"Khi đến ngôi làng nhỏ, xe bỗng hết xăng. Chúng tôi đã nghĩ sẽ phải cuốc bộ vài tiếng. Lúc này, những đứa trẻ trong làng bắt đầu ùa ra "điều tra" 2 vị khách lạ. Có lẽ chúng chưa thấy người nước ngoài bao giờ", đó là ký ức của một vị khách người Anh lần đầu đặt chân tới Việt Nam năm 1994 - thời điểm chúng ta mới mở cửa du lịch sau một loạt cải cách vào cuối thập niên 1980.

ẢNH: NHẬT THỊNH

Có lẽ những vị khách đến Việt Nam vào thời điểm đó để thỏa trí tò mò về mảnh đất nhỏ bé vừa bước ra từ những cuộc chiến khốc liệt không thể ngờ, chỉ sau vài chục năm, Việt Nam đã vụt lên thành ngôi sao sáng trên bản đồ du lịch thế giới, mỗi tháng đón hàng triệu khách quốc tế. Nhớ một thời "cả làng ùa ra xem Tây" Những hình ảnh đặc biệt về Việt Nam thời mới mở cửa du lịch cho khách nước ngoài cách đây hơn 30 năm được tác giả Simon O'Reilley (người Anh) đăng tải trên tờ South China Morning Post khiến không ít người cảm thấy thú vị và lạ lẫm. 

Những bức ảnh đã mờ vì dấu tích thời gian khắc họa một số "thủ phủ du lịch" Việt Nam những năm 1990 yên bình, vắng vẻ lạ thường.Điểm đến đầu tiên của nam du khách người Anh là TP.HCM. Simon cùng một người bạn lưu trú trong một khách sạn 6 tầng nhìn ra đường phố. Họ đổi một ít USD sang VND theo tỷ giá lúc đó 100 USD tương đương 1 triệu đồng. Tờ tiền mệnh giá lớn nhất khi đó là 5.000 đồng và cả hai nhận được những xấp tiền dày cộp.Kế hoạch ban đầu của 2 người là di chuyển dọc theo bờ biển, tìm cách tới Hà Nội bằng xe khách hoặc tàu hỏa. Tàu đông nhưng khá thoải mái. 

"Ký ức sống động nhất của tôi về tàu hỏa là sáng sớm trên tàu, mọi người nướng mực khô trên những bếp than nhỏ đặt giữa các dãy ghế để ăn sáng. Mùi thơm lan khắp khoang tàu", Simon hồi tưởng. Ở một chặng khác, họ lên một chiếc xe khách cũ kỹ, chật kín người và hành lý. Đi được khoảng 1 - 2 tiếng, xe hỏng bất ngờ, buộc tất cả hành khách phải xuống phụ đẩy.Sau khi tới Đà Nẵng, 2 chàng trai trẻ thuê 2 chiếc xe máy đi về hướng có biển, tìm điểm mắc võng ngủ qua đêm vì thời đó rất khó tìm được khách sạn. Trời tối, đèn xe yếu ớt, khi đến một ngôi làng nhỏ, xe bỗng hết xăng. Simon và bạn đã nghĩ sẽ phải cuốc bộ vài tiếng. Lúc này, những đứa trẻ trong làng bắt đầu ùa ra "điều tra" 2 vị khách lạ. 

"Các "thám tử nhí" vô cùng ngạc nhiên trước sự xuất hiện của chúng tôi. Có lẽ chúng chưa thấy người nước ngoài bao giờ. Chúng tôi đã có một cuộc nói chuyện mà cả hai bên đều nói ngôn ngữ của riêng mình nhưng vẫn hiểu thông điệp được truyền tải. Chỉ vài phút sau, nhiều người lớn trong làng đến. Họ mang theo một chai xăng lớn, nước uống và cả đồ ăn nhẹ. Chúng tôi cố trả tiền nhưng họ nhất quyết không nhận. Thật khó để diễn tả người Việt Nam thân thiện và hiếu khách đến mức nào. Mặc cho cuộc sống còn nhiều khó khăn, họ vẫn hào phóng, trung thực và tự hào sâu sắc về con người mình", Simon viết.

Giờ đây, trở lại Đà Nẵng, Simon O'Reilley không khỏi kinh ngạc trước sự thay đổi chóng mặt của TP biển miền Trung, đặc biệt là Hội An: "Còn nhớ sau khi đi xe máy từ Đà Nẵng vào Hội An, chỉ có đúng 2 khách du lịch trong thị trấn: bạn cùng phòng Andy và tôi. Chúng tôi không nhìn thấy bất kỳ người nước ngoài nào. Nơi này chủ yếu là những ngôi nhà màu vàng đóng cửa, một vài xe bán bánh mì và những con đường cát vắng vẻ. Không có đám đông du khách, không có đèn lồng, không có quán bar, không có cửa hàng bán cà phê, thời trang hay nghệ thuật. Có người nói điện chỉ mới có trong vài tháng. Hồi đó, Hội An dường như chỉ có một khách sạn trong tòa nhà cũ. Bãi biển Cửa Đại khi đó chỉ là một bãi cát đẹp trải dài còn ngày nay đã có rất nhiều khu nghỉ dưỡng cao cấp, ghế tắm nắng lúc nào cũng kín khách".

