Vịnh đẹp không yên ả
Không lời nào có thể mô tả hết nỗi đau của những gia đình có người thân tử nạn trên con tàu du lịch Vịnh Xanh 58 chiều 19.7 vừa qua trên vịnh Hạ Long. Trong 49 người lên tàu để được ngắm biển trời ở di sản thiên nhiên thế giới này, chỉ 10 người sống sót. Thông tin báo chí cho biết tàu được thiết kế cao hơn quy chuẩn, nhưng không có thiết bị phát tín hiệu cấp cứu tự động, cơ quan giám sát không sớm phát hiện khi tàu bị ngắt GPS.
Điều này làm công chúng nhớ đến ý kiến của ông Phạm Đình Huỳnh, Phó trưởng ban Quản lý vịnh Hạ Long, hồi năm 2018 tại Hội thảo quốc tế Di sản thế giới và phát triển bền vững trong bối cảnh mới do UNESCO tổ chức. Khi đó, ông Huỳnh cho biết Hạ Long muốn xây dựng một chuẩn cao hơn tiêu chuẩn quốc gia về tàu thuyền, bao gồm cả việc yêu cầu lắp thêm thiết bị định vị, bộ lọc… Tuy nhiên, khi sự cố xảy ra với tàu Vịnh Xanh 58, thiết bị cấp cứu tự động đã không có, và dù luôn sẵn sàng, đội cứu hộ đã không thể đến sớm vì nhận thông tin muộn.
Vụ việc của con tàu nói trên là nối tiếp của nhiều sự việc "giật mình" trên vịnh Hạ Long. Trước đó, Hạ Long từng có nhiều vụ việc phải cảnh báo, thậm chí là UNESCO cảnh báo. Năm 2006, Ban quản lý vịnh Hạ Long đã phải gửi một báo cáo giải trình tới UNESCO về tác động của Nhà máy xi măng Cẩm Phả tới cảnh quan môi trường di sản thế giới này. Các chuyên gia UNESCO khi đó đã cảnh báo về xây dựng hạ tầng cơ sở ven bờ vịnh. Năm 2013, vịnh trải qua cuộc kiểm tra thực địa của chuyên gia Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN). Cơ quan này đã đưa 7 khuyến nghị về tình trạng bảo tồn cho vịnh Hạ Long. Vịnh được đưa vào "danh sách đen" của UNESCO. Năm 2014, UNESCO đề nghị phải thiết lập được hệ thống quản lý toàn diện, với quyền tự chủ của Ban quản lý vịnh Hạ Long cao hơn.
Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long
ẢNH: LÃ NGHĨA HIẾU
Vịnh Hạ Long cũng có những vụ việc khác như cho phép tổ chức hòa nhạc trong hang Đầu Gỗ với nến đốt rải rác trong hang, nghệ sĩ biểu diễn kẹp nến vào tay để múa. Lãnh đạo Ban quản lý cho rằng điều này không ảnh hưởng gì đến cảnh quan của hang. Mặc dù vậy, trước đó nghiên cứu của Viện Khoa học địa chất và khoáng sản đã cho thấy hang có tới 4 loại khí không đạt tiêu chuẩn cho phép. Trong đó, khí O2 thấp hơn so với nồng độ tự nhiên trong không khí khoảng 21%, lượng CO2 tăng cao, các khí SO2, Cl2 cũng cần phải có giải pháp xử lý. Một dự án thi công khu đô thị gần vịnh cũng đổ đất trực tiếp xuống vùng nước vịnh Hạ Long mà không có giải pháp bảo vệ môi trường...
Nỗi lo "bán rẻ"
Những vụ việc lâu lâu lại xảy ra trên vịnh Hạ Long cho thấy các quy định về quản lý hoặc chưa đủ nghiêm, hoặc chưa đủ hợp lý. Trong bối cảnh đó, du lịch Hạ Long vẫn thu hút nhiều du khách. Vấn đề nằm ở chỗ, tuy đông khách, nguồn thu vẫn tăng, song Hạ Long nhiều lần bị đánh giá là đã bị "bán rẻ".
Năm 2012, Tổng cục trưởng Tổng cục Du lịch khi đó là ông Nguyễn Văn Tuấn đã cảnh báo về việc mất rừng ngập mặn vốn là hàng rào bảo vệ cho Hạ Long ở ven bờ. Ông Tuấn cũng cho rằng Hạ Long khi đó đang tổ chức hoạt động du lịch theo kiểu vừa bán rẻ tài nguyên du lịch, vừa không hiệu quả, thể hiện ở tình trạng lộn xộn ở các tàu, gian lận về chất lượng dịch vụ chưa được kiểm soát.
Cuối năm 2024, Hội thảo thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế di sản Hạ Long được tổ chức. Vấn đề doanh thu và nguồn lực Hạ Long lại được đưa ra. Trong đó, PGS-TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế VN, cho rằng doanh thu từ vé tham quan vịnh Hạ Long chỉ khoảng 1.000 tỉ đồng trong năm 2024 chưa tương xứng với một di sản thiên nhiên thế giới đã 3 lần được UNESCO vinh danh, và sở hữu rất nhiều thế mạnh nổi trội mà không nơi nào có được. Ông Thiên so sánh với Thâm Quyến (Trung Quốc), từ một làng chài nghèo nay thành phố này đã đạt doanh thu du lịch trên 10 tỉ USD mỗi năm, trong khi chi phí đầu tư ban đầu cho lĩnh vực này chỉ khoảng 5 tỉ USD.
Một ưu thế của Hạ Long là liên kết vùng, di sản này đã "nối" với Cát Bà trong ghi nhận của UNESCO. Tuy nhiên, hiện các tàu du lịch mới chỉ khai thác khoảng 1/3 diện tích của vịnh, diện tích còn lại chưa được khám phá. Thêm vào đó, với dải ven biển của VN, Hạ Long sẽ còn có thể cùng các địa phương khác tạo liên kết xuyên Việt. Điều này sẽ đòi hỏi những con tàu, tầm nhìn xa hơn, liên kết chặt chẽ hơn. Nó cũng đòi hỏi những con tàu chất lượng cao hơn.
Ở Hạ Long cũng đã có tàu Grand Pioneers đạt tiêu chuẩn để đi xa an toàn, có thể đi xuyên Việt như vậy. Con tàu này hiện có hải trình tiếp cận được nhiều điểm khó tiếp cận của Hạ Long. Nó đi qua các điểm đến đặc trưng của vịnh như hòn Chó Đá, hòn Gà Chọi, đảo Titop, hang Sửng Sốt... Tàu cũng dừng ở các điểm còn ít người biết như công viên Đá Xếp - nơi được coi là bảo tàng địa chất ngoài trời tồn tại suốt 320 triệu năm, rồi ra đảo Xương Rồng - điểm cuối cùng của di sản thiên nhiên thế giới này. Hải trình cũng mở rộng xuống Bản Sen, Vân Đồn, Quan Lạn, Vườn quốc gia Bái Tử Long và quay về.
Câu chuyện của Hạ Long, với nhiều lần được công nhận di sản thiên nhiên thế giới, không còn nằm ở giá trị được công nhận. Nó nằm nhiều hơn ở việc quản trị giá trị di sản đó. Và đây mới là điều thách thức nhất với quản lý ở địa phương.
