Sống thế nào với 1 triệu đồng?
Trong 16 năm qua, mức giảm trừ gia cảnh (GTGC) trước khi tính thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đã được điều chỉnh tăng lên 3 lần, thế nhưng điều kiện để xác định người phụ thuộc thì không được thay đổi.
Người thu nhập vãng lai nhận từ 2 triệu đồng trở lên phải khấu trừ thuế 10%
ẢNH: NGỌC THẮNG
Cụ thể, điều kiện để xác định người phụ thuộc hiện nay là có thu nhập không quá 1 triệu đồng/tháng, một con số hết sức lạc hậu. Bà Hà (một cán bộ hưu trí tại TP.Đà Nẵng) về hưu sớm nên tiền lương hưu mỗi tháng chỉ được 4 triệu đồng. Hai vợ chồng tiết kiệm trong cuộc sống mới đủ chi tiêu nên các con hỗ trợ tiền sinh hoạt phí hằng tháng. Thế nhưng cả hai vợ chồng đều không được xem là người phụ thuộc của con vì có tiền lương hưu hơn 1 triệu đồng/tháng. Theo bà Hà, với số tiền 4 triệu đồng/tháng, người già như bà cũng phải sống hết sức tiết kiệm mới đủ. Nhưng cũng chỉ là đủ cho chi phí cơ bản, còn nếu ốm đau thì phải nhờ con cháu hỗ trợ thêm.
"Tôi tự hỏi, một người chỉ có 1 triệu đồng thì làm sao mà sống? Một số người nhận tiền trợ tuất hằng tháng cũng trên 1 triệu đồng, không lẽ họ cũng không được xem là người phụ thuộc? Họ sống thế nào với số tiền đó trong thời buổi hiện nay?", bà Hà nói. Đã từng làm công ăn lương, bà Hà quan tâm và nắm khá kỹ về thuế TNCN. Bà so sánh, luật hiện nay quy định người phụ thuộc được GTGC 4,4 triệu đồng/tháng mới đủ sống, vậy những người có thu nhập từ 1,17 triệu đồng mà không được xem là người phụ thuộc là quá vô lý.
Biểu đồ tổng thu ngân sách nhà nước và thuế TNCN, 2011 - 2024
ẢNH: BỘ TÀI CHÍNH
Theo Bộ Tài chính, số thuế TNCN trong 9 tháng năm 2025 ở mức 177.474 tỉ đồng, đứng sau số thu thuế TN doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng. Số thu này vượt gần 8.000 tỉ đồng so với cả năm 2024 và chỉ thấp hơn con số dự toán năm 2025 gần 3.000 tỉ đồng. Số thu thuế TNCN bình quân mỗi tháng lên 19.719 tỉ đồng, cao hơn các năm trước. Chẳng hạn năm 2024, bình quân mỗi tháng thu 15.750 tỉ đồng; năm 2023 là 12.259 tỉ đồng; năm 2022 là 13.581 tỉ đồng; năm 2021 là 10.638 tỉ đồng; năm 2020 là 9.595 tỉ đồng… Số thu thuế TNCN liên tục tăng trong các năm qua. Giai đoạn 2011 - 2024, thu thuế TNCN liên tục năm sau cao hơn năm trước, trừ năm 2023. Số thu thuế năm 2024 cao gấp gần 5 lần năm 2011. Tỷ trọng số thu từ thuế TNCN trong tổng thu ngân sách đã tăng từ mức 5,33% năm 2011 lên hơn 9% năm 2023. Thuế TNCN trở thành sắc thuế tạo ra nguồn thu cho ngân sách và đứng thứ ba trong hệ thống thuế, sau thuế giá trị gia tăng, thuế TN doanh nghiệp.
Tương tự, chị Ngô Bình (TP.HCM) lo lắng cho biết có con đang học ĐH kiến trúc và có bán tranh trên các trang thương mại điện tử. Thu nhập của con chị Bình không đều, có tháng bán được có tháng không. Nhưng tháng nào bán được thì cũng chỉ vài triệu đồng. Nếu vì con số này mà cháu không được tính người phụ thuộc, vậy chị có nên để cháu tiếp tục trải nghiệm công việc này hay không?
Quy định thu nhập 1 triệu đồng trở lên không được xem là người phụ thuộc còn thấp hơn cả mức lương tối thiểu từ 3,45 - 4,96 triệu đồng/tháng. Nên nhớ, lương tối thiểu là mức lương thấp nhất được trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội. Thậm chí, quy định thu nhập trên 1 triệu đồng còn lạc hậu so với chuẩn nghèo của đất nước. Theo Nghị định số 07/2021 quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025 thì hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ 1,5 triệu đồng trở xuống.