Hành trình năm xưa thú vị nhưng dang dở vì họ không thể đến được Hà Nội như dự tính. Giờ thì một chuyến xuyên Việt đã trở nên quá dễ dàng. Simon có thể tùy ý chọn du lịch đường không, đường sắt, đường bộ, hay đường thủy và chắc chắn sẽ không còn phải "quay xe" khi thời tiết nắng ấm ở miền Nam nhường chỗ cho những trận mưa xối xả khi tiến về phía bắc như 30 năm trước.

Trong khi đó, "cả làng ùa ra xem Tây" là một trong những ký ức vui của ông Đoàn Anh Dũng (chủ một homestay ở Phú Quốc) khi còn sống với gia đình ở Hà Nội những năm sau 1975. Ông kể: "Hồi đó, thỉnh thoảng trên phố cổ mới có một vài đoàn khách Liên Xô, có thể là khách của Chính phủ nên luôn có người tháp tùng. Họ chủ yếu đi thăm vài điểm di tích, không ghé ăn uống hay mua đồ như ngày nay". Mỗi lần thấy "người Tây", lũ trẻ con cấp 1 như ông lại hò nhau ra xem, nói "hê lô" loạn xạ, chẳng phân biệt đó là người nước nào.

"Năm 2009, tôi chuyển ra Phú Quốc ở. Ấn tượng đầu tiên của tôi là di chuyển bằng máy bay cánh quạt ATR 72 đáp ở sân bay Dương Đông cũ. Phú Quốc khi đó có các địa điểm tham quan hoang sơ nhưng rất đẹp như bãi Sao, bãi Khem với biển xanh cát trắng ở Nam đảo, ngay cả bãi Bà Kèo cát vàng ở Dương Đông tuy nhỏ nhưng cũng rất ấn tượng. Tuy nhiên, hạ tầng du lịch hết sức khiêm tốn. Tuyến đường Trần Hưng Đạo dọc bãi Dài tuy là trung tâm nhưng chỉ có vài cái tên như khách sạn Sài Gòn - Phú Quốc, Hòa Bình, Thiên Hải Sơn…, còn lại chủ yếu là nhà nghỉ, các cơ sở lưu trú nhỏ lẻ, quán cơm bình dân, tiệm tạp hóa. Những nơi xa trung tâm hơn như bãi Trường ở phía nam, hay các tuyến đường lên Bắc đảo chủ yếu là đất đỏ và rừng. Các con hẻm lởm chởm đá, rễ cây, cỏ lau cao tận đầu nên người dân và du khách ngã như cơm bữa. Thời điểm đó, người Việt không còn "lạ Tây" nữa rồi nhưng khách quốc tế vẫn rất hạn chế, ở Hà Nội hay TP.HCM có thể đông hơn", ông Dũng nhớ lại.

Cả thế giới tìm tới Việt Nam

Giờ thì ở nhiều điểm đến của Việt Nam, người nước ngoài di chuyển trên đường phố có khi còn nhiều hơn người dân địa phương. Những đứa trẻ vùng cao Tây Bắc nói tiếng Anh "như gió", sẵn sàng đưa khách nước ngoài tham quan khắp bản làng, giới thiệu đủ các đặc sản của đồng bào.

ẢNH: SIMON O'REILLEY

Đó cũng là hành trình mà những thế hệ kế thừa và phát triển ngành du lịch như Cục trưởng Cục Du lịch quốc gia Việt Nam Nguyễn Trùng Khánh vô cùng xúc động và tự hào. Ngày 9.7.1960, khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng chính thức ký ban hành Nghị định 26 về việc thành lập Công ty Du lịch Việt Nam (tiền thân của Cục Du lịch quốc gia) trực thuộc Bộ Ngoại thương, đất nước còn tạm thời bị chia cắt trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt.

Thời kỳ này, đối tượng phục vụ của du lịch Việt Nam chủ yếu là các đoàn ngoại giao, nhân viên các sứ quán, cơ quan đại diện, chuyên gia, các đoàn thể và người nước ngoài trong thời gian công tác tại Việt Nam (giờ gọi là khách inbound); các đoàn thể, cán bộ, công nhân viên chức và nhân dân Việt Nam đi tham quan nghỉ mát trong nước (khách nội địa).

