Việc sáp nhập các tỉnh, thành sẽ mở rộng không gian phát triển (trong ảnh là TP.Vũng Tàu)
ẢNH: NGUYỄN LONG
Tránh trùng lặp, đầu tư manh mún
Theo thống kê trong năm 2023 của Bộ KH-ĐT (nay sáp nhập thành Bộ Tài chính), cả nước có hơn 560 khu công nghiệp nằm trong quy hoạch tại 61/63 tỉnh, thành. Địa phương nào cũng có khu công nghiệp nhưng chỉ có một số là đạt quy mô lớn, hiện đại. Tương tự, hầu hết tỉnh, TP nào cũng có sản xuất nông nghiệp nhưng diện tích hẹp, sản xuất thô... PGS-TS Nguyễn Quốc Việt, Trường ĐH Kinh tế (ĐH Quốc gia Hà Nội), phân tích: Trong giai đoạn phát triển ban đầu theo hướng kinh tế thị trường, VN cần phát huy năng lực và lợi thế đặc thù của từng địa phương nên đã từng chia tách tỉnh, thành ở quy mô nhỏ. Thế nhưng trong bối cảnh hiện tại với yêu cầu phát triển, hội nhập kinh tế thì việc đó đã lạc hậu, nên cần thay đổi.
Thực tiễn thời gian qua, vì để phát huy lợi thế đặc thù của từng vùng miền, các địa phương cũng đều cạnh tranh nên dẫn đến trùng lặp, đầu tư manh mún. Hay nhiều tỉnh, thành có cơ cấu kinh tế na ná nhau nhưng quy mô vừa nhỏ lẻ, vừa phân tán. Cả sản xuất công nghiệp hay nông nghiệp đều gặp tình trạng như vậy. Ví dụ, muốn thu hút nhà đầu tư lớn để sản xuất tập trung thì dự án phải đạt được quy mô nhất định về vốn, nhân lực, tích tụ đất đai để hình thành các khu công nghiệp rất lớn. Tương tự, sản xuất nông nghiệp hiện đại cũng đòi hỏi quy mô phải lớn nên tích tụ ruộng đất là cần thiết. Song song đó, các tỉnh, TP hiện tại vừa thiếu kết nối, nhất là khu vực giáp ranh. Từ đó dẫn đến một số vùng không được chú trọng, trở nên lạc hậu.
"Việc sáp nhập các tỉnh, thành không chỉ tinh gọn bộ máy hành chính mà tạo ra vùng phát triển lớn hơn, phát huy lợi thế so sánh của địa phương. Chẳng hạn, hạ tầng chiến lược, nhất là giao thông sẽ được đầu tư hoàn thiện nhanh hơn, tạo ra hành lang kinh tế mới cũng như chuỗi giá trị sản xuất, trong đó các địa phương được bổ sung cho nhau, lớn mạnh hơn. Khi hạ tầng tổng thể được hoàn thiện chung sẽ đưa lại nhiều cơ hội phát huy mọi mặt từ sản xuất, thương mại và ngay cả quy mô tiêu thụ cũng rộng lớn hơn", PGS-TS Nguyễn Quốc Việt cho hay.
Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế, TS Trần Du Lịch cũng cho rằng khi thực hiện sáp nhập các tỉnh, TP thì đơn giản là giảm số đầu mối hành chính, mở ra không gian phát triển mới và địa phương sẽ được gắn với lợi thế để phát triển hiệu quả. Đặc biệt, việc sáp nhập tạo ra không gian phát triển mới về lâu dài, hình thành các đô thị quy mô, mang tầm vóc lớn hơn rất nhiều. Việc mở rộng như vậy theo tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm là địa phương quyết, địa phương làm và địa phương chịu trách nhiệm. Đa số các vấn đề liên quan về phát triển kinh tế, an sinh xã hội thì nên phân quyền cho địa phương và có hỗ trợ thông qua các chương trình quốc gia. Như vậy các địa phương sẽ phát triển mạnh hơn về dài hạn.
Sử dụng hiệu quả nguồn lực, giảm chi phí sản xuất
Đưa ra một số ví dụ cụ thể để cho rằng khi sáp nhập tỉnh, TP sẽ tạo được không gian phát triển kinh tế lớn hơn, PGS-TS Nguyễn Quốc Việt nêu, khi một số địa phương được mở rộng địa giới hành chính thì với hệ sinh thái đa dạng hơn sẽ có cơ hội tạo lập được chuỗi giá trị sản xuất mới. Giả sử TP.HCM sáp nhập với Bà Rịa-Vũng Tàu và Bình Dương thì TP.HCM không cần tập trung nhiều đầu tư vào cảng biển hay mở rộng các khu công nghiệp, thu hút doanh nghiệp vào sản xuất công nghiệp như từ trước đến nay.
