Trước đây, bằng chứng rõ ràng nhất về việc con người biết tự nhóm lửa thay vì chỉ tận dụng lửa từ các đám cháy tự nhiên được tìm thấy ở Pháp với niên đại 50.000 năm. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu thuộc Bảo tàng Anh và Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên (Anh) vừa công bố những bằng chứng mới tại một mỏ đất sét cũ ở làng Barnham, hạt Suffolk (Anh) đẩy lùi mốc lịch sử này về quá khứ xa hơn rất nhiều.
Ông Nick Ashton, người phụ trách các bộ sưu tập thời kỳ đồ đá cũ tại Bảo tàng Anh và là đồng tác giả nghiên cứu cho biết: “Đây là phát hiện thú vị nhất trong sự nghiệp 40 năm của tôi”.
Dấu vết đầu tiên của các quặng pirit sắt được tìm thấy tại làng Barnham, hạt Suffolk (Anh) vào năm 2017
Ảnh: AP
Theo Livescience, khác với những dấu vết mơ hồ từng tìm thấy tại Kenya (1,5 triệu năm trước) hay Israel (800.000 năm trước), nơi con người có thể chỉ tận dụng lửa cháy rừng tự nhiên, làng Barnham cung cấp bằng chứng địa hóa học mang tính quyết định về việc con người đã biết chủ động tạo ra lửa.
Mấu chốt quan trọng của phát hiện lần này nằm ở việc tìm thấy các mảnh quặng pirit sắt – một loại khoáng chất đóng vai trò như “bật lửa” ở thời tiền sử, khi sử dụng để đập vào đá lửa sẽ tạo ra những tia lửa nhỏ. Điều đáng kinh ngạc là các quặng pirit sắt hoàn toàn không có trong cấu trúc địa chất tại Barnham mà phải được mang tới từ những vỉa đá phấn ven biển cách đó hàng chục km. Điều này cho thấy người cổ đã có sự chuẩn bị, hiểu rõ đặc tính của vật liệu và chủ động tìm kiếm thứ cần thiết để nhóm lửa.
Bên cạnh đó, tại một góc của di chỉ, nơi từng là một hố nước nhỏ giữa cánh rừng vào khoảng 400.000 năm trước, các nhà khoa học đã tìm thấy một mảnh đất sét bị nung đỏ và những chiếc rìu đá vỡ do nhiệt. Kết quả phân tích địa hóa chỉ ra lửa đã nung đỏ một mảng đất sét tới nhiệt độ hơn 700 độ C, đồng thời khẳng định đây là một bếp lửa cố định.
Tiến sĩ Rob Davis, nhà khảo cổ học thời kỳ đồ đá cũ tại Bảo tàng Anh kiêm lãnh đạo dự án nhấn mạnh rằng khả năng kiểm soát lửa là bước ngoặt vĩ đại nhất lịch sử. Theo ông, vào 400.000 năm trước, khi con người di cư sang vùng khí hậu lạnh giá như nước Anh, ngọn lửa nắm giữ chìa khóa sinh tồn: sưởi ấm, chiếu sáng và xua đuổi thú dữ. Quan trọng hơn, việc dùng lửa nấu chín thức ăn đã cung cấp nguồn dinh dưỡng dồi dào, tạo năng lượng nuôi dưỡng bộ não ngày càng lớn của nhân loại.
Tuy nhiên, chủ nhân của kỹ thuật này lại không phải là Homo sapiens (người hiện đại) mà là người Neanderthal sơ khai. Dựa trên các hóa thạch hộp sọ cùng thời kỳ tìm thấy tại Swanscombe gần đó, giáo sư Chris Stringer thuộc Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên (Anh) khẳng định: “Người Neanderthal hoàn toàn là con người. Họ có hành vi phức tạp, não bộ lớn ngang chúng ta và khả năng thích nghi tuyệt vời”.
Phát hiện này đặt ra một giả thuyết táo bạo, thách thức quan điểm cho rằng người hiện đại luôn đi đầu trong các phát minh. Cụ thể, vào thời điểm 400.000 năm trước, trong khi tổ tiên loài người (Homo sapiens) ở châu Phi chưa có bằng chứng rõ ràng về khả năng tự tạo ra lửa, thì người Neanderthal tại châu Âu dường như đã làm chủ được kỹ năng này.
“Chúng tôi không biết liệu Homo sapiens vào thời điểm đó đã có khả năng này chưa”, giáo sư Stringer nói. Trong khi đó, ông Nick Ashton lại gợi mở một khả năng thú vị “Rất có thể việc kiểm soát lửa đã phát triển tại châu Âu trước, sau đó mới lan sang châu Phi. Chúng ta cần giữ một tư duy cởi mở về vấn đề này”.
Bất chấp những tranh luận còn bỏ ngỏ, nghiên cứu mới này là một mảnh ghép quan trọng khẳng định người Neanderthal thông minh và phát triển hơn nhiều so với những định kiến trước đây, đồng thời mở ra cuộc tìm kiếm mới tại các di chỉ cổ đại trên toàn thế giới.
Người Neanderthal và người hiện đại đã có con với nhau từ 140.000 năm trước
