Vì sao ngân hàng tăng lãi suất ngay mùa thấp điểm?
Trước bối cảnh các ngân hàng (NH) tăng lãi suất (LS) huy động, yếu tố tác động làm tăng LS cho vay, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện 19 yêu cầu NH Nhà nước (NHNN) thanh tra, kiểm tra và việc công bố, thực hiện LS huy động, cho vay của các tổ chức tín dụng này, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, không thực hiện đúng chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và NHNN theo quy định. Thống đốc NHNN xem xét, quyết định sử dụng các công cụ quản lý về hạn mức tăng trưởng tín dụng và thu hồi giấy phép theo quy định, báo cáo kết quả thực hiện với Thủ tướng Chính phủ trước ngày 28.2. Ngay sau khi có công điện này, NHNN đã có cuộc họp với các NH bàn về LS. Cũng trong thời điểm này, hôm qua 25.2, BVBank đã giảm lãi huy động từ 0,1 - 0,35%/năm, LS huy động từ 3 - 6,1%/năm.
Lãi suất huy động chịu áp lực tăng
ẢNH: NGỌC THẮNG
So với thời điểm tháng 2 năm ngoái, LS huy động của các NH hiện nay đã tăng từ 0,5 - 1,3%/năm tùy theo các kỳ hạn. Ở kỳ hạn 1 tháng, thay vì LS huy động ở mức phổ biến từ 2,6 - 3,6%/năm thì nay dao động từ 3,1 - 4,3%/năm, có khá nhiều nhà băng huy động trên mức 4%/năm. Còn ở kỳ hạn 3 tháng, LS tiết kiệm từ 2,7 - 3,5%/năm, nay lên 3,6 - 4,6%/năm. Cách đây 1 năm, ở kỳ hạn 12 tháng, không có nhà băng nào huy động lãi chạm 6%/năm nhưng nay xuất hiện một số NH huy động trên mức này. Dù các NH tăng LS huy động mỗi lần không nhiều, vào khoảng 0,1 - 0,2%/năm nhưng tần suất nhiều lần kéo dài từ quý 2/2024 đến nay cũng khiến thị trường xác lập mặt bằng LS huy động mới. Đặc biệt ở những kỳ hạn dưới 6 tháng, đã xuất hiện mức LS huy động đụng kịch trần NHNN cho phép ở 4,75%/năm. Sau nhiều lần thay đổi, LS huy động cao nhất ở các nhà băng dao động trong khoảng từ 4,7 - 6,1%/năm đối với LS thông thường không có điều kiện đi kèm.
Thông thường những tháng đầu năm là mùa thấp điểm cho vay, thanh khoản dồi dào nên việc các nhà băng đua nhau tăng LS cũng gây thắc mắc với nhiều người. Nhìn vào số liệu có thể thấy, LS huy động đi lên xuất phát từ tốc độ tăng trưởng vốn cho vay nhanh hơn so với huy động. Cụ thể, tăng trưởng huy động của các tổ chức tín dụng đến 25.12.2024 ở mức 9,06% (giảm so với cùng kỳ năm trước tăng 11,19%), trong khi tăng trưởng tín dụng lên 13,82%. Số tiền gửi từ các tổ chức, cá nhân gần 14,7 triệu tỉ đồng, trong khi cho vay lên 15,4 triệu tỉ đồng. Có thể thấy, chênh lệch giữa tốc độ tăng trưởng và huy động vẫn khá cao, điều này đã gây áp lực lên mặt bằng LS huy động. Theo NHNN, tín dụng tháng 1 tăng trưởng 0,19% so với cuối năm 2024, đạt 15,65 triệu tỉ đồng. Chỉ 1 tháng đầu năm, hệ thống NH đã đưa ra nền kinh tế khoảng 50.000 tỉ đồng. Còn lượng tiền gửi của cá nhân, tổ chức kinh tế vào hệ thống NH tính đến tháng 11.2024 (số liệu công bố gần đây nhất) chỉ 14,269 triệu tỉ đồng. Tốc độ huy động tiền gửi của hệ thống NH những tháng cuối năm 2024 tăng chậm.
Nếu tính riêng TP.HCM thì chênh lệch giữa tăng trưởng và huy động cũng khá cao. Nếu tháng 1 tín dụng của TP.HCM tăng 0,04% so với cuối năm 2024, đạt 3,944 triệu tỉ đồng thì tổng tiền gửi tiết kiệm dân cư tại TP.HCM chỉ đạt 1,473 triệu tỉ đồng, chiếm 36,7% trong tổng huy động, tăng 1,58% so với cuối năm 2024 và tăng 10,47% so với cùng kỳ. Cộng thêm tốc độ tăng trưởng tín dụng năm 2025 đặt ra là 16%, đòi hỏi hệ thống NH phải cho vay ra gần 2,5 triệu tỉ đồng, đồng nghĩa lượng tiền huy động cũng phải tăng lên. Chính vì vậy, hầu hết các NH buộc phải tăng LS huy động để đảm bảo nguồn vốn.
