Tại Hội nghị tổng kết công tác tập huấn, bồi dưỡng các đội tuyển tham dự Olympic khu vực và quốc tế giai đoạn 2016 - 2025 do Bộ GD-ĐT tổ chức, GS Đỗ Đức Thái, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, cho rằng cần xác định đúng đối tượng để xây dựng đội ngũ nhân tài cho đất nước. "Nếu cái này nhìn không chuẩn là sẽ đi nhầm hướng", ông nói.
GS Đỗ Đức Thái phát biểu tại hội nghị
ẢNH: TRẦN HIỆP
Dù khẳng định chủ trương xây dựng trường chuyên, tổ chức các kỳ thi học sinh giỏi là đúng đắn, nhưng theo ông Thái: "Không nên đồng nhất 'nhân tài thật' với những học sinh chuyên, học sinh đoạt giải quốc gia và quốc tế". Việc đồng nhất này sẽ dẫn tới những hệ quả xấu, như bỏ phí những tài năng đích thực. Vì việc nghiên cứu khoa học khác với việc giải bài toán trong một kỳ thi học sinh giỏi".
GS Thái ví việc giải bài toán trong kỳ thi học sinh giỏi giống như việc đào tạo vận động viên chạy cự ly ngắn 100 m trong khi đào tạo nhân tài và nhà khoa học thì giống như đào tạo vận động viên chạy marathon suốt cuộc đời.
Hệ lụy xấu thứ hai, theo GS Thái: "Có thể làm méo mó mục đích tích cực của tất cả các kỳ thi giỏi. Một khi đã méo mó thì có thể nảy sinh các hiện tượng tiêu cực trong thi cử".
GS Thái nói về 4 bước: phát hiện, bồi dưỡng, đào tạo và sử dụng nhân tài. Trong sử dụng nhân tài thì cái lõi là đãi ngộ. Do đó đề nghị Bộ GD-ĐT cần sớm nghiên cứu, xây dựng đề án quốc gia về đào tạo, sử dụng, đãi ngộ nhân tài.
GS Thái cũng nêu những kiến nghị cụ thể. Trong đó đề nghị nghiên cứu lại mục tiêu đào tạo, cách thức tổ chức các trường chuyên, lớp chuyên, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số; gắn chặt trường chuyên với các ĐH, các nhà khoa học hàng đầu của đất nước và quốc tế. Hệ thống các trường chuyên hiện nay ngay cả ở các trường ĐH lớn ngày càng xa rời các nhà khoa học và các khoa chuyên ngành tương ứng.
Cũng theo GS Thái, cần tăng ngay lập tức, từ 1,5 đến 2 lần số lượng các lớp chuyên thuộc các môn STEM. Nếu không có một đáy rộng thì không thể có đỉnh cao được.
Chúng ta cần giải thưởng hay cần đội ngũ nhân tài cho đất nước?
Đặc biệt, GS Đỗ Đức Thái đề nghị cần xem xét lại mục đích của các kỳ thi học sinh giỏi. Chúng ta cần các giải thưởng hay cần đào tạo đội ngũ nhân tài cho đất nước, GS Thái đặt câu hỏi và đề nghị cần trả lời những câu hỏi đó để xác định cách tổ chức và tiến hành các kỳ thi học sinh giỏi.
Cần có quỹ học bổng quốc gia, cấp học bổng toàn phần cho những tài năng trẻ. Có cơ chế tuyển dụng, ưu tiên vị trí việc làm cho họ. Đảm bảo thu nhập xứng đáng cho các nhà khoa học trẻ để tránh chảy máu chất xám.
Cần nhìn thẳng vào sự thật: bao nhiêu phần trăm học sinh từng đứng trên đỉnh vinh quang các kỳ thi quốc gia, quốc tế học tập và cống hiến trực tiếp cho đất nước.
Dù đánh giá cao những nỗ lực đóng góp của các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài, nhưng theo GS Thái, việc đóng góp trực tiếp khi làm việc tại các viện nghiên cứu, giảng dạy tại các cơ sở đào tạo trong nước vẫn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.
GS Đỗ Đức Thái cho rằng cần thí điểm một số cơ chế đột phá như Bộ GD-ĐT đề xuất như cho phép học vượt cấp, vượt lớp, học song bằng… nhưng điều quan trọng nhất không phải được ra trường sớm 1 - 2 năm mà sau khi ra trường họ có cơ hội làm được gì, đóng góp thế nào cho đất nước.
Tại hội nghị, đại diện Bộ GD-ĐT cũng chia sẻ "rất trăn trở" khi chúng ta đã có nhiều hình thức tôn vinh, khen thưởng đối với học sinh đoạt giải các kỳ thi nhưng khi các em bước vào giai đoạn đào tạo chuyên sâu thì các chính sách lại "bỏ ngỏ", trong khi lộ trình học tập, cống hiến của các em còn rất dài.
Tại hội nghị, Bộ GD-ĐT cũng cho biết, trong thời gian sớm nhất sẽ xây dựng đề án về lựa chọn, bồi dưỡng, đào tạo, sử dụng, đãi ngộ đối với đội ngũ nhân tài, mũi nhọn, năng khiếu (trong đó có học sinh giỏi và đạt giải Olympic).
