Được khấu trừ một số chi phí thiết yếu

Điểm đáng chú ý của Dự thảo luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) mới nhất là Bộ Tài chính đã chốt phương án thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đối với thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản (BĐS).

Theo đó, thuế TNCN đối với người cư trú khi có thu nhập từ chuyển nhượng BĐS được xác định bằng giá chuyển nhượng nhân (x) với thuế suất 2%. Quy định này không thay đổi theo luật hiện hành. Thời điểm xác định thu nhập tính thuế là thời điểm hợp đồng chuyển nhượng có hiệu lực hoặc thời điểm đăng ký quyền sử dụng, quyền sở hữu BĐS. Như vậy, Bộ Tài chính đã bỏ đề xuất phương án thu thuế 20% trên thu nhập (mức lãi) trong chuyển nhượng BĐS như dự thảo trước đó. Đồng thời, cơ quan soạn thảo cũng bỏ đề xuất tính thuế TNCN theo thời gian nắm giữ với thuế suất từ 2 - 10%. Cả hai đề xuất này đã nhận được nhiều góp ý từ các hiệp hội ngành nghề lẫn chuyên gia kinh tế bởi không khả thi, chưa phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của VN, nhất là cơ sở dữ liệu thị trường BĐS chưa đủ, chưa liên thông giữa các bộ ngành và địa phương.

Ảnh: Nhật Thịnh

Tương tự, Bộ Tài chính cũng bỏ đề xuất tính thuế 20% trên thu nhập chịu thuế (giá bán - giá mua) đối với cá nhân chuyển nhượng chứng khoán. Dự thảo mới đề xuất thuế TNCN từ chuyển nhượng chứng khoán được xác định bằng giá bán chứng khoán nhân (x) với thuế suất 0,1% theo từng lần chuyển nhượng. Quy định này được giữ nguyên như hiện nay. Song song đó, tại dự luật Thuế TNCN (sửa đổi), Bộ Tài chính đã tiếp thu nhiều ý kiến đưa vào quy định cho khấu trừ một số chi phí thiết yếu của người nộp thuế và người phụ thuộc. Cụ thể, người nộp thuế được giảm trừ vào thu nhập trước khi tính thuế các khoản chi về y tế, giáo dục - đào tạo cho cá nhân người nộp thuế và bố, mẹ, vợ hoặc chồng, con đang là người phụ thuộc. Phạm vi các khoản chi được khấu trừ sẽ do Chính phủ quy định chi tiết để đảm bảo linh hoạt, phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội.

Ngoài ra, một trong những quy định được đánh giá tiến bộ sau khi nhận được nhiều ý kiến là luật giao cho Chính phủ quy định mức giảm trừ gia cảnh (GTGC) để đảm bảo linh hoạt, chủ động điều chỉnh cho phù hợp thực tiễn và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong từng thời kỳ. Điều này sẽ giúp không tái diễn tình trạng mức GTGC cho người nộp thuế trở nên lạc hậu với kinh tế - xã hội, không đảm bảo đời sống cho nhiều người dân dù họ vẫn phải nộp thuế thu nhập như hiện nay.

Giữ nguyên thuế suất 35% là quá cao

Mặt khác, dù đã có nhiều kiến nghị nhưng dự thảo luật Thuế TNCN mới nhất vẫn trình Chính phủ 2 phương án về biểu thuế lũy tiến. Cả hai phương án này đều rút gọn từ 7 bậc như quy định hiện hành xuống còn 5 bậc, đồng thời vẫn duy trì thuế suất cao nhất 35%. Qua quá trình lấy ý kiến, đa số đều đề nghị thực hiện theo phương án 2 nên Bộ Tài chính trình Chính phủ thực hiện theo phương án 2 (xem bảng).

Theo phương án này, người có thu nhập 20 triệu đồng/tháng sau khi thực hiện khấu trừ mức GTGC cho bản thân và một người phụ thuộc, trừ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp hiện nay nộp thuế 125.000 đồng/tháng thì sau này sẽ không phải nộp thuế nữa; nếu thu nhập 25 triệu đồng/tháng thì số thuế phải nộp từ 448.000 đồng/tháng hiện nay sẽ giảm xuống còn 34.000 đồng/tháng (giảm khoảng 92%); nếu thu nhập 100 triệu đồng/tháng thì số thuế phải nộp hiện nay gần 18 triệu đồng sẽ giảm xuống còn gần 14,9 triệu đồng (giảm khoảng 17%)…

Tương tự, những kiến nghị về việc nên tính cơ sở mức GTGC cho người nộp thuế và người phụ thuộc theo lương tối thiểu vùng cũng chưa được Bộ Tài chính chấp thuận. Cơ quan này lý giải mức GTGC cho người nộp thuế, người phụ thuộc theo quy định của pháp luật về thuế TNCN là mức cụ thể theo mặt bằng chung của xã hội, không phân biệt người có thu nhập cao hay thấp, với nhu cầu tiêu dùng khác nhau và sống ở các địa bàn khác nhau…

Đặc biệt, việc giữ nguyên mức thuế suất 35% gặp nhiều phản ứng. Luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, cho rằng thuế suất 35% đối với thu nhập từ tiền công, tiền lương là quá cao so với thu nhập đầu người của VN, không thể hiện quan điểm khuyến khích những người có tài đang được trọng dụng.

