Theo Quốc lộ 1, từ hướng Đà Nẵng ra Huế, qua khỏi hầm đường bộ Hải Vân nhìn xuống là thấy làng An Cư nằm cuối dải cát dài bên bờ biển, thuộc địa phận xã Chân Mây - Lăng Cô (TT.Lăng Cô cũ). Với những ai có sở thích mạo hiểm, thích chạy xe chinh phục đèo Hải Vân từ nam ra bắc, sau khi trải qua 21 km đường đèo hiểm trở, nhìn xuống vịnh Lăng Cô, làng An Cư hiện ra như một bức tranh thủy mặc với một bên là bờ cát dài trắng mịn sóng vỗ dạt dào, một bên là đầm An Cư (hay còn gọi đầm Lập An) dựa lưng vào dãy Hải Vân xanh thẳm, kỳ vĩ.
Lăng Cô từ lâu được biết đến là nơi núi non hội tụ bên biển cả sóng êm và không gian xanh thanh bình. Năm 1916, trong chuyến ngự giá đi Quảng Nam xem xét phong tục, tập quán, vua Khải Định đã dừng chân tại Lăng Cô và nhận thấy vẻ đẹp của nơi đây như "chốn bồng lai tiên cảnh". Sau khi trở về, nhà vua cho xây dựng hành cung Tịnh Viêm và viết bài văn bia để ghi lại dấu ấn, minh chứng cho cảnh đẹp của vùng đất này.
Làng An Cư Đông nhìn lên đèo Hải Vân
ẢNH: LONG NHÂN
Làng An Cư Đông nằm trên vịnh Lăng Cô
ẢNH: LONG NHÂN
Đình làng An Cư Đông ở vịnh đẹp thế giới Lăng Cô
ẢNH: LONG NHÂN
Trong văn bia, vua Khải Định mô tả: "… Ở đây đất liền với núi Phú Gia, bãi cát giăng ngang, nước tiếp đại dương, sông chảy quanh quất. Núi non cao ngất ôm phía sau, đầm nước trải dài về phía trước. Phía nam giáp với Hải Vân quan, phía bắc liền với cửa biển Cảnh Dương. Thôn yên, đảo vắng, nơi nơi cây biếc ráng hồng; bãi hạc đầm le, thỉnh thoảng vọng tiếng tiều phu và nhịp chèo ngư phủ. Trông về núi thì thấy mây lạ bay lên từ hang hốc, như những nàng tiên múa ở non bồng; nhìn xuống nước thì gió trong xua sóng biển, như muôn ngựa chầu về. Bấy giờ mới dừng xe trông ra bốn phía, vui mắt nhìn xem, thấy nào là khí lành, nào là gió dịu, nào là cảnh vui, nào là vật đẹp. Đắm nhìn một hồi lâu, bất giác cả người mát rượi, sự nóng nực tan biến, lòng thấy hớn hở hẳn ra, và xúc cảnh sinh tình…" (bản dịch của nhà nghiên cứu Phan Thuận An từ nguyên văn chữ Hán). Bia đá hiện vẫn còn nằm ở làng An Cư Đông. Văn bia ghi ngày 24.2 năm Khải Định thứ 4 (tức ngày 25.3.1919).
Tháng 5.2009, tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 5 của CLB những vịnh đẹp thế giới (Worldbays Club) tổ chức tại Setubal (Bồ Đào Nha), 3 vịnh đẹp của VN gồm vịnh Hạ Long, vịnh Lan Hạ và vịnh Lăng Cô được chính thức kết nạp vào CLB vịnh đẹp thế giới.
KHÁT KHAO PHÁT TRIỂN
Khác với nhịp độ phát triển đô thị và du lịch sôi động của Lăng Cô dọc hai bên Quốc lộ 1, theo con đường bê tông nhỏ rẽ xuống phía chân cầu là đường vào làng An Cư yên bình với những dãy nhà san sát. Ngôi làng có giáo đường tháp chuông cao vút hòa quyện với đình làng, chùa làng cổ kính tạo nên sắc thái văn hóa tâm linh hòa điệu.
