Sau 80 năm độc lập và gần 40 năm đổi mới, Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa kỷ nguyên mới - trở thành một quốc gia phát triển, thu nhập cao và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu vào 2045.
Theo TS Phạm Chi Lan, nguyên Phó chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), mục tiêu này không dễ dàng, song hoàn toàn có thể trở thành hiện thực nhờ công cuộc "đổi mới lần 2".
TS Phạm Chi Lan: "Nội lực đất nước và nền tảng con người Việt Nam hiện nay đã mạnh mẽ hơn rất nhiều so với 40 năm trước"
ẢNH: TUẤN MINH
PV: So với đổi mới 1986, bà đánh giá "đổi mới lần 2" có những điểm giống và khác thế nào?
- TS Phạm Chi Lan: Điểm giống nhau quan trọng nhất là nhu cầu thay đổi về thể chế. Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn gọi thể chế là "điểm nghẽn của điểm nghẽn". Dù đã chuyển sang kinh tế thị trường song vẫn chưa đầy đủ; kinh tế nhà nước còn quá lớn, khu vực tư nhân - động lực lẽ ra quan trọng nhất - vẫn bị phân biệt đối xử và kìm hãm phát triển.
Với "đổi mới lần 2", chúng ta một lần nữa giải phóng sức dân bằng cách thừa nhận vai trò của kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế.
Về quan hệ quốc tế, chúng ta hội nhập rộng rãi, nhưng nền kinh tế cũng đang dựa quá nhiều vào nguồn lực bên ngoài, FDI chiếm hơn 70% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu. Đa số các doanh nghiệp Việt Nam còn nhỏ bé. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp FDI chủ yếu tìm kiếm lao động rẻ, tài nguyên và ưu đãi, ít chuyển giao công nghệ...
Cách hội nhập này không đảm bảo phát triển bền vững. Không quốc gia nào giàu lên chỉ nhờ đầu tư nước ngoài mà phải giàu bằng chính nội lực. Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay (chiến tranh thương mại, đứt gãy chuỗi cung ứng) đòi hỏi các quốc gia phải tự chủ và tham gia chuỗi giá trị ở vị trí cao hơn.
Tóm lại, 3 điểm giống nhau giữa 2 cuộc đổi mới là về thể chế, giải phóng sức dân và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, điểm khác biệt cơ bản đây là lần quyết định liệu chúng ta có vươn lên hay rơi vào bẫy thu nhập trung bình.
Việt Nam đang có quyết tâm cao dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, với hy vọng trở thành nước giàu trong 20 năm tới. Trước đây, để thành nước thu nhập trung bình, sau đổi mới năm 1986 chúng ta mất 40 năm. Nhưng nội lực đất nước và nền tảng con người Việt Nam hiện nay đã mạnh mẽ hơn rất nhiều so với 40 năm trước.
PV: Vượt ngưỡng nghèo đã khó, nhưng tránh bẫy thu nhập trung bình còn khó hơn. Từ kinh nghiệm các nước và nội tại Việt Nam, theo bà, Việt Nam cần làm gì để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình như một số nước?
- TS Phạm Chi Lan: Để tránh bẫy thu nhập trung bình, chúng ta phải học bài học từ các nước phát triển thành công ở châu Á như Hàn Quốc, Singapore... Các nước này thành công đều có những đặc điểm quan trọng: thể chế và quản trị tốt, chính quyền kiến tạo môi trường thuận lợi, chính sách tốt, ưu tiên phát triển doanh nghiệp và khoa học công nghệ, không làm dàn trải hay hài lòng với các lĩnh vực giá trị thấp.
Xuất phát điểm rất khó khăn, nhưng họ sớm nhận thấy muốn bật lên từ ngưỡng nghèo phải tiếp cận khoa học, công nghệ. Bài học của Hàn Quốc thời Tổng thống Park Chung-hee đã khuyến khích người dân ra nước ngoài học hỏi, tiếp cận công nghệ các nước tiên tiến nhất khi đó là Mỹ, Nhật, CHLB Đức.
Chúng ta đang đi đúng hướng, Đảng, Nhà nước đã nhận thức rất rõ vai trò của khoa học, công nghệ và giáo dục - đào tạo, xem đó là mũi nhọn vô cùng quan trọng của kỷ nguyên mới. Ngoài 4 nghị quyết chiến lược còn có thêm nghị quyết của Bộ Chính trị về giáo dục.
Cũng phải nói thêm, giai đoạn trước đây, khi thoát nghèo thành công, chúng ta mất thời gian nhiều quá. Từ năm 1986 đến năm 2010 mất 25 năm. Trong khi Hàn Quốc, sau khi ra khỏi chiến tranh, họ mất 30 năm trở thành nước giàu. Bây giờ là lúc phải tăng tốc lên để bù đắp lại thời gian đã mất.
PV: Theo bà, những nghị quyết gần đây của Bộ Chính trị sẽ tạo nền tảng thế nào cho "đổi mới lần 2"?
- TS Phạm Chi Lan: Bộ Chính trị đã ban hành 4 nghị quyết bộ tứ trụ cột (các nghị quyết 57, 59, 66, 68) vô cùng quan trọng, tạo nền tảng thể chế để vượt lên. Điều rất mừng là Tổng Bí thư Tô Lâm đã quyết định và đồng thời thực hiện ngay lập tức loạt cải cách về bộ máy. Nếu không thay đổi con người, bộ máy, không thể thay đổi thể chế thực sự.
Trong khi thế giới tiến lên, bao nhiêu nước xung quanh vượt lên, mình cứ ngồi nhìn nhau, "treo nhau" với các thủ tục để chờ sự tuân thủ. "Sợ bị vào lò", chờ tuân thủ nên tắc nghẽn trong bộ máy. Cải cách bộ máy vì thế là quyết định quan trọng bậc nhất, từ đó tháo gỡ cho doanh nghiệp tư nhân, giúp khoa học, công nghệ phát triển.
Việt Nam đang có 3 yếu tố quan trọng để thành công
ẢNH: ĐỘC LẬP
PV: Khu vực kinh tế tư nhân tới đây sẽ được hưởng lợi ra sao từ các chính sách mới, thưa bà?
Chủ trương của Nghị quyết 68 là thúc đẩy các doanh nghiệp lớn phát triển, đóng vai trò tiên phong, dẫn dắt thị trường. Những tập đoàn lớn này không chỉ tự phát triển mà còn thể hiện vai trò đầu tàu, sẽ kéo theo các doanh nghiệp nhỏ hơn cùng phát triển, tạo ra chuỗi liên kết. Nếu hỗ trợ đúng hướng, các tập đoàn lớn của Việt Nam cũng sẽ phát triển mạnh mẽ, vươn ra tầm thế giới, tương tự như cách của các tập đoàn Hàn Quốc (Samsung, Daewoo, Hyundai)...
PV: Hàn Quốc đã "hóa rồng" tạo nên kỳ tích sông Hàn. Bà có niềm tin Việt Nam có thể hóa rồng trong 20 năm tới không?
