Nhật Bản suốt nhiều năm qua luôn âm thầm vun đắp quan hệ với những nước đang phát triển, gọi chung là thế giới phương Nam, thông qua các chương trình hỗ trợ, từ xây trường học, bệnh viện, đến đường sá và cảng biển. Đến thời điểm hiện tại, sự kiên trì của Nhật Bản mang ý nghĩa sống còn, khi mà Trung Quốc đang gia tăng tầm ảnh hưởng ở những khu vực này.
Khái niệm thế giới phương Nam (hay còn gọi là phương Nam toàn cầu) được hiểu để chỉ các nước đang phát triển, chủ yếu là khu vực châu Phi, Mỹ La tinh và vùng Caribbean, châu Á (trừ Nhật Bản, Hàn Quốc, Israel) và châu Đại Dương (trừ Úc và New Zealand).
Đấu trường địa chính trị
Kyodo News đưa tin Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru gần đây chào đón lãnh đạo của hơn 40 quốc gia châu Phi dự Hội nghị thượng đỉnh Quốc tế Tokyo về Phát triển châu Phi lần thứ 9 (TICAD9), diễn ra tại TP.Yokohama từ ngày 20 - 22.8. Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cũng đến thăm Nhật Bản từ ngày 29 - 30.8.
Nhật Bản chủ trì Hội nghị thượng đỉnh Quốc tế Tokyo về Phát triển châu Phi lần 9 ở TP.Yokohama hôm 20.8
Ảnh: Reuters
Giới quan sát lưu ý các cuộc gặp trên diễn ra trong bối cảnh cả Ấn Độ, trên vai trò đầu đàn của phương Nam toàn cầu, lẫn châu lục đen đều hóa thành những đấu trường địa chính trị đầy căng thẳng. Các nước đang phát triển hiện ngày càng khẳng định vị thế với sự phát triển mạnh mẽ và lan tỏa tầm ảnh hưởng trong các tổ chức đa phương. Không dừng lại ở đó, trong một số trường hợp, họ còn thiết lập các khuôn khổ đối trọng, và nhận được sự lôi kéo của một số bên như Trung Quốc.
"Mức độ ảnh hưởng tương đối của viện trợ đến từ Nhật Bản đang gia tăng, thậm chí khi mà giá trị tuyệt đối có thể vẫn tương đương hoặc thấp hơn những năm trước", tờ The Straits Times dẫn nhận định của TS Satoru Nagao, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Hudson (Mỹ). Chuyên gia Nagao chỉ ra chính quyền Tokyo không hề quên rằng trật tự dựa trên luật lệ đến cùng phụ thuộc vào người định ra luật lệ. "Và hiện thế giới phương Nam chính là vũ đài chiến lược của cuộc cạnh tranh đó", theo ông Nagao.
Thế lực mềm và niềm tin Nhật Bản
Giới chuyên gia phân tích rằng Nhật Bản đang sở hữu sức mạnh mềm và sự tin tưởng trên toàn cầu ở mức độ dồi dào, thông qua những thập niên kiên trì hợp tác bền vững với phương Nam toàn cầu, và gần đây là chính sách ngoại giao của Tokyo đề cao sự "khiêm tốn". Chính sức mạnh đó đã trở thành yếu tố sống còn cho Nhật Bản, trong lúc Trung Quốc tìm cách mở rộng sự ảnh hưởng để tái định hình trật tự truyền thống tại khu vực.
Về phần mình, các nước phương Nam toàn cầu hoàn toàn không tìm cách tách khỏi phương Tây, mà chỉ đơn giản là đang tìm kiếm những sự lựa chọn thay thế tốt hơn, theo bà Asuka Tatebayashi, chuyên viên phân tích cấp cao thuộc Ngân hàng Mizuho (Nhật Bản).
Hiểu được tâm lý trên, Nhật Bản đang thích ứng bằng cách đưa ra những lựa chọn hấp dẫn hơn: chuyển từ Viện trợ phát triển chính thức (ODA) sang thúc đẩy sự tham gia của tư nhân và chuyển giao kỹ năng. Tokyo cũng lấy con người làm trung tâm, tập trung vào những cam kết rõ ràng về tạo ra việc làm và đẩy mạnh đào tạo chuyên môn cho thế giới phương Nam.
Nhật Bản và châu Phi "đồng kiến tạo"
Hội nghị thượng đỉnh Quốc tế Tokyo về Phát triển châu Phi (TICAD) được triển khai từ năm 1993 với mục tiêu thúc đẩy viện trợ giữa chính phủ và chính phủ. Thế nhưng, hội nghị năm nay chứng kiến con số kỷ lục các công ty tham dự, với tổng cộng 194 công ty Nhật Bản góp mặt. TS Heng Yee Kuang thuộc Đại học Tokyo (Nhật Bản) nhận xét: "TICAD9 không có những tuyên bố kiểu Nhật Bản cam kết viện trợ hàng tỉ USD. Thay vào đó, hội nghị chứng kiến sự dịch chuyển khi nhấn mạnh vào "đồng kiến tạo" như là một từ khóa mô tả sự tiếp cận của Nhật Bản đối với châu Phi".
