NỀN CÔNG NGHIỆP TỈ USD
Câu chuyện nước chủ nhà được hay mất nhiều hơn khi đăng cai Olympic, World Cup, EURO cùng những sự kiện thể thao tầm cỡ thế giới khác từ lâu đã trở thành đề tài tranh cãi. Theo một báo cáo từ Thụy Sĩ, năm 2022, Qatar chi tới 229 tỉ USD để tổ chức World Cup 2022, bao gồm chi phí xây dựng hạ tầng sân vận động, đường sá, nâng cấp sân bay… Kinh phí mà Qatar bỏ ra nhiều hơn tổng số tiền của hơn 21 chủ nhà World Cup trước đó cộng lại. Tuy doanh thu World Cup 2022 chỉ bằng khoảng 15% số tiền Qatar bỏ ra, nhưng nhờ cú hích World Cup 2022, nước này đã có bước đệm phát triển thể thao để cạnh tranh du lịch với những "ông lớn" vùng Vịnh như UAE, Ả Rập Xê Út. Qatar cũng tổ chức thành công Asian Cup 2023 trên nền tảng sân vận động World Cup và hướng tới đăng cai ASIAD, cùng các đại hội thể thao châu lục và thế giới trong 5 năm tới.
Bản quyền truyền thông của World Cup luôn được định giá rất “khủng”
ẢNH: AFP
Không thể phủ nhận bóng đá nói riêng và thể thao nói chung đã trở thành nền công nghiệp dịch vụ - giải trí trị giá hàng tỉ USD, thúc đẩy phát triển hạ tầng cơ sở vật chất, giao thông, du lịch, tạo ra công ăn việc làm cho hàng triệu người và nâng cao vị thế quốc gia tổ chức trên đấu trường quốc tế. Bất chấp khủng hoảng kinh tế và tranh cãi liên quan đến chi phí tổ chức, Thế vận hội Olympic luôn là "cỗ máy kiếm tiền". Đơn cử, Olympic Bắc Kinh (năm 2008) mang lại 3,6 tỉ USD doanh thu cho Trung Quốc. Sau 13 năm, Olympic Tokyo (2021) mang về cho Nhật Bản 5,8 tỉ USD.
Số tiền khổng lồ mà các giải thể thao tầm cỡ thế giới kiếm được là từ đâu? Trước hết phải nhắc ngay đến bản quyền truyền thông (BQTT). Theo thống kê của Ủy ban Olympic quốc tế (IOC), năm 1996, Olympic Atlanta thu về 898 triệu USD tiền bán BQTT. 12 năm sau, Olympic Bắc Kinh bán BQTT với giá 1,7 tỉ USD. Con số tăng lên 2,6 tỉ USD cho BQTT Olympic London (2012). Đến năm 2021 là 3,1 tỉ USD cho Olympic Tokyo. Như vậy, giá trị hình ảnh của Thế vận hội tăng lên gần 4 lần chỉ trong chưa đầy 30 năm.
World Cup cũng là miếng bánh bản quyền béo bở. Theo báo cáo tài chính của Liên đoàn Bóng đá thế giới (FIFA), 49% doanh thu giai đoạn năm 2015 - 2018 của tổ chức này đến từ BQTT, tương đương khoảng 3,1 tỉ USD, vượt trội những nguồn thu khác đến từ quyền tiếp thị, doanh thu khách sạn, du lịch. IOC cũng thu được hàng tỉ USD từ Thế vận hội. Số tiền này được FIFA và IOC đầu tư cho các hoạt động phát triển thể thao trên toàn thế giới, xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ tổ chức sự kiện, hay trả ngược lại cho các quốc gia đăng cai.
BQTT trở thành nguồn lợi nhuận khổng lồ, biến những giải thể thao như bóng đá Ngoại hạng Anh (EPL), hay bóng rổ nhà nghề Mỹ (NBA) trở thành "cỗ máy kiếm tiền". Với hàng trăm triệu người hâm mộ, các giải đấu luôn bán thương quyền phát sóng và quảng cáo với giá trị rất cao. Giai đoạn năm 2022 - 2025, bản quyền EPL có giá 6,7 tỉ USD (khoảng 1,7 tỉ USD/năm). NBA cũng có hợp đồng trị giá 2,7 tỉ USD mỗi năm với "ông lớn truyền hình" ESPN và Turner, dự kiến nâng con số này lên 6,8 tỉ USD kể từ mùa 2025 - 2026.
