GẠCH MỦN NÁT KHI MỚI HẾT THỜI GIAN BẢO HÀNH
Dự án bảo tồn tháp Bắc và tháp Giữa cụm tháp Chăm Khương Mỹ (ở xã Tam Xuân 1, H.Núi Thành, tỉnh Quảng Nam cũ - nay là xã Tam Xuân, TP.Đà Nẵng) được phê duyệt từ tháng 10.2019 với tổng kinh phí 12,6 tỉ đồng. Dự án do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng tỉnh Quảng Nam cũ làm chủ đầu tư; đơn vị thi công là Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng). Sau khi hoàn thành vào tháng 12.2022, công trình được kỳ vọng sẽ trả lại vẻ đẹp cổ kính, vững chãi cho di tích cả nghìn năm này. Tuy nhiên, sau hơn 2 năm trùng tu, nhiều mảng tường đã xuất hiện tình trạng gạch mủn nát nghiêm trọng.
Theo ghi nhận thực tế của PV Thanh Niên, ở nhiều vị trí trên tháp Bắc, những viên gạch phục chế được cho là có "chất lượng cao" đã mủn nát, dễ dàng vỡ vụn chỉ với một tác động nhẹ. Trên 3 mảng tường mới ở phía trước lối vào lòng tháp, nhiều viên gạch mủn bột, bong tróc nham nhở… khi mới hết thời gian bảo hành.
Trước đó, vào tháng 4.2023, khoảng 6 tháng sau khi trùng tu, gạch tại nhiều mảng tường mới cũng đã bị rêu mốc, muối hóa bề mặt. Lý giải nguyên nhân này, Viện Khoa học công nghệ xây dựng (KHCNXD) cho rằng tháp Chăm Khương Mỹ cách biển khoảng 7 km theo đường chim bay nên suốt hơn 1.000 năm tồn tại, một lượng lớn muối (đặc biệt là Na2SO4 và NaCl), đã tích tụ sâu bên trong thân tháp. Hai loại muối này cộng với tác động của nhiệt độ, độ ẩm và môi trường không khí biển đã ăn mòn gạch, gây mủn và tích tụ muối.
Di tích tháp Chăm Khương Mỹ gồm cụm 3 tháp kề nhau
ẢNH: MẠNH CƯỜNG
Tại nhiều vị trí trên tháp Bắc, những viên gạch phục chế đã mủn nát
ẢNH: MẠNH CƯỜNG
Khi mưa xuống, nước mưa mang theo muối từ bề mặt mủn phía trên chảy xuống khối tháp xây mới phía dưới. Do mưa không rửa trôi hết muối trên bề mặt nên khi trời nắng nước bốc hơi làm các tinh thể muối lộ ra thành từng mảng trắng. Khu vực tiếp xúc giữa khối xây mới và cũ ngoài việc bị muối bao phủ còn thường xuyên tích ẩm, gây ăn mòn liên tục. Đây là lý do khiến gạch phục chế bị mủn với tốc độ rất nhanh.
Ông Nguyễn Công Thành, Phó giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng Quảng Nam (thuộc TP.Đà Nẵng), cho hay đơn vị đã nắm thông tin và báo cáo vụ việc cho UBND TP.Đà Nẵng. Ông cũng thông tin đến nay dự án đã hết thời gian bảo hành. Sau khi ghi nhận hiện trạng, ban đã mời đơn vị thi công vào khắc phục tạm thời. Ban chỉ quản lý về mặt nhà nước, còn nguyên nhân thì cần các nhà khoa học đánh giá, phân tích.
PHẢI KHỬ MUỐI TRƯỚC KHI TRÙNG TU
Trả lời báo chí về tình trạng nói trên, đại diện Trung tâm triển khai công nghệ xây dựng miền Trung (Viện KHCNXD) cho biết gạch phục chế tháp Chăm Khương Mỹ có nguồn gốc sản xuất tại H.Tây Sơn, tỉnh Bình Định (cũ) và chất lượng gạch luôn đảm bảo nên nguyên nhân không phải do gạch.
