200 trang sách đủ dày để tái hiện những đợt sóng cuộn trào miệt đồng bằng sông Cửu Long. Những con sóng dữ dẫu đã tan tác bao lâu vẫn để lại dư âm dư ba đầy suy tư, trĩu nặng của thân phận con người nhỏ bé trong cuộc tao loạn nhiều đau xót.
Tiểu thuyết Sóng đồng bằng của nhà văn Vũ Thành Sơn
Ảnh: NXB Trẻ
Những con sóng không chỉ cuốn trôi vùng đất, những căn nhà, hoa màu… mà còn làm tan biến đi những giá trị tưởng như bền vững nhất của cả một thời đại, chỉ để lại "lớp tro tàn hào nhoáng" của lịch sử.
Sau lớp sóng cuồng, ta nghe thấy tiếng lòng châu thổ cất lên từ sâu thẳm.
TIẾNG LÒNG CHÂU THỔ
Sóng đồng bằng được khơi mở bằng những vụ sạt lở nghiêm trọng ở đồng bằng châu thổ: "Chỉ trong một đêm lở sâu vô hơn hai mươi thước, cuốn hết xuống sông bốn, năm căn nhà liền, khoét vô đất những cái hàm ếch rộng toang hoác" - báo hiệu những dữ kiện dồn dập về sau, mau chóng hút người đọc ngay từ phần dẫn truyện đầy tò mò.
Đây là cuốn tiểu thuyết lịch sử về đồng bằng sông Cửu Long trong buổi bình minh của nước Việt Nam hiện đại. Lấy bối cảnh vùng sông nước Nam bộ rộng lớn ở một giai đoạn khốc liệt và đầy biến động, tác giả hướng ngòi bút vào những con người bé nhỏ, bình thường, với khát khao được sống một cuộc đời bình thường, giữa một khung cảnh quê nhà bình dị. Nhưng họ - những con người từ nhiều nơi đổ về đây lập nghiệp, từ người Việt tới lưu dân người Hoa, đều không tránh khỏi những đợt sóng của thời cuộc đánh vào cuộc đời mình, nổi nênh, trôi dạt. Tất cả họ bị xô đẩy và cuốn vào dòng chảy khốc liệt của lịch sử. Những khát khao của họ có đôi lúc leo lét như cái đèn hột vịt. Những lý tưởng bị sóng đánh dạt tận chân trời, niềm tin bị phản bội, dối lừa, tan tác thành khói mây mờ ảo…
Sóng đồng bằng xoay quanh hai người bạn: Út và Tài (bên cạnh đám bạn thời niên thiếu như Quang, như Tâm… mà sau này ít nhiều đều có ảnh hưởng qua lại với nhau). Lớn lên dưới thời thuộc Pháp, chịu đủ áp bức và bóc lột của chính quyền thực dân, họ sớm trưởng thành và tham gia những phong trào chống Pháp - Nhật tại quê hương. Sự trưởng thành của họ gắn liền với các diễn biến lịch sử đầy biến động, trong thời buổi nhiễu loạn của bao nhiêu thế lực, đảng phái, hội kín… vây quanh khiến cuộc sống của người dân châu thổ lầm than, cơ cực. Họ đã trải qua tuổi trẻ vô định: mơ hồ, không lý tưởng, cho đến khi mỗi người lựa chọn đi một con đường riêng, một niềm tin được thắp lên, dẫu chưa có gì sáng tỏ. Tài - một người có tổ tiên từ Ngũ Quảng, máu lang bạt giang hồ. Giấc mơ của Tài thường mang bóng dáng biển khơi, anh đã đi theo con đường của Phật giáo Hòa Hảo, mong giúp quê hương an bình trong thế giới vị lai. Còn Út, suốt những năm tháng tuổi trẻ chỉ biết tới việc học. Ước mơ của anh đơn giản là được sống ở Long Xuyên, một nơi phong cảnh hữu tình. Anh chọn đi theo Việt Minh nhưng lòng vẫn còn nhiều do dự. Cuối cùng, thế thời dời đổi. Cái chết đau đớn của vợ Tài như báo trước cuộc nhiễu nhương; đạo Hòa Hảo suy yếu, anh dứt áo ra đi khi niềm tin bị phản bội, mang theo những vết thương lòng. Út cũng quay trở về thân phận một con người nhỏ bé bình thường.
Cuốn tiểu thuyết kết thúc bằng khói sóng giăng mờ trước mũi phà đưa Tài qua sông Cái. Những con sóng cuộn lên tiếng lòng bi thương của đất và người châu thổ - trong một giai đoạn trầm kha của lịch sử.
TÁI HIỆN VẺ ĐẸP VĂN HÓA NAM BỘ
Vũ Thành Sơn kiến tạo thứ ngôn ngữ riêng, tinh tế và trang nhã, gợi lên một thứ văn chương xưa đẹp đẽ, đậm bản sắc văn hóa Nam bộ. Lâu rồi, người đọc mới có dịp gặp lại những phương ngữ và từ vựng Nam bộ xưa: "cái mửng này", "giác này", "đèn hột vịt", "sanh hoạt"… Nếp ăn ở, phong tục, sinh hoạt của con người Nam bộ ôn hòa, bình dị với cá sông, rau trái miệt vườn được tái hiện sinh động.
Mượn con sóng cuồng nộ của thiên nhiên để hồi cố về quá khứ, Vũ Thành Sơn dựng lại trước mắt người đọc nhiều đợt sóng trào của lịch sử. Ông không kịch tính hóa lịch sử, không tô vẽ hay tụng ca bất cứ một chân dung nhân vật khuynh loát nào. Qua ngòi bút điềm tĩnh và cực kỳ sắc sảo, một không gian xưa cũ với những biến thiên khôn lường của thời cuộc hiển lộ như mới hôm qua, đầy đủ, rõ ràng, không thiên lệch.