Khi đó, TP chỉ đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông để kết nối các vùng với nhau, không chỉ đường bộ mà còn phải bao gồm đường sắt. Đồng thời, TP sẽ tập trung vào phát triển các dịch vụ tạo ra giá trị gia tăng lớn hơn như lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bảo hiểm. Còn các hoạt động sản xuất công nghiệp sẽ tập trung vào Bình Dương. Tất cả hoạt động vẫn nằm trong cùng một chuỗi sản xuất, liên kết. Điều này cũng giúp giảm chi phí trong đầu tư sản xuất và còn mở rộng cả thị trường tiêu thụ nội vùng.
Hay trường hợp các tỉnh Tây nguyên kết nối mở rộng với các tỉnh về phía biển cũng sẽ hoàn thiện kết nối được hạ tầng trong khu vực, từ đó thúc đẩy khai thác các kinh tế dịch vụ hướng ra biển. Kết hợp những sản phẩm cây công nghiệp ở vùng Tây nguyên vốn có lợi thế sẽ trực tiếp được chế biến ngay trong khu vực, xuất khẩu ở những cảng biển tại chỗ và thị trường thương mại, dịch vụ cũng lớn hơn. Chi phí dịch vụ, logistics cho các doanh nghiệp trong hoạt động sẽ giảm.
PGS-TS Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh: Việc sử dụng hiệu quả nguồn lực đầu tư công sau khi hoàn thành hợp nhất các địa phương sẽ tạo ra được những vùng kinh tế rộng lớn; từ đó giảm cả chi phí đầu tư và sản xuất, vì thực tế cho thấy chỉ có sản xuất lớn mới cạnh tranh được trong bối cảnh ngày nay thay vì quy mô nhỏ lẻ, manh mún. Các tỉnh, thành Tây nguyên và ven biển miền Trung sau sáp nhập sẽ tạo nên hành lang kinh tế chặt chẽ và phát huy được lợi thế tự nhiên lẫn nét riêng của địa phương, tạo ra chuỗi sản xuất mới với giá trị gia tăng cao hơn.
TS Trần Du Lịch dẫn chứng: Các tỉnh dọc biển miền Trung hiện nay khá giống nhau và cũng cạnh tranh nhau nên khó phát triển mạnh hơn. Kết cấu hạ tầng vùng biển, ven biển tuy đã được đầu tư nhưng các cảng biển, khu kinh tế, sân bay ven biển còn nhỏ bé, chưa có các trung tâm cảng biển, logistics đạt tiêu chuẩn quốc tế… Hạ tầng kinh tế biển về cơ bản chưa đảm bảo tính đồng bộ, việc đầu tư nhìn chung khá dàn trải nên chưa đủ sức để thu hút nhà đầu tư lớn. Việc sáp nhập theo chiều ngang sẽ tạo lợi thế về kinh tế, bổ sung vừa có biển vừa có núi để phát triển. Những cao tốc nối đồng bằng với vùng Tây nguyên sẽ tạo ra nhiều thuận lợi hơn để phát triển kinh tế, mở ra những dịch vụ hướng ra kinh tế biển mạnh hơn.
Nâng tầm TP.HCM thành siêu đô thị
Trường hợp của TP.HCM, tiềm năng của TP với lợi thế của một cửa ngõ giao thương quốc tế quan trọng. Việc sáp nhập, mở rộng không gian phát triển sẽ rất thuận lợi cho TP phát triển vì nó là một vùng đô thị, một cấp chính quyền. Đặc biệt là khai thác lợi thế phát triển hạ tầng và các công trình hạ tầng liên tỉnh hiện nay sẽ được đẩy nhanh tiến độ. Làm được như vậy sẽ nâng tầm và xây dựng TP.HCM trở thành một siêu đô thị vượt cả châu lục chứ không chỉ riêng trong khu vực Đông Nam Á. Khi đó, TP sẽ vừa có cảng biển nước sâu quốc tế, có vành đai công nghiệp rất lớn, vừa phát triển trung tâm tài chính quốc tế, thương mại và du lịch. Thậm chí, tiềm năng du lịch đường sông, đường biển của TP cũng trở nên lớn hơn và phải được thúc đẩy, khai thác.
TS Trần Du Lịch
