Dự kiến hôm nay 30.10, Tổng thống Mỹ Donald Trump có cuộc gặp trực tiếp Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc.
Một cơ sở khai thác đất hiếm ở Trung Quốc
Ảnh: Reuters
Nhiều thỏa thuận quan trọng
Ngay trước hội đàm thượng đỉnh Mỹ - Trung, Tổng thống Trump đạt nhiều thỏa thuận về hợp tác đất hiếm, bởi đây chính là "vũ khí" mà Bắc Kinh đang dùng để đáp trả Washington trong cuộc thương chiến đang leo thang giữa hai bên.
Tại điểm dừng chân Tokyo trong chuyến công du châu Á lần này, Tổng thống Trump và Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi đã ký một thỏa thuận khung để đảm bảo nguồn cung đất hiếm. Theo công bố của Nhà Trắng, Nhật Bản và Mỹ sẽ sử dụng các công cụ chính sách kinh tế và phối hợp đầu tư để đẩy nhanh "sự phát triển của các thị trường đa dạng và công bằng cho các khoáng sản quan trọng và đất hiếm".
Đặt mục tiêu cung cấp hỗ trợ tài chính cho các dự án được chọn để thúc đẩy phát triển đất hiếm trong vòng 6 tháng tới, cả hai nước sẽ xem xét một thỏa thuận để hỗ trợ lẫn nhau và hợp tác với các đối tác quốc tế để đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng về đất hiếm.
Trước đó, bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN, Tổng thống Trump cũng đã đạt thỏa thuận hợp tác về đất hiếm với Malaysia và Campuchia. Lâu nay, Malaysia cũng là một nhà cung ứng đất hiếm có ảnh hưởng. Trước đó, ngày 20.10, tại Washington, chủ nhân Nhà Trắng và Thủ tướng Úc Anthony Albanese ký thỏa thuận khoáng sản nhằm đảm bảo nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng cho thị trường Mỹ. Các khoáng sản nằm trong thỏa thuận này bao gồm nhiều loại đất hiếm có vai trò cực kỳ quan trọng trong nhiều lĩnh vực, từ ô tô, hàng không… cho đến ngành bán dẫn.
Hiện Úc có 89 dự án thăm dò đất hiếm đang hoạt động, vượt xa Canada (18 dự án), Brazil (13 dự án) và Mỹ (12 dự án). Đây cũng là nhà sản xuất đất hiếm lớn thứ 4 thế giới với nhiều ưu thế về công nghệ chế biến, đồng thời đang đầu tư mạnh vào việc xây dựng năng lực chế biến. Hồi tháng 5 vừa qua, Công ty Lynas Rare Earths của Úc đã đạt cột mốc quan trọng khi trở thành công ty đầu tiên bên ngoài Trung Quốc sản xuất số lượng thương mại dysprosium oxide - một trong những nguyên tố đất hiếm nặng quan trọng nhất - tại cơ sở của mình ở Malaysia.
Giống như thỏa thuận với Nhật Bản, thỏa thuận giữa Mỹ và Úc cũng thúc đẩy triển khai nhanh chóng ngay trong 6 tháng tới. Các thỏa thuận trên có thể phát huy hiệu quả từ việc tạo ra một mạng lưới liên kết theo hình thức đa phương với các cam kết mạnh mẽ, tài chính và tập hợp nhiều nguồn lực.
Ông Trump muốn đạt thỏa thuận với Trung Quốc trong chuyến công du châu Á
Thách thức còn đó
Tuy nhiên, nỗ lực của Tổng thống Trump chưa hẳn có thể sớm "chế ngự" thành công quyền lực đất hiếm của Trung Quốc.
CNBC dẫn lời ông Dennis Wilder, cựu quan chức tình báo cấp cao của Mỹ và hiện là thành viên cấp cao tại ĐH Georgetown, thừa nhận: "Những gì chúng ta đang cố gắng làm bây giờ là loại bỏ Trung Quốc khỏi vị trí chính yếu trong chuỗi cung ứng đất hiếm, nhưng điều đó sẽ mất thời gian". Ông đánh giá thêm: "Trong trung hạn, chúng tôi sẽ thoát khỏi chuỗi cung ứng của Trung Quốc, nhưng trong ngắn hạn, vẫn còn rất nhiều sự phụ thuộc vào Trung Quốc".
Tập đoàn tài chính Goldman Sachs ước tính các mỏ đất hiếm mới có xu hướng mất tới 10 năm để phát triển. Đồng thời trữ lượng đất hiếm được phát hiện thì chủ yếu nằm ở Myanmar và Trung Quốc. Bên cạnh đó, việc xây dựng các nhà máy tinh chế đất hiếm sẽ mất khoảng 5 năm. Trong khi đó, Trung Quốc đang thống trị 69% thị phần khai thác đất hiếm, 92% thị phần tinh chế và 98% thị phần sản xuất nam châm đất hiếm. Trung Quốc là nhà sản xuất duy nhất về samarium, một kim loại đất hiếm được sử dụng trong nhiều ứng dụng quân sự. Trung Quốc cũng là quốc gia duy nhất thành thạo tinh chế dysprosium siêu tinh khiết vốn rất cần thiết cho chip siêu nhanh.
Từ hơn 1 năm trước, Trung Quốc đã xây dựng một bộ quy tắc phức tạp để kiểm soát việc xuất khẩu khoáng sản đối với phần còn lại của thế giới. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đã mang lại cho Bắc Kinh lợi thế to lớn. Đến cuối năm ngoái, Bắc Kinh đã đình chỉ các lô hàng 4 nguyên tố kim loại đến Mỹ, nhưng chưa phải là đất hiếm, để trả đũa sau khi Washington đặt ra các giới hạn chặt chẽ đối với việc xuất khẩu chất bán dẫn hiệu suất cao nhất sang Trung Quốc. Kể từ đó, Bắc Kinh đã sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu để kiểm soát ngày càng chặt chẽ việc Mỹ tiếp cận đất hiếm của nước này. Không những vậy, Bộ Thương mại Trung Quốc đã ra lệnh ngừng ngay lập tức bất kỳ việc chuyển giao công nghệ hoặc thông tin cần thiết cho gần như toàn bộ quá trình đất hiếm - từ khai thác đến tái chế. Điều này nhằm hạn chế nỗ lực của các quốc gia khác trong việc phát triển các lĩnh vực đất hiếm của riêng họ, sắc lệnh cấm một loạt các hoạt động, từ cấp phép sở hữu trí tuệ của Trung Quốc đến thuê nhân sự từ Trung Quốc.
Mới đây, Trung Quốc lại tăng cường siết chặt xuất khẩu đất hiếm khi leo thang thương chiến với Mỹ. Cứ như thế, Bắc Kinh đang khai thác tối đa lợi thế về đất hiếm.
