Ở nhiều quốc gia phát triển như Pháp, Đức, Anh hay Đan Mạch, các mô hình hợp tác nghiên cứu giữa khu vực học thuật và doanh nghiệp đã được triển khai thành công-tiêu biểu là chương trình "Thỏa thuận đào tạo nghiên cứu trong môi trường công nghiệp" (Conventions Industrielles de Formation par la Recherche-CIFRE) của Pháp. Những mô hình này không chỉ tạo ra giá trị kinh tế thực tiễn mà còn góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ nhân lực trình độ cao.
Tại Việt Nam, mối quan hệ hợp tác giữa doanh nghiệp và đại học được nhắc đến nhiều song đến nay vẫn còn nhiều hạn chế. Việc thiết lập một trung tâm kết nối doanh nghiệp và đại học, lấy cảm hứng từ các mô hình quốc tế như CIFRE, sẽ là giải pháp chiến lược nhằm thúc đẩy hoạt động nghiên cứu ứng dụng và đổi mới sáng tạo, giúp cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế, phục vụ mục tiêu chiến lược tăng trưởng 2 con số của đất nước trong thời gian tới.
Mô hình hệ hợp tác giữa doanh nghiệp và đại học
ảnh: Thế Nguyên
Trung tâm kết nối: Mô hình đề xuất cho Việt Nam
Mặc dù Việt Nam đã triển khai và đạt nhiều thành tựu về khoa học công nghệ, nhưng mối liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp vẫn thiếu gắn kết, thiếu hệ sinh thái hỗ trợ. Từ các mô hình CIFRE ở các nước tiên tiến cho thấy việc thành lập Trung tâm Kết nối doanh nghiệp - đại học là bước đi cần thiết để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao hiệu quả nghiên cứu ứng dụng tại Việt Nam.
Trung tâm có 3 chức năng chính : Tạo kết nối cung - cầu nghiên cứu. Trung tâm sẽ xây dựng nền tảng dữ liệu trực tuyến về nhu cầu R&D (Research and Development -nghiên cứu và phát triển) của doanh nghiệp và thế mạnh nghiên cứu của các trường đại học.
Kế đến, trung tâm hỗ trợ triển khai dự án hợp tác. Theo đó, trung tâm sẽ cung cấp tư vấn thiết kế dự án, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với năng lực hai bên. Ngoài ra, trung tâm có thể theo dõi, đánh giá và hỗ trợ giải quyết các vướng mắc phát sinh trong quá trình triển khai.
Cuối cùng, trung tâm thúc đẩy tài trợ và đầu tư. Đây là nơi có thể kết nối với các quỹ trong nước và quốc tế để hỗ trợ tài chính cho dự án nghiên cứu chung. Trung tâm cũng có thể cung cấp dịch vụ tư vấn chính sách ưu đãi và hồ sơ pháp lý cho doanh nghiệp đầu tư vào R&D.
Các lĩnh vực hoạt động của trung tâm kết nối
Trong giai đoạn đầu sau khi thành lập, Trung tâm Kết nối doanh nghiệp - đại học nên hoạt động trong các lĩnh vực cần thiết đối với mục tiêu phát triển của Việt Nam.
Đó là công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI). Đây là lĩnh vực tăng trưởng nhanh, rất cần đội ngũ chuyên gia và kỹ sư chất lượng cao. Trung tâm có thể tạo điều kiện hợp tác giữa doanh nghiệp công nghệ và các trường đại học trong phát triển AI, Big Data, điện toán đám mây.
Kế đến là nông nghiệp công nghệ cao. Cần ưu tiên các hoạt động liên quan đến việc ứng dụng IoT, cảm biến, tự động hóa trong sản xuất nông nghiệp để tăng năng suất và tối ưu hóa tài nguyên.
Năng lượng tái tạo và bền vững là lĩnh vực cần nhiều nghiên cứu về lưu trữ năng lượng, năng lượng mới, năng lượng xanh và sạch, xây dựng và phát triển mạng lưới điện thông minh, đáp ứng cam kết giảm phát thải của Việt Nam từ đây đến 2050 (nhất là mục tiêu phát thải ròng bằng 0 năm 2050),.
Lĩnh vực công nghệ y tế và y sinh học cần tập trung vào thiết bị y tế thông minh, công nghệ phân tích gen và giải pháp y tế cá nhân hóa, chăm sóc y tế cộng đồng và phục vụ nhu cầu về sức khỏe ngày càng tăng của dân số đang già hóa.
Với lĩnh vực quản lý kinh tế và quản trị doanh nghiệp, cần tập trung vào nhu cầu phát triển kinh tế cấp bách và bền vững đi đôi với việc đào tạo đội ngũ chuyên gia có trình độ cao và thích hợp về phân tích và quản lý kinh tế, quản trị doanh nghiệp trong tình hình có nhiều biến đổi nhanh.