Mở thêm các kênh tạo vốn
PGS-TS Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính) cũng thừa nhận nhiều yếu tố hiện nay đang tạo sức ép lên LS. Năm 2024, LS huy động được xem là ở mức thấp nhất từ trước đến nay. Nhưng cũng do nằm ở mức đáy một thời gian dài nên nếu NH không tăng LS lên thì sẽ gặp khó khăn trong huy động vốn. "Mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm nay là 8%, nghĩa là doanh nghiệp vay vốn sẽ tăng lên, NH cũng phải chuẩn bị nguồn vốn cho vay nên phải tăng huy động. Thêm vào đó, yếu tố kỳ vọng lạm phát tăng cũng khiến cho LS huy động phải đi lên để đảm bảo thực dương. Đồng thời yếu tố tỷ giá biến động mạnh cũng tác động đến LS", ông Thịnh phân tích và cho rằng LS huy động tăng sẽ kéo lãi vay tăng. Đây cũng là thách thức của hệ thống NH trong năm nay. Làm sao để vừa duy trì LS thấp nhưng vẫn huy động được lượng vốn đáp ứng nhu cầu vay của nền kinh tế, đảm bảo tăng trưởng tín dụng 16%.
PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, ĐH Kinh tế TP.HCM, đồng tình khi thị trường vốn chưa đủ mạnh, nền kinh tế vẫn phụ thuộc lớn vào NH, chính sách tiền tệ luôn là bài toán đánh đổi giữa các mục tiêu kinh tế vĩ mô. Việc duy trì LS thấp nhằm hỗ trợ tăng trưởng kinh tế đồng nghĩa với việc chấp nhận rủi ro tỷ giá và dòng vốn rút ra khỏi thị trường. Khi tỷ giá tăng cao, áp lực lạm phát nhập khẩu cũng gia tăng, tạo ra tác động lan tỏa đến toàn bộ nền kinh tế. Do đó, dư địa để tiếp tục sử dụng chính sách tiền tệ như một công cụ hỗ trợ tăng trưởng hiện nay là rất hạn chế. Nếu NHNN tiếp tục cắt giảm LS trong năm 2025, áp lực lên tỷ giá sẽ ngay lập tức gia tăng. Độ nhạy của tỷ giá hiện nay rất cao.
Theo ông Nguyễn Hữu Huân: Hiện nay mặc dù biên lãi ròng (NIM) của các NH đã giảm so với giai đoạn trước nhưng lợi nhuận vẫn tiếp tục tăng. Các NH vẫn đang cố gắng điều chỉnh biên lãi ròng theo hướng giảm dần để hỗ trợ nền kinh tế. Tuy nhiên, mức độ giảm chưa thực sự đáng kể. "Một thực tế cần thừa nhận là NH cũng là một tổ chức kinh doanh vì lợi nhuận. Việc yêu cầu họ giảm lợi nhuận để hỗ trợ doanh nghiệp không phải là điều dễ dàng. Thay vì chỉ dựa vào các lời kêu gọi giảm lãi suất, VN cần có chiến lược dài hạn nhằm phát triển thị trường vốn, tạo thêm những kênh tài trợ đối trọng với hệ thống NH. Khi thị trường vốn phát triển, sự phụ thuộc vào NH sẽ giảm bớt, giúp kéo giảm chênh lệch giữa LS huy động và cho vay. Đồng thời, cần có những cơ chế thử nghiệm (sandbox) để thúc đẩy sự phát triển của các công ty công nghệ tài chính (FinTech), bởi các mô hình tài chính số mới có thể loại bỏ bớt chi phí trung gian, từ đó thu hẹp khoảng cách giữa LS huy động và LS cho vay", ông Huân kiến nghị.
Trước mắt ông Huân khuyến nghị nên tập trung vào việc tăng cường tính cạnh tranh trong hệ thống tài chính, tạo điều kiện cho các kênh huy động vốn phi NH phát triển mạnh mẽ hơn. Chỉ khi có một hệ sinh thái tài chính đa dạng, cân bằng giữa thị trường tiền tệ và thị trường vốn, doanh nghiệp mới có thể tiếp cận nguồn vốn một cách linh hoạt hơn, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
NHNN yêu cầu ổn định LS tiền gửi, giảm lãi vay
Ngày 25.2, tại cuộc họp với các NH, NHNN đã yêu cầu các NH ổn định LS tiền gửi, giảm LS cho vay. Trong thời gian tới, NHNN điều hành các công cụ chính sách tiền tệ phù hợp để hỗ trợ NH đưa nguồn vốn huy động thành vốn tín dụng tập trung cho đầu tư phát triển và hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo đảm thúc đẩy tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát.