BQTT chính là một trong những mũi nhọn tạo nên kinh tế thể thao, giúp thể thao thực sự kiếm được tiền từ công chúng nhờ nhu cầu và sức hút. Ngoài ra, doanh thu bán vé, quảng cáo, tài trợ… cũng đang biến thể thao thành "cỗ máy in tiền" gần như vô tận, với nguồn tiền tăng từ 15 - 20% mỗi năm ở các sân chơi tầm cỡ châu lục đến thế giới.
THỂ THAO VN KIẾM TIỀN RA SAO ?
Bí quyết để thế giới "hái ra tiền" từ thể thao là phải biến thể thao thành sản phẩm giải trí, dịch vụ phục vụ nhu cầu công chúng, quảng bá thương hiệu cho doanh nghiệp, và kết hợp với du lịch, văn hóa để giới thiệu, nâng tầm địa phương đăng cai. Ở VN, dù sự chuyển dịch tư duy thể thao từ thi đấu lấy thành tích sang sản phẩm, dịch vụ giải trí còn chậm, nhưng đã có những doanh nghiệp, địa phương đang bước đầu đi trên con đường kinh tế thể thao, biết cách "đóng gói" thể thao thành sản phẩm để kinh doanh, tạo ra nguồn thu dựa trên nhu cầu của công chúng.
Bản quyền V-League có giá 50 tỉ đồng/năm
ẢNH: MINH TÚ
Đơn cử, bản quyền truyền hình V-League (giai đoạn năm 2023 - 2027) được bán cho một doanh nghiệp với giá khoảng 50 tỉ đồng/năm, cao gấp 25 lần giai đoạn 5 năm trước đó. Đây là khoản tiền để đầu tư công tác tổ chức giải như đào tạo trọng tài, làm truyền thông, mua và vận hành VAR. V-League bán và khai thác được thương quyền, đồng nghĩa bóng đá chuyên nghiệp VN có "bầu sữa" để vận hành, dù con số 50 tỉ đồng chưa thấm vào đâu so với chi phí vận hành đội bóng mỗi mùa (có thể lên tới hơn 70 tỉ đồng/năm). Bóng chuyền VN dù chưa bán bản quyền, nhưng số lượng người xem đông đảo đã mang đến miếng bánh để các doanh nghiệp tham gia thị phần quảng cáo, tiếp cận gần hơn với người hâm mộ. Tương tự, nhiều môn thể thao như eSports, golf, billiards, hay gần nhất là pickleball đều đang làm tốt công tác xây dựng hình ảnh, truyền thông để kiếm tiền từ người chơi cũng như khán giả.
Hiện nay, VĐV nổi tiếng ở các môn ngoài bóng đá như Thùy Linh, Tiến Minh (cầu lông); Linh Giang, Hoàng Nam, Quang Dương (pickleball)... có thể kiếm bộn tiền nhờ tiền thưởng vô địch, hợp đồng quảng cáo. Bên cạnh đó, luôn được tài trợ giày, vợt, quần áo thi đấu, và được chăm chút hình ảnh chỉn chu, chuyên nghiệp. Đó chính là kinh tế thể thao, nơi các môn thể thao trở thành ngành công nghiệp mang lại lợi nhuận tự nuôi sống chính mình, đáp ứng nhu cầu chơi và thụ hưởng các sản phẩm thể thao của xã hội.
Không dừng lại ở bản quyền truyền hình, quảng cáo hay làm thương hiệu, các giải đấu thể thao còn góp phần quảng bá du lịch địa phương, mang hình ảnh quê hương, đất nước đến gần hơn với người dân và bạn bè quốc tế. Đơn cử, các giải chạy ở Huế, Gia Lai, Lý Sơn (Quảng Ngãi), Lâm Đồng… đều kích cầu du lịch, khi mang đến lượng khách lớn (chủ yếu là các runner cùng gia đình). Các lễ hội ở Đà Nẵng, Gia Lai cũng kết hợp giữa thi đấu thể thao và festival biển, đưa hình ảnh văn hóa, con người tỉnh thành lan tỏa rộng khắp. Ở các diễn đàn, câu chuyện tổ chức giải thể thao để thu hút khách du lịch, kích cầu kinh tế và quảng bá đang được đặt ra thường xuyên hơn.
Kinh tế thể thao VN đang đi từng bước, đòi hỏi phải kiên trì mới có thể hái quả ngọt. (còn tiếp)