Các khảo sát phân tích trên bề mặt gạch cổ tháp Khương Mỹ cho thấy có lượng muối vô cùng lớn được tích lũy qua nhiều thế kỷ vì tháp nằm gần biển. Khi gặp nắng nóng hơi nước thoát ra, muối đọng lại tràn qua bề mặt khối xây mới, gây ra hiện tượng muối hóa và mủn bề mặt gạch phục chế.
Gạch mới bị bong tróc sau hơn 2 năm trùng tu
ẢNH: MẠNH CƯỜNG
Các chuyên gia cho rằng để xảy ra tình trạng gạch phục chế mủn nát là do không khử muối trên tháp trước khi trùng tu
ẢNH: MẠNH CƯỜNG
Vị đại diện cũng khẳng định nguyên nhân chính khiến gạch tháp Khương Mỹ mủn nát là tình trạng muối hóa từ trong tường tháp. Theo người này, đây là hiện tượng khách quan, xảy ra ở tất cả tháp Chăm dọc khu vực ven biển miền Trung, thậm chí cả ở khu đền tháp Mỹ Sơn.
Trao đổi với PV Thanh Niên, nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Lê Trí Công chỉ ra những sai lầm cốt lõi trong quy trình trùng tu tháp Bắc và tháp Giữa cụm tháp Chăm Khương Mỹ. Ông khẳng định nguyên nhân gạch phục chế mủn nát sau hơn 2 năm trùng tu đúng là do muối hóa từ gạch cũ tràn sang gạch mới, nhưng cách làm của đơn vị thi công "hoàn toàn sai". "Nguyên tắc cơ bản đầu tiên trong bảo tồn tháp Chăm ven biển là phải khử muối trong gạch cổ trước khi tiến hành bất kỳ công đoạn trùng tu nào khác. Việc trùng tu mà không khử muối chẳng khác nào "ném tiền qua cửa sổ", bởi khối xây mới chắc chắn sẽ bị nhiễm muối từ khối cũ và hư hỏng theo thời gian", ông Công nhấn mạnh.
Ông Công cũng chỉ ra một vấn đề nghiêm trọng khác là tháp Khương Mỹ có mạch nước ngầm chảy qua nền móng. Đơn vị thi công lẽ ra phải có biện pháp bọc móng để ngăn nước ngầm thấm lên thân tháp, nhưng điều này đã bị bỏ qua. Việc không xử lý mạch nước ngầm kết hợp với hiện tượng muối hóa đã tạo thành "tổ hợp" phá hủy nhanh chóng những viên gạch mới. "Cách trùng tu như vậy là vô trách nhiệm bởi biết quy trình trùng tu sai nhưng vẫn cố chấp làm", ông Công nói.
Chuyên gia này còn nhận xét ngay cả bản thân gạch phục chế cũng không đạt chuẩn. Một trong những tiêu chí quan trọng của gạch Chăm là mật độ và lỗ rỗng, giúp muối thoát ra ngoài mà không làm viên gạch giãn nở thể tích. Tiêu chuẩn này đã bị những người trùng tu bỏ qua, khiến gạch phục chế trở nên dễ tổn thương hơn trước sự ăn mòn của muối.
Để khử muối trên tháp Chăm, theo ông Công, có rất nhiều cách. Cách đơn giản nhưng hiệu quả nhất là tưới nước nguyên chất vào gạch rồi dùng các điện cực (anode và cathode) lên khối xây ẩm, dẫn ion muối ra ngoài… Không chỉ tháp Chăm Khương Mỹ mà tất cả các tháp Chăm ven biển miền Trung muốn trùng tu trước tiên phải khử muối. "Đối với tháp Chăm Khương Mỹ, về lâu dài muốn trùng tu, tu bổ thì bắt buộc phải khử muối cũng như bọc móng tháp lại. Lúc đó muốn làm gì thì làm. Nếu chưa có kinh nghiệm, có thể nhờ trợ giúp của các chuyên gia UNESCO thực hành cũng như bàn giao công nghệ khử muối gạch di tích", ông Lê Trí Công nói.
