ vật đã in lên mình sự khốc liệt của chiến tranh và màu cũ kỹ của thời gian thì lại xuất hiện một bức ảnh hiếm hoi của một cụ ông nở nụ cười tươi đang lái đò, bên cạnh là một nữ du kích ôm súng, phía sau là gần 10 chiến sĩ cũng đang nở nụ cười tươi.
Bức ảnh có tên Cha con lão ngư dân Triệu Phong chở bộ đội và vũ khí tiếp sức Thành cổ được nhiếp ảnh gia Đoàn Công Tính chụp vào năm 1972. Cụ ông lái đò và nữ du kích ôm súng trong bức ảnh chính là cụ Nguyễn Con và bà Thu.
"Năm 2007, tôi nhận được cuộc gọi hỏi rất kỹ về thông tin của bố tôi và vợ tôi. Họ hỏi có phải nhà tôi chèo đò trên sông Thạch Hãn không, tôi nói phải thì họ vui mừng rồi bảo sẽ vào gặp tôi", ông Nguyễn Câu nhớ lại.
Ông Phạm Hùng (bìa trái) sau khi gặp lại được bà Thu đã mời gia đình bà ra Thái Nguyên thăm nhà
ẢNH: NHÂN VẬT CUNG CẤP
Người liên lạc với ông Câu chính là nhiếp ảnh gia Đoàn Công Tính. Đã hàng chục năm ông Tính đi tìm nhân vật trong chính bức ảnh của mình. Gặp lại vợ chồng bà Thu, ông Câu, người nhiếp ảnh gia trao tặng bức ảnh chụp 35 năm trước rồi được ông Câu dẫn đi thăm mộ cụ Nguyễn Con.
"Nhận bức ảnh tôi nghẹn ngào lắm, tôi cảm ơn ông Tính khi ông là người duy nhất chụp và giữ lại bức ảnh của bố tôi. Bố tôi mất đã lâu, nhưng chẳng có một bức ảnh nào, tôi nhớ gương mặt, nụ cười của ông và thật may mắn khi được ông Tính trao tặng bức ảnh quý giá này", ông Câu nghẹn ngào.
Theo ông Câu, sau khi kết thúc 81 ngày đêm lịch sử, bố của ông lại trở về sống những ngày tháng bình thường, tiếp tục chèo đò cào hến trên sông Thạch Hãn cho đến khi qua đời. Hòa bình lập lại, đất nước thống nhất, ông Câu và bà Thu tổ chức lễ cưới rồi có với nhau 4 người con. Hai vợ chồng nay đều đã qua tuổi 70, họ sống hạnh phúc trong mái nhà nhỏ bên sông Thạch Hãn. Đến dịp đặc biệt, ông Câu lại ra thăm mộ người bố anh hùng, bà Thu lại ghé thành cổ thắp hương cho những chiến sĩ trẻ tuổi được bà đưa đò năm ấy.
"Các cháu, các con cứ nghe đấy, thấy đấy mà nhớ. Nhờ sự hy sinh của các anh nên mới có hòa bình hôm nay", bà Thu nghẹn ngào.
