Mới đây, Liên minh châu Âu (EU) hoan nghênh việc Trung Quốc đình chỉ các hạn chế đất hiếm vốn được công bố hồi tháng trước. Đại diện Ủy ban châu Âu (EC) đánh giá quyết định của Bắc Kinh là một "bước đi thích hợp và có trách nhiệm trong bối cảnh đảm bảo dòng chảy thương mại toàn cầu ổn định trong một khu vực cực kỳ quan trọng".
Trung Quốc vẫn đang thống trị trong lĩnh vực đất hiếm
Ảnh: AP
Kẹt giữa thương chiến Mỹ - Trung
Việc đình chỉ này là kết quả sau cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình diễn ra vào ngày 30.10 bên lề Hội nghị cấp cao APEC tại Hàn Quốc. Trước đó, Trung Quốc tung ra đòn tăng cường hạn chế xuất khẩu đất hiếm không chỉ nhằm vào Mỹ mà còn hầu hết các nước khác, điều này gây ảnh hưởng không nhỏ đến châu Âu.
Phản ứng lại với Bắc Kinh, các nước châu Âu đã "tập hợp lực lượng" cùng Mỹ để đối phó Trung Quốc. Tại một hội nghị về kinh tế vừa diễn ra ở Washington hồi giữa tháng 10, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent ám chỉ về một liên minh mới nổi, nói rằng các quan chức Mỹ đang "nói chuyện với các đồng minh châu Âu, với Úc, Canada, Ấn Độ và các nền dân chủ châu Á" để tạo ra một phản ứng đầy đủ trước động thái mới của Trung Quốc. Bộ trưởng Tài chính Đức Lars Klingbeil cũng đề nghị khối G7 có phản ứng chung trước Bắc Kinh. Đến ngày 31.10, thông qua cuộc họp ở Canada, các bộ trưởng năng lượng G7 đã đồng ý thành lập một liên minh sản xuất khoáng sản quan trọng, nhằm tìm cách giảm lệ thuộc vào Trung Quốc.
Thế nhưng, nỗ lực vừa nêu được đánh giá khó hiệu quả và cần rất nhiều thời gian, bởi thực tế là Bắc Kinh đang kiểm soát đến 70% thị trường khai thác đất hiếm toàn cầu, khoảng 85% công suất tinh chế đất hiếm và khoảng 90% sản xuất hợp kim kim loại và nam châm đất hiếm, theo Reuters trích dẫn dữ liệu từ Công ty tư vấn AlixPartners.
Trong khi đó, cuộc đàm phán trực tiếp giữa EU và Trung Quốc vừa diễn ra tại Brussels (Bỉ) vào ngày 31.10 cũng không đạt được kết quả tích cực nào. Tình hình chỉ khả quan hơn cho châu Âu sau khi Washington và Bắc Kinh đạt được thỏa thuận sau hội nghị thượng đỉnh giữa ông Trump và ông Tập.
Tình thế khó tự chủ
Thế nhưng, việc "đình chiến" Mỹ - Trung không được kỳ vọng sẽ kéo dài vì thỏa thuận chưa đủ để giải quyết bất đồng căn cơ giữa hai bên.
Trả lời Thanh Niên, ông Gregory Poling (Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Giám đốc Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á - Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), Mỹ) phân tích: "Đây giống một lệnh ngừng bắn một phần hơn là một thỏa thuận thực chất. Diễn biến này tạm thời đình chỉ hoặc giảm bớt một phần các hành động trừng phạt mà Washington và Bắc Kinh đã áp dụng đối với nhau trong những tháng gần đây".
Để sẵn sàng "chiến đấu" với Trung Quốc về đất hiếm nếu như căng thẳng thương mại lại bùng phát, Mỹ vừa tiến hành một loạt thỏa thuận song phương về thúc đẩy đa dạng hóa chuỗi cung ứng đất hiếm. Cụ thể, tại điểm dừng chân Tokyo trong chuyến công du châu Á vừa qua, Tổng thống Trump và Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi đã ký một thỏa thuận khung để đảm bảo nguồn cung đất hiếm. Trước đó, bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN, Tổng thống Trump cũng đã đạt thỏa thuận hợp tác về đất hiếm với Malaysia và Campuchia. Rồi khi Thủ tướng Úc Anthony Albanese thăm Mỹ ngày 20.10, hai nước cũng ký thỏa thuận khoáng sản nhằm đảm bảo nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng cho thị trường Mỹ.
Các thỏa thuận vừa nêu đều được sớm thúc đẩy, nhưng chỉ là hợp tác song phương giữa Mỹ với một đối tác, chứ không phải thỏa thuận chung cho G7 hay có cả EU. Vì thế, châu Âu đến nay vẫn chưa có được một bước tiến khả dĩ nào về việc tự chủ hoặc đa dạng hóa nguồn cung cấp đất hiếm.
Trong một bài phát biểu vào cuối tháng 10, Chủ tịch EC Ursula von der Leyen cho biết liên minh đã sẵn sàng sử dụng tất cả công cụ có sẵn để chống lại "sự cưỡng ép kinh tế" từ Trung Quốc. Hồi năm 2023, EU đã thông qua đạo luật cho phép khối này đáp trả nước thứ ba bằng cách áp đặt thuế quan hoặc thậm chí hạn chế quyền tiếp cận mua sắm công, giấy phép hoặc quyền sở hữu trí tuệ. Đây có thể là các công cụ mà bà Leyen ám chỉ. Thế nhưng, hiệu quả của các công cụ này vẫn chưa có gì hứa hẹn.
Một giải pháp khác mà châu Âu đang hướng đến là đẩy nhanh hợp tác về đất hiếm với các quốc gia như Ukraine và Úc, Canada, Kazakhstan, Uzbekistan, Chile hoặc Greenland. Tuy nhiên, vấn đề này cũng không thể có kết quả trong một sớm một chiều.
