Những lớp lịch sử liên tiếp ngàn năm
Năm 2010, thời điểm kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long, hồ sơ di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long mang trong nó cả niềm tự hào lẫn lo lắng và hồi hộp. GS Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử thời điểm đó, cho biết thoạt tiên các nhà nghiên cứu khá yên tâm về việc Hoàng thành được công nhận. Tuy nhiên, tháng 6.2010, một thông báo từ ICOMOS (tổ chức chuyên môn độc lập xem xét hồ sơ) lại kết luận khu di sản dù có giá trị rất cao nhưng chưa hoàn chỉnh về phương diện nghiên cứu cũng như bảo vệ nên cần phải hoãn lại. Thời điểm đó chỉ cách cuộc họp xét hồ sơ gần 2 tháng.
Điện Kính Thiên qua tư liệu của người Pháp
ẢNH: TƯ LIỆU
Sau cùng, hồ sơ Hoàng thành Thăng Long cũng được UNESCO gõ búa để trở thành di sản văn hóa thế giới ngay trong năm 2010. Một khu di sản là trung tâm quyền lực qua nhiều thời kỳ - đó là một trong những nhận thức của cộng đồng về Hoàng thành. Từ đó, việc nghiên cứu Hoàng thành Thăng Long được tiến hành liên tiếp, các khu vực công chúng ít được tiếp cận cũng hiển lộ.
Sau khi Hoàng thành được công nhận di sản, khu vực sân trước Đoan Môn đã trở thành nơi check-in của học sinh - sinh viên mỗi khi chụp ảnh kỷ yếu hằng năm. Đây cũng là khu vực được quy hoạch thành nơi hoạt động cộng đồng để phát huy giá trị di sản theo đúng cam kết với UNESCO. Một trong những hoạt động cộng đồng vang danh nhất từng tổ chức tại đây là Liên hoan âm nhạc quốc tế Gió Mùa. Mùa đầu tiên diễn ra vào năm 2014, với các nghệ sĩ Việt và quốc tế, đêm khai mạc thu hút tới khoảng 10.000 khán giả. Những năm sau, đã có khán giả nước ngoài tới VN để xem Gió Mùa…
Hoàng thành cũng thu hút công chúng tới trải nghiệm khu vực liên quan đến hoạt động quân sự như hầm D67, nhà Cục tác chiến. Và nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, di tích Hầm Cơ yếu - Bộ Tổng tham mưu lần đầu tiên được mở cho khách tham quan. Đây là một bộ phận trong hệ thống hầm thành cổ Hà Nội, được xây dựng trong những năm kháng chiến giành độc lập, thống nhất đất nước, có vai trò quan trọng giúp Tổng hành dinh Quân đội nhân dân VN giữ vững sự chỉ đạo, điều hành, chỉ huy đối với các quân - binh chủng, các mặt trận trong điều kiện Hà Nội bị không quân đối phương tấn công.
Vàng son và giấc mơ phục dựng Kính Thiên
Trong quá trình khai quật khảo cổ học, vàng son quá khứ tại Hoàng thành Thăng Long luôn làm những nhà khảo cổ hạnh phúc tột cùng. "Những phát hiện trong lòng đất quá lớn. Nó cho chúng ta hình dung về các triều đại, các kiến trúc rực rỡ", PGS-TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học VN, nói.
Có lẽ chính vì thế, để hiểu nhiều hơn về Hoàng thành, công tác khai quật khảo cổ học được thực hiện liên tục từ khi nơi đây trở thành di sản văn hóa thế giới. Bên cạnh đó, số lượng hiện vật khổng lồ tìm thấy qua khai quật cũng được chỉnh lý liên tục, sau đó được trưng bày, thu hút rất đông công chúng. Tại Hoàng thành Thăng Long, nhiều hiện vật cũng được làm hồ sơ để trở thành bảo vật quốc gia như: thẻ bài cung nữ ra vào nội cung, mô hình kiến trúc thời Lê sơ, nhiều hiện vật gốm… Cho đến nay Hoàng thành có 11 bảo vật quốc gia.
Từ các hiện vật ở Hoàng thành Thăng Long, đã có những khu trưng bày giá trị được hình thành. Trong đó, nổi bật nhất là trưng bày dưới hầm nhà Quốc hội về Hoàng thành, với nhiều hiện vật quý như các đầu rồng, phượng đất nung, ngôi mộ ngựa, các hiện vật cho thấy thú chơi chim cảnh trong hoàng cung… Một trưng bày khác ngay tại Hoàng thành về đồ ngự dụng, với những hiện vật không còn nguyên vẹn được phục dựng bằng kỹ xảo, để cho thấy chúng từng ra sao, cách thức tạo tác thế nào…
Tuy nhiên, giấc mơ lớn nhất của Hoàng thành Thăng Long hiện nay là phục dựng điện Kính Thiên. PGS-TS Tống Trung Tín cho biết các nhà nghiên cứu đã đi được 60% quãng đường nhận thức phục dựng điện này. Tuy nhiên, theo PGS-TS Đặng Văn Bài, Chủ tịch Hội đồng Di sản quốc gia, việc phục dựng không nên chỉ dừng lại ở vỏ kiến trúc, mà cần nghiên cứu chuyên đề để phục dựng nội thất.
Một dấu mốc quan trọng là năm 2024 UNESCO đã "bật đèn xanh" cho việc phục dựng điện Kính Thiên, với Quyết định 46 COM 7B.43 đồng thuận với các nội dung đề xuất của VN về định hướng, tầm nhìn nghiên cứu, bảo tồn và phát triển Di sản thế giới Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Theo đó, có thể có những thay đổi của một số tòa nhà để tạo không gian phục dựng lại trục Thần đạo và điện Kính Thiên.
Mới nhất, tháng 5.2025, Tổng Bí thư Tô Lâm khi tiếp ông Lazare Eloundou Assomo, Giám đốc Trung tâm Di sản thế giới của UNESCO, đã đề nghị UNESCO tiếp tục đồng hành và hỗ trợ VN trong việc lan tỏa các giá trị văn hóa VN ra thế giới, bảo tồn và phát huy các di sản thế giới tại VN. Trong đó, đề nghị tiếp tục ủng hộ, tư vấn để hồ sơ phục dựng điện Kính Thiên và không gian chính điện Kính Thiên của di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long được UNESCO thông qua sớm nhất có thể. (còn tiếp)
