Sáng nay (19.12), tại Trường ĐH Văn Lang đã diễn Hội thảo khoa học quốc tế "Từ ký ức bản địa đến viễn cảnh toàn cầu: Nghệ thuật và cộng đồng thiểu số từ góc nhìn xuyên văn hóa", do Trường ĐH Văn Lang, Trường ĐH Tây Nguyên, Viện Văn học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) và Okia Hanoi Film Production phối hợp tổ chức. Đây là dịp để kết nối các ý tưởng và chia sẻ kiến thức về văn hóa bản địa trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Hội thảo quy tụ các nhà nghiên cứu, học giả Việt Nam và nước ngoài với hơn 130 bài tham luận.
Bên cạnh rất nhiều nghiên cứu về văn hóa bản địa như cộng đồng dân tộc thiểu số Việt Nam trên tem du lịch Đông Dương, dòng văn học truyền kỳ, truyện thơ nôm Lục Vân Tiên, chữ Nôm – Tày – góc nhìn xuyên văn hóa…, nghiên cứu của thạc sĩ Đặng Thị Kim Chi (giảng viên Khoa Xã hội và Nhân văn Trường ĐH Văn Lang) về văn hóa bản địa trên nền tảng mạng xã hội đã cho thấy một góc nhìn mới mẻ.
Sinh viên lắng nghe những chia sẻ về văn hóa bản địa trong bối cảnh toàn cầu hóa
ẢNH: MỸ QUYÊN
Tham luận có tên "Tri thức bản địa của người dân tộc thiểu số trên nền tảng mạng xã hội TikTok", đã có nghiên cứu về nhận diện đặc điểm tri thức bản địa trên TikTok, phân tích vai trò của TikTok trong bảo tồn và lan tỏa văn hóa và xem xét tác động đến bản sắc và sinh kế cộng đồng.
Thạc sĩ Kim Chi chỉ ra sức hút của tri thức bản địa, khi video về các hiện tượng tâm linh đi rừng đạt hơn 23 triệu lượt xem; nấu thạch đen tại nhà gần 21 triệu lượt xem; bắt ong ở rừng 17,8 triệu lượt xem; mẹo tìm nước, tìm thức ăn, tìm nơi trú ẩn khi lạc trong rừng 7,4 triệu lượt xem; bài thuốc chữa đau lưng, thoái hóa cột sống từ hoa chuối và nước dừa tươi 5,3 triệu lượt xem…
"Điều đó cho thấy sức hút của các video triệu view ở các chủ đề ăn, mặc, ở của người dân tộc thiểu số, do các video này đưa người xem đến gần với thiên nhiên, quay trở về tính ban sơ, nguyên thủy của cuộc sống. Vàng Thị Thông, Mẩy Kim Dao Đỏ, A Tủa Phình Hồ, những gương mặt quen thuộc trên TikTok, không chỉ kể chuyện văn hóa mà còn trực tiếp làm du lịch cộng đồng, bán nông sản địa phương và hướng dẫn bà con khai thác bền vững tài nguyên bản địa", thạc sĩ Kim Chi cho biết.
Theo nữ giảng viên, tri thức bản địa gắn liền với kinh tế bản địa, tạo công ăn việc làm, cải thiện đời sống của người dân địa phương từ chính nguồn lực bản địa: nông sản địa phương, văn hóa bản sắc dân tộc. Tri thức bản địa trên TikTok là một tiến trình nhân học văn hóa, không chỉ là hiện tượng truyền thông.
"Mạng xã hội giúp cộng đồng dân tộc thiểu số biểu đạt bản sắc, số hóa tri thức truyền thống và tạo sinh kế mới. Sự giao thoa truyền thống – công nghệ mở ra hướng bảo tồn và phát huy văn hóa dân chủ, cộng đồng, bền vững", thạc sĩ Kim Chi nhận định.
Trợ lý giáo sư âm nhạc học Damjan Rakonjac, Trường Âm nhạc Moores, ĐH Houston (Mỹ), trao đổi về văn hóa bản địa của Việt Nam qua MV ca nhạc Để Mị nói cho mà nghe
ẢNH: MỸ QUYÊN
Tại hội thảo, trợ lý giáo sư âm nhạc học Damjan Rakonjac, Trường Âm nhạc Moores, ĐH Houston lại có bài tham luận thú vị khi đề cập đến văn hóa bản địa được thể hiện trong MV Để Mị nói cho mà nghe của ca sĩ Hoàng Thùy Linh. Ông Damjan Rakonjac thích thú với hình ảnh những cô gái, chàng trai mặc đồ truyền thống của dân tộc miền núi phía bắc nhảy múa giữa núi rừng, trên đường phố, vỉa hè…
"Cuộc sống vỉa hè, với những phức tạp vốn có, trật tự được thương lượng, chiều sâu tri thức địa phương, sự đa dạng của các thực tiễn văn hóa và các mối liên hệ xã hội đa chiều, đã tạo nên một nền văn hóa vỉa hè được xây dựng và vận hành hiệu quả bởi người dân kể từ khi vỉa hè được xây dựng hơn một thế kỷ trước dưới quy hoạch thuộc địa của Pháp", ông Damjan Rakonjac chia sẻ.
Giáo dục ĐH góp phần bảo tồn văn hóa bản địa
PGS-TS Hoàng Cẩm Giang, Trưởng bộ môn nghệ thuật học Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho rằng ngày nay, văn hóa của các cộng đồng dân tộc thiểu số đã và đang thay đổi và chịu ảnh hưởng lớn từ quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa và toàn cầu hóa, đặc biệt từ các phương tiện truyền thông hiện đại.
"Hội thảo khoa học lần này muốn hướng tới những mục tiêu cụ thể về nghiên cứu bản địa từ góc độ liên ngành nghệ thuật - nhân học - văn hóa tại Việt Nam, với nỗ lực bàn luận và tìm kiếm giải pháp phá bỏ định kiến, khuôn mẫu kiến tạo cộng đồng bản địa, đặc biệt là các cộng đồng dân tộc thiểu số, trong và thông qua lĩnh vực văn học và điện ảnh, trong văn hóa đại chúng và nghệ thuật đại chúng", PGS-TS Hoàng Cẩm Giang cho hay.
PGS-TS Trần Thị Mỹ Diệu chia sẻ tại hội thảo
ẢNH; MỸ QUYÊN
PGS-TS Trần Thị Mỹ Diệu, Hiệu trưởng Trường ĐH Văn Lang, nhận định trong một thế giới đang trải qua những thay đổi văn hóa và xã hội, giáo dục ĐH không chỉ được kỳ vọng là đào tạo và giáo dục người học, mà còn giúp bảo tồn, định hình và chia sẻ các giá trị văn hóa trong xã hội.
"Hơn 130 bài tham luận phản ánh chiều sâu và sự đa dạng của các nghiên cứu về văn hóa bản địa. Các cuộc trao đổi học thuật tại hội nghị đã khẳng định rằng ký ức bản địa là một nguồn tri thức sống động, thiết yếu cho việc bảo tồn văn hóa, hình thành bản sắc và đối thoại học thuật trong một thế giới toàn cầu hóa", PGS-TS Mỹ Diệu chia sẻ.