Các bô lão trong làng cho biết làng An Cư hình thành hơn 500 năm trước, theo bước chân Nam tiến của người Việt trên hành trình mở cõi. Sau khi định cư trên vùng đất mới, những người theo nghề làm rừng di chuyển vào phía núi có tên Hói Dừa, Hói Mít đã tách làng ra thành An Cư Tây. Những người theo nghề ngư nghiệp, bám biển di chuyển ra phía biển lập nên làng An Cư Đông, tồn tại cho đến hôm nay.
Trưởng làng Trương Công Chiến tại đình làng An Cư Đông
ẢNH: LÊ HOÀI NHÂN
Những chiếc ghe đua truyền thống được dân làng cất giữ cẩn thận trong nhà che sau đình làng
ẢNH: LÊ HOÀI NHÂN
Du khách tìm đến vịnh Lăng Cô nhưng dường như chưa biết đến làng An Cư Đông
ẢNH: LÊ HOÀI NHÂN
Ông Trương Công Chiến, 73 tuổi, trưởng làng An Cư Đông, kể: "Theo các cụ đời trước kể lại, làng hình thành vào thời hậu Lê. Khoảng 80 năm đầu, làng được gọi với cái tên mộc mạc là Cây Mít tộc. Đến đời vua Lê Hiến Tông (1461 - 1504, trị vì từ 1497 - 1504), làng đổi thành Phước An Kiều Cư. Đến thời nhà Nguyễn, năm 1831 vua Minh Mạng trong quá trình sắp xếp lại địa giới hành chính trên cả nước đã đặt lại tên làng là An Cư và giữ đến nay".
Làng An Cư hiện có hơn 4.300 hộ dân, bám biển, bám rừng mưu sinh. "Trời đẹp thì dân làng ra biển đánh bắt gần bờ, khi nào trời động thì neo thuyền, mang rìu, rựa lên núi chặt củi, lấy mây, lấy dược liệu", ông Chiến cho hay.
Ông tự hào kể thêm bao đời nay dân làng vẫn giữ gìn những lễ hội truyền thống, như hội đua ghe tháng giêng; lễ cầu an tháng 2 nhằm tống khứ dịch bệnh, tà khí, xú uế; tháng 8 lễ thu tế và 25 tháng chạp, đóng cửa rừng để nghỉ ngơi, chuẩn bị đón năm mới. Đến ngày mồng 6 tháng giêng, làng làm lễ khai xuân, mở cửa rừng trở lại cuộc sống bình thường. Nói về việc phát triển du lịch, ông Trương Công Chiến chia sẻ: "Ở đây hầu như không khai thác du lịch, khách đến chỉ ghé ở đầm Lập An, bên kia đường quốc lộ, ăn uống rồi đi".
Dù khép mình với cuộc sống yên bình, người dân nơi đây vẫn mong muốn du lịch phát triển để khơi dậy tiềm năng địa phương. Ông Văn Hè (68 tuổi, ngụ làng An Cư Đông) bày tỏ: "Chúng tôi mong muốn làng được nhiều du khách biết đến hơn để người dân tham gia phát triển dịch vụ. Cùng với việc sáp nhập vào xã mới Lăng Cô - Chân Mây, người dân làng An Cư hy vọng chính quyền mới có thể tìm được hướng phát triển hài hòa, để người dân được hưởng lợi từ du lịch".
"Làm sao để Lăng Cô vừa khai thác được thế mạnh cảnh đẹp thiên nhiên để phát triển du lịch, thu hút đầu tư, vừa tạo điều kiện để người dân được hưởng lợi nâng cao đời sống và gìn giữ những giá trị truyền thống", ông Văn Hè bày tỏ.