Ngay từ thời đó, du lịch đã được nhận thức rõ ràng với vai trò là một ngành kinh tế mới trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, với những nhiệm vụ cụ thể như nghiên cứu tình hình du lịch quốc tế để khai thác kinh doanh du lịch; mở rộng các cơ sở và tuyến du lịch để thu hút khách; tổ chức bán vé máy bay, xe lửa, tàu biển cho khách… "Ít ai có thể hình dung một đất nước nghèo đói đang gồng mình chống giặc ngoại xâm, một quốc gia còn tạm thời bị chia cắt mà đã có hẳn một đơn vị du lịch quốc gia với những nhiệm vụ rất cụ thể và cấp tiến. Điều đó đã thể hiện tầm nhìn sâu rộng của lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta", ông Nguyễn Trùng Khánh nhìn nhận.

Sau ngày đất nước thống nhất, hoạt động du lịch dần trải rộng ra khắp mọi miền Tổ quốc. Từ năm 1975 - 1990, ngành du lịch lần lượt mở rộng, xây dựng thêm nhiều cơ sở mới từ Huế, Đà Nẵng, Bình Định đến Nha Trang, Lâm Đồng, TP.HCM, Vũng Tàu, Cần Thơ… Các doanh nghiệp (DN) du lịch nhà nước trực thuộc Tổng cục Du lịch (nay là Cục Du lịch quốc gia), các bộ, ban, ngành và UBND các tỉnh, thành từng bước thành lập nhằm phát huy vai trò chủ đạo trong xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, tổ chức hoạt động lữ hành, quảng bá, phát triển thị trường… Tuy nhiên, thời kỳ 1975 - 1986, các DN du lịch vận hành theo mô hình tập trung quan liêu bao cấp nên hiệu quả hoạt động chưa cao. Đây cũng là thời kỳ nền kinh tế đất nước gặp rất nhiều khó khăn, thách thức.

"Sau năm 1986 mở cửa, các DN mới chủ động phát triển năng động và hiệu quả hơn. Có thể nói, dù mọi hoạt động còn nhiều khó khăn, du lịch Việt Nam giai đoạn 1975 - 1990 đã góp phần tích cực tuyên truyền, giới thiệu về hình ảnh đất nước, con người Việt Nam với bạn bè thế giới, thúc đẩy giao lưu hai miền Nam - Bắc. Đồng thời, góp phần làm thế giới hiểu rõ thêm về quan điểm, nguyện vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam sau chiến tranh về hòa bình, độc lập dân tộc, mong muốn hợp tác với các quốc gia, đối tác trên thế giới", Cục trưởng Nguyễn Trùng Khánh cho hay.

Nhìn lại hành trình gian khó nhưng đầy nỗ lực của ngành du lịch, ông Khánh càng thêm tự hào khi đến nay, cùng với sự nghiệp đổi mới đất nước, du lịch Việt Nam đã vươn lên phát triển nhanh cả về quy mô và chất lượng, khẳng định vai trò, vị trí quan trọng trong nền kinh tế. Nếu như năm 1990 mới chỉ có 250.000 lượt khách quốc tế đến Việt Nam thì đến hết năm 2024, chúng ta đã đón gần 20 triệu lượt khách, tăng 80 lần, tốc độ tăng trưởng hằng năm được Tổ chức Du lịch LHQ xếp vào hàng cao nhất trên thế giới. Từ cái tên được biết tới nhờ nằm "top" những điểm đến đẹp và rẻ nhất thế giới, Việt Nam đang dần định hình đẳng cấp trên bản đồ du lịch toàn cầu, trở thành điểm đến hấp dẫn được các tổ chức, báo chí quốc tế uy tín tôn vinh bằng những giải thưởng danh giá. Du lịch của nhiều tỉnh, thành đã và đang tạo dựng được thương hiệu mới, vượt lên một đẳng cấp khác, đời sống người dân được cải thiện mạnh mẽ.

"Lịch sử hơn 65 năm của ngành du lịch trải qua nhiều giai đoạn với những nhiệm vụ khác nhau: Từ sự ra đời trong những năm tháng chiến tranh cho tới giai đoạn củng cố đội ngũ, tổ chức và cơ sở vật chất kỹ thuật để chuyển dần sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đến sự vươn lên mạnh mẽ trong thời kỳ đất nước mở cửa và hội nhập quốc tế để có được tầm vóc như ngày hôm nay. Du lịch Việt Nam đã vươn lên trở thành ngành kinh tế quan trọng của đất nước, tạo ra hàng triệu việc làm và là động lực thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành, lĩnh vực khác. Với truyền thống, quyết tâm của toàn ngành, cùng sự lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn, quyết liệt của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, chúng tôi tin tưởng sẽ tận dụng hiệu quả những cơ hội mới, bứt phá phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đưa Việt Nam thành điểm đến hấp dẫn hàng đầu thế giới trong kỷ nguyên mới", ông Nguyễn Trùng Khánh nhấn mạnh.