Cạnh tranh gay cấn
Trung Quốc là quốc gia có những bước đi sớm và nhất quán trong cuộc đua AI quỹ đạo. Từ năm 2022, Công ty Zhongke Tiansuan đã đưa máy tính vũ trụ lên vệ tinh Jilin-1 và duy trì vận hành ổn định hơn 1.000 ngày. Các dự án tiếp theo, như chòm sao 12 vệ tinh điện toán do Guoxing Aerospace phối hợp với Phòng thí nghiệm Chiết Giang triển khai vào tháng 5, đã chứng minh khả năng suy luận AI trực tiếp trên quỹ đạo và ứng dụng thương mại trong xử lý ảnh viễn thám, vận tải không gian.
Đáng chú ý, cuối tháng 11, Bắc Kinh công bố kế hoạch xây dựng một trung tâm dữ liệu không gian tập trung công suất trên 1 gigawatt, hướng tới hoàn thiện quy mô megawatt vào năm 2035. Nếu được hiện thực hóa, đây sẽ là một trong những hạ tầng điện toán mạnh nhất từng được xây dựng không nằm trên mặt đất mà lơ lửng trên quỹ đạo trái đất, theo tờ South China Morning Post.
Các cường quốc chạy đua xây dựng trung tâm dữ liệu AI trên quỹ đạo
Ảnh: Reuters
Theo nhà khoa học Han Yinhe từ Viện Công nghệ máy tính thuộc Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc, việc bị hạn chế tiếp cận chip AI tiên tiến từ Mỹ đã buộc Bắc Kinh theo đuổi chiến lược đổi mới mang tính hệ thống, từ phát triển chip nội địa đến công nghệ chống bức xạ và làm mát trong môi trường không gian khắc nghiệt.
Trong bối cảnh đó, Mỹ không chấp nhận đứng ngoài cuộc đua. Với lợi thế vượt trội về vốn, công nghệ bán dẫn và năng lực phóng tên lửa, Mỹ đang tăng tốc mạnh mẽ. SpaceX đặt mục tiêu mở rộng vệ tinh Starlink V3 để triển khai trung tâm dữ liệu trên quỹ đạo, với tham vọng đưa hàng trăm gigawatt công suất điện toán AI lên không gian mỗi năm, theo chuyên trang TechRepublic. Google cũng công bố Project Suncatcher, dự kiến thử nghiệm trung tâm dữ liệu AI trên quỹ đạo từ năm 2027 bằng các chip TPU chuyên dụng.
Các công ty khởi nghiệp Mỹ nhanh chóng nhập cuộc, trong đó Starcloud đã phóng vệ tinh mang GPU NVIDIA H100 nhằm thử nghiệm xử lý dữ liệu và mô hình ngôn ngữ lớn ngay trên quỹ đạo. Hiện Mỹ vẫn nắm khoảng 3/4 tổng công suất siêu máy tính AI toàn cầu, và việc "đưa dữ liệu đám mây lên không gian" được xem là cách duy trì ưu thế đó trong dài hạn.
Trong khi đó, châu Âu đang đứng trước nguy cơ tụt hậu, theo Euronews. Báo cáo của Viện Chính sách không gian châu Âu (ESPI) cảnh báo rằng nếu không xây dựng lộ trình rõ ràng, châu Âu có thể bỏ lỡ một ngành công nghiệp trị giá hàng trăm tỉ USD và đánh mất vai trò trong việc định hình tương lai hạ tầng số toàn cầu.
Các 'kiến trúc sư AI' được tạp chí Time vinh danh
Cơ hội và rủi ro
Các trung tâm dữ liệu AI trong không gian được kỳ vọng giải quyết "nút thắt" lớn nhất của AI hiện nay là năng lượng và làm mát. Các tấm pin mặt trời trên quỹ đạo có hiệu suất vượt trội so với mặt đất, trong khi môi trường chân không cho phép tản nhiệt tự nhiên. Điện toán biên trên quỹ đạo giúp xử lý dữ liệu gần nguồn thu thập, giảm độ trễ và băng thông truyền về trái đất - yếu tố then chốt cho giám sát thiên tai, an ninh hàng hải và ứng dụng quân sự, theo South China Morning Post.
Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ. Bức xạ vũ trụ, rác thải không gian, chi phí phóng và khó khăn trong bảo trì đặt ra rào cản kỹ thuật lẫn kinh tế. Các chuyên gia cũng cảnh báo nguy cơ địa chính trị khi hạ tầng AI độc lập trên quỹ đạo có thể vượt ra ngoài khuôn khổ kiểm soát pháp lý truyền thống, làm gia tăng cạnh tranh quyền lực và tranh chấp dữ liệu, theo chuyên trang TechRepublic.
Dù vậy, triển vọng dài hạn của trung tâm dữ liệu AI trong không gian vẫn khiến các cường quốc không thể đứng ngoài. Tỉ phú Jeff Bezos từng dự đoán rằng trong vòng 20 năm tới, điện toán quy mô gigawatt sẽ dần được chuyển ra ngoài trái đất.
