Trong văn hóa VN, trấn phong (bình phong) là vật rất quan trọng đối với các công trình kiến trúc. Trấn phong được xem như vật che chắn những luồng gió độc hay tà khí xâm nhập và mang may mắn đến với chủ nhân. Trấn phong còn được coi như vật trang trí, là điểm nhấn nghệ thuật đặc biệt cho các không gian nội, ngoại thất. Trong một số trường hợp, trấn phong còn được dùng với ý nghĩa chúc tụng, ca ngợi vị thế của chủ nhân.
Trong đời sống văn hóa Huế, trấn phong được sử dụng rộng rãi, nhất là trong những công trình kiến trúc cung đình và tôn giáo, vừa tôn vẻ đẹp cho diện mạo công trình vừa có vai trò phong thủy. Trấn phong có thể là các bức tường, hòn non bộ hay tận dụng địa thế của tự nhiên như gò cao, đồi núi… Còn trong các không gian nhỏ hơn như phòng khách, trấn phong có thể được làm bằng đá, gỗ hay kim loại.
Mặt trước và mặt sau của bức trấn phong chế tác từ đá ngọc
ẢNH: BẢO TÀNG LÂM ĐỒNG
Các hiện vật trấn phong trong bộ sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng là những vật trang trí trong thư phòng và chúc tụng vua nhân dịp đại lễ. Chúng là loại trấn phong nhỏ, được chế tác từ đá ngọc, gỗ (kết hợp ngọc) và bạc. Trong đó có bức trấn phong được chế tác bằng ngọc có màu sắc không đồng nhất. Màu chủ đạo là trắng đục, vân xanh ngọc và vàng nâu với hai phần rời nhau là thân và chân đế. Phần thân chế tác dạng phiến mỏng hình chữ nhật, được chạm khắc tỉ mỉ trên cả hai mặt. Một mặt khắc hình một con chim công lớn đang đứng, phía trên và dưới có hai con chim nhỏ, xen lẫn là hoa lá cách điệu. Một mặt chạm khắc nổi hình hoa lá cách điệu. Phần chân đế hình oval, chế tác từ loại đá ngọc có cùng chất liệu với phần thân. Mặt trước khắc hình hươu, ông lão và chữ thọ tròn. Mặt sau khắc chữ "Ngộ sào sơn nhược ngự thái hiền". Thân đế gắn khớp với chân đế bằng một rãnh hẹp được đục lõm tạo thành khối thống nhất.
Có bức trấn phong được chế tác bằng gỗ kết hợp với ngọc, đặt trên giá đỡ 4 chân bằng gỗ. Trấn phong có bề mặt hình vuông, chạm thủng hoa văn dây leo. Chính giữa được gắn phiến ngọc hình chữ nhật cắt góc màu trắng đục, chạm thủng đồ án trang trí hình 4 con dơi, khánh ngọc, bình ngọc, hai chữ nguyệt xen giữa chữ thọ và hồi văn. Đây là một trong những bức trấn phong dùng chúc thọ vua hoặc người trong hoàng tộc nhân dịp đại lễ.
Trấn phong chế tác từ gỗ kết hợp với ngọc, được chạm khắc tỉ mỉ và tinh xảo
ẢNH: BẢO TÀNG LÂM ĐỒNG
TRẤN PHONG CHÚC THỌ VUA BẢO ĐẠI
Đặc biệt là bức trấn phong được chế tác bằng bạc dát mỏng, hình tấm bia, hai bên tạo trụ nổi, chạm nổi hoa văn rồng mây, trên đỉnh trụ bên phải là hình chuôi kiếm (tượng trưng cho sức mạnh), bên trái là cây bút (tượng trưng cho trí tuệ). Trên đỉnh trấn phong hình cánh cung dập nổi lưỡng long chầu nhật (hai rồng đối xứng). Biểu tượng mặt trời hình tròn, màu đỏ. Mặt trước trấn phong hình chữ nhật đứng, nền hoa văn gấm chữ "vạn", viền quanh hồi văn chữ T. Trên mặt trấn phong có 5 dòng chữ Hán nổi, chính giữa là dòng đại tự bằng bạc bọc vàng "Vạn thọ tứ tuần đại khánh". Phía dưới trấn phong tạo hình khánh, dập nổi đầu rồng chính diện, chân đế tạo hình khối chữ nhật có 3 cấp.
Trấn phong bạc “Vạn thọ tứ tuần đại khánh”
ẢNH: BẢO TÀNG LÂM ĐỒNG
Bức trấn phong này là của Bộ Công chúc thọ vua Bảo Đại nhân dịp sinh nhật lần thứ 40. Đây là một trong số ít hiện vật có thể xác định được niên đại tuyệt đối thông qua dòng lạc khoản ghi trên bề mặt (ngày 23.9 năm Nhâm Thìn, tức ngày 10.11.1952) và là một trong những hiện vật được chế tác khá muộn, thời điểm chế tác trùng với thời điểm vua Bảo Đại ở Đà Lạt dưới chế độ "Hoàng triều cương thổ". Bức trấn phong này không cùng nhóm các hiện vật được mang từ kinh thành Huế vào Đà Lạt trước đó và từng được trưng bày tại một phòng lớn trong Dinh III - Đà Lạt, từ năm 1950 đến năm 1955.
Các bức trấn phong tại Bảo tàng Lâm Đồng là những hiện vật quý giá, không chỉ thể hiện một phần đời sống vật chất và tinh thần hoàng cung triều Nguyễn mà còn thể hiện quan niệm và triết lý sống của người Việt xưa. Đồng thời, cũng thể hiện trình độ thẩm mỹ và kỹ thuật chế tác đạt đến đỉnh cao của thợ thủ công trong các "Ngự xưởng" triều Nguyễn.