TS Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, nhận xét: Quy định 1 triệu đồng/tháng được đưa vào luật thuế TNCN năm 2009, đến nay đã 16 năm vẫn không thay đổi, gây ra nhiều bất cập. "Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) 16 năm nay tăng trên 2 lần, tăng trưởng kinh tế (GDP) cũng như thu nhập bình quân đầu người cũng đều tăng 2,5 - 3 lần. Nếu tính cơ học thì thu nhập để xác định người phụ thuộc phải tăng lên 3,5 triệu đồng/tháng và mức này cũng chưa thực tế, khó có thể đủ chi phí nuôi dưỡng. Trong khi người phụ thuộc là người thân trong gia đình, là con cháu, ông bà, cha mẹ… mà người Việt có truyền thống hỗ trợ nhau. "Chính vì vậy khi sửa luật thuế TNCN trong thời gian tới, thì mức GTGC cho người phụ thuộc cũng nên lấy làm điều kiện để xác định người phụ thuộc. Năm 2026, mức GTGC cho người phụ thuộc 6,2 triệu đồng thì những người dưới mức này được xem là người phụ thuộc", ông Tú đề xuất.
Bất cập từ thu nhập vãng lai 2 triệu đồng
Một quy định khác cũng gây bất cập không kém, đó là khấu trừ thuế 10% đối với thu nhập vãng lai từ 2 triệu đồng trở lên. Ông Nguyễn Hữu (TP.HCM) cho biết ông làm thêm thông qua viết bài hợp tác với các báo, và khi được trả nhuận bút đều bị khấu trừ thuế 10%. "Thu nhập chính không đủ, làm thêm được có chút tiền nhưng vẫn bị khấu trừ", ông Hữu nói. Tưởng vậy là đã xong nghĩa vụ thuế, thế nhưng khi ông Hữu mở eTax thì tá hỏa phát hiện tất cả các thu nhập đều được thể hiện trên hệ thống và số thuế nhảy lên vài chục triệu đồng.
Theo ông Nguyễn Ngọc Tú, một số người nhận mỗi năm thu nhập vãng lai 2 triệu đồng, trừ thuế 10%, thực nhận được 1,8 triệu đồng. Mức 2 triệu đồng là thấp nên phần thuế lạm thu rất lớn. Trước đây luật thuế đưa ra mức 2 triệu đồng mỗi lần chi trả vì sợ dưới mức này sẽ thất thu. Thế nhưng nhiều người lao động khi nhận thu nhập và đơn vị chi trả khấu trừ thuế, họ cũng không biết số thuế này có vào ngân sách nhà nước hay không. Sợ nhất là doanh nghiệp trừ thuế của người lao động vãng lai mà tiền không vào ngân sách nhà nước. Quan trọng hơn, mức 2 triệu đồng quá thấp nên vừa thiệt thòi cho người lao động, vừa thêm việc cho cơ quan thuế. Năm 2017, Bộ Tài chính đã dự kiến nâng lên mức 5 triệu đồng nhưng đến nay chưa thông qua. Ông Tú đề xuất tăng thu nhập vãng lai lên từ 8 - 10 triệu đồng mới tính thuế. Mức này sẽ giúp thu đúng thu đủ, lại giảm tải công việc cho cơ quan thuế và cả người nộp thuế.
Đặc biệt theo ông Tú, sau khi nhận thu nhập, người nộp thuế không quan tâm nữa vì đã đóng thuế 10%. Vì thế, khấu trừ thuế xong là xong chứ không dồn lại quyết toán cuối năm, tính theo biểu lũy tiến rồi phát sinh thêm thuế. Nhiều người nhận thu nhập vãng lai đầu năm, qua tháng 3 năm sau đi quyết toán thuế thì không nhớ những khoản thu nhập này từ đâu, thêm vào đó chứng từ thuế cũng không có để chứng minh mình đã đóng thuế. Người nộp thuế cứ treo lơ lửng vi phạm thuế, mà mức phạt thì cao.
Ông Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, cũng đồng tình thu nhập vãng lai từ 2 triệu đồng là mức thấp. Người lao động nhận vài triệu đồng từ hai nơi trở lên phải tự thực hiện quyết toán thuế, hoàn thuế. Điều này vừa phát sinh thủ tục cho người nộp thuế và cả cơ quan thuế cũng quá tải hồ sơ trong những năm qua. "Cứ để bất cập này càng lâu thì không những quyền lợi người nộp thuế bị ảnh hưởng mà ngay cả nhà nước cũng phải tốn nhiều chi phí", ông Trần Xoa nói và kiến nghị cần nhanh chóng nâng mức này lên để giải quyết các bất cập tồn tại quá lâu nói trên.