Kết nối giữa Trường ĐH Kinh tế (ĐH Quốc gia Hà Nội) với doanh nghiệp về khoa học công nghệ
ảnh: T.N
Cần chính sách hỗ trợ từ Nhà nước
Để thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng được vận hành tốt, Nhà nước nên có chính sách hỗ trợ tài chính như thành lập quỹ quốc gia đồng tài trợ đến 50% chi phí nghiên cứu cho các dự án hợp tác giữa doanh nghiệp và đại học. Quỹ này có thể sẽ do Trung tâm Kết nối doanh nghiệp - đại học quản lý. Nhà nước cũng nên có chính sách ưu đãi thuế như miễn/giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các công ty đầu tư vào R&D thông qua mô hình hợp tác doanh nghiệp-đại học được nêu trên.
Nhằm đánh giá tính khả thi của việc xây dựng trung tâm, nên triển khai thí điểm quy mô nhỏ, trong thời hạn 5 năm, bắt đầu tại các địa phương có hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển như Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng. Trên cơ sở đánh giá hiệu quả, nếu thành công thì mô hình nên được nhân rộng trên cả nước.
Chương trình CIFRE và các mô hình tương tự trên thế giới đã chứng minh hiệu quả trong việc thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và học thuật, từ đó nâng cao chất lượng nghiên cứu và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế. Đối với Việt Nam, việc triển khai Trung tâm Kết nối doanh nghiệp - đại học là một bước đi chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu đổi mới sáng tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngày càng cấp thiết.
Nếu được xây dựng và vận hành đúng cách, mô hình này sẽ không chỉ giúp tăng cường năng lực nghiên cứu ứng dụng, đóng góp vào GDP, mà còn nâng cao vị thế cạnh tranh quốc gia trong nền kinh tế tri thức toàn cầu.
Mô hình của các nước
CIFRE tại Pháp do chính phủ khởi xướng từ năm 1981, nhằm kết nối nghiên cứu sinh tiến sĩ với doanh nghiệp thông qua các dự án hợp tác nghiên cứu. Theo cơ chế này, nghiên cứu sinh vừa là nhân viên của doanh nghiệp, vừa làm luận án dưới sự hướng dẫn của một giáo sư tại cơ sở đào tạo.
Chương trình được điều phối bởi Hiệp hội quốc gia về nghiên cứu và công nghệ (Association Nationale de la Recherche et de la Technologie-ANRT), dưới sự tài trợ của Bộ Giáo dục đại học, nghiên cứu và đổi mới Pháp. Chính phủ hỗ trợ một phần lương (tối đa 50%) cho nghiên cứu sinh, phần còn lại do doanh nghiệp chi trả.
Tính đến năm 2022, CIFRE đã hỗ trợ hơn 30.000 nghiên cứu sinh. Riêng năm 2021 có hơn 1.500 dự án mới, với sự tham gia của 1.200 doanh nghiệp và 350 cơ sở nghiên cứu. Hơn 90% doanh nghiệp đánh giá dự án CIFRE mang lại giá trị gia tăng rõ rệt, như cải tiến sản phẩm, công nghệ hoặc quy trình. Khoảng 80% nghiên cứu sinh được giữ lại làm việc chính thức tại doanh nghiệp sau khi tốt nghiệp.
Industrial PhD của Đan Mạch. Chương trình này được điều hành bởi Innovation Fund Denmark, mục đích là hỗ trợ nghiên cứu sinh làm tiến sĩ tại doanh nghiệp với sự phối hợp từ trường đại học. Giống như ở Pháp, Chính phủ cũng đồng tài trợ lương, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí. Theo thống kê, khoảng 80% nghiên cứu sinh tiếp tục làm việc trong lĩnh vực công nghiệp sau khi tốt nghiệp.
Collaborative Doctoral Awards-CDA của Anh. Chương trình này do UK Research and Innovation (UKRI) tài trợ, kết nối doanh nghiệp với các trường đại học thông qua các dự án nghiên cứu chung. Hơn 75% nghiên cứu sinh CDA đóng góp trực tiếp vào chiến lược phát triển dài hạn của doanh nghiệp.
Industrial Research Projects của Đức. Chương trình này do German Academic Exchange Service (DAAD) và Fraunhofer Society quản lý, với sự tham gia của các tập đoàn lớn như Siemens, Bosch, BASF. Đức duy trì vị thế dẫn đầu trong công nghiệp công nghệ cao nhờ hợp tác chặt chẽ giữa học thuật và doanh nghiệp.
Industrial Doctorates của Tây Ban Nha. Chương trình tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như năng lượng tái tạo, AI, công nghệ sinh học. Chính phủ Tây Ban Nha hỗ trợ mạnh cho doanh nghiệp vừa và nhỏ nhằm khuyến khích đầu tư vào R&D.
GS Nguyễn Văn Phú, Giám đốc nghiên cứu- Trung tâm CNRS Cộng hòa Pháp và Trường ĐH Kinh tế-ĐH Quốc gia Hà Nội.
GS Pham Thi Kim Cương, ĐH Paris Nanterre, Cộng hòa Pháp và Trường ĐH Kinh tế-ĐH Quốc gia Hà Nội.
PGS-TS Tô Thế Nguyên, Trường ĐH Kinh tế-ĐH Quốc gia Hà Nội.