"Không phải đơn giản để người tài có được mức lương trên 100 triệu đồng mỗi tháng mà họ phải đầu tư rất lớn và luôn đầu tư công sức, thời gian, tiền bạc để học hỏi, làm việc. Việc giữ nguyên thuế suất 35% là quá cao trong khi chỉ điều chỉnh nâng một ít ngưỡng chịu thuế cao nhất ở bậc này chỉ giúp họ giảm được một chút tiền thuế, không thỏa đáng", luật sư Trần Xoa nhấn mạnh. Do vậy, ông kiến nghị cần xem xét lại, bỏ thuế suất cao nhất 35% trong biểu thuế lũy tiến từng phần. Đồng thời giãn khoảng cách giữa các bậc thuế trước đó lớn hơn nữa và áp dụng các thuế suất chẵn để đơn giản gồm 5%, 10%, 20% và 30%, áp dụng lần lượt như thu nhập chịu thuế bậc đầu tiên đến 20 triệu đồng (thay vì 10 triệu đồng như dự thảo); trên 20 triệu đồng đến 40 triệu đồng tính thuế 10%…

Đồng quan điểm, TS Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, cho rằng các cá nhân, hộ kinh doanh hiện có doanh thu trên 1 tỉ đồng/năm đóng thuế khoảng 1,5 triệu đồng/tháng, trong đó thuế TNCN chỉ có thuế suất 0,5%. Trong khi đó, cá nhân làm công ăn lương có thu nhập chỉ nhỉnh hơn 30 triệu đồng/tháng thì đã nộp thuế gần 1 triệu đồng. Ví dụ này cho thấy cá nhân đang đóng thuế cao hơn kinh doanh. Một dẫn chứng khác cho thấy tỷ lệ thuế trên thu nhập của cá nhân có khi vượt qua mức 20%, lên 23% trong khi doanh nghiệp sau khi trừ đi chi phí mới đóng thuế 20%. Tương tự, các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài sau khi được miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp nhiều năm thì thuế suất bình quân cũng chỉ còn 5 - 7%/năm. Đó là chưa kể mức thuế suất tối thiểu toàn cầu áp dụng cũng chỉ ở mức 15%.

"Về nguyên tắc, thuế TNCN và thuế thu nhập doanh nghiệp cùng bản chất nên phần thuế điều tiết trên thu nhập phải ngang nhau nhằm tạo sự công bằng trong 2 sắc thuế này. Luật thuế TNCN được ban hành năm 2007, lúc đó thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp đang ở mức 25%. Từ năm 2009 đến nay, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp giảm từ 25% xuống 22% và nay còn 20%. Riêng thuế suất cho doanh nghiệp nhỏ và vừa xuống còn 15 - 17%. Rõ ràng ở đây, thuế suất đối với doanh nghiệp ngày càng giảm xuống nhưng thuế suất cá nhân thì lại không thay đổi", ông Tú nhấn mạnh.

Ảnh: Ngọc Thắng

Từ phân tích trên, TS Nguyễn Ngọc Tú cho rằng ngoài giảm bậc thuế từ 7 xuống 5 thì cũng cần tăng ngưỡng thu nhập chịu thuế của từng bậc. Luật thuế TNCN đã mất 18 năm, giá cả đã tăng 18 - 20 lần, quy mô nền kinh tế cũng tăng lên, thu nhập bình quân đầu người cũng tăng lên nhiều lần… Do đó cũng cần điều chỉnh mức thu nhập giữa các bậc thuế tăng lên 2 - 3 lần so với mức đang áp dụng hiện nay. Đồng thời, điều chỉnh thuế suất giữa các bậc thuế xuống thấp hơn. Cụ thể, bậc 1 có thu nhập tính thuế đến 20 triệu đồng áp dụng thuế suất 5%; bậc 2 có thu nhập tính thuế trên 20 - 70 triệu đồng áp dụng thuế suất 10%; bậc 3 có thu nhập tính thuế trên 70 - 120 triệu đồng tính thuế suất 15%; bậc 4 thu nhập trên 120 - 200 triệu đồng áp dụng thuế suất 20% và bậc 5 có thu nhập tính thuế trên 200 triệu đồng sẽ áp dụng thuế suất 25%.

Bỏ thuế khoán, cá nhân kinh doanh đóng thuế 17% trên thu nhập

Một đề xuất mới trong dự thảo luật Thuế TNCN (sửa đổi) mới nhất là sửa đổi phương pháp tính thuế thu nhập từ kinh doanh của cá nhân cư trú. Theo đó, để thực hiện chủ trương bỏ hình thức thuế khoán theo Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198 về việc không áp dụng phương pháp khoán thuế từ ngày 1.1.2026, khuyến khích cá nhân kinh doanh thành lập, chuyển đổi lên doanh nghiệp, dự thảo luật bổ sung phương thức tính thuế đối với cá nhân kinh doanh có doanh thu năm trên mức quy định của Chính phủ được xác định bằng thu nhập tính thuế nhân (x) thuế suất 17%. Trong đó, thu nhập tính thuế được xác định bằng doanh thu của hàng hóa, dịch vụ bán ra trừ chi phí liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh trong kỳ tính thuế. Quy định này cũng tương đương quy định về thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa được quy định tại luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (áp dụng đối với doanh nghiệp có tổng doanh thu năm từ trên 3 tỉ đồng đến không quá 50 tỉ đồng). Đối với cá nhân kinh doanh có doanh thu năm dưới mức quy định của Chính phủ thì vẫn giữ phương thức tính thuế theo tỷ lệ trên doanh thu như luật Thuế TNCN hiện hành.

TS Nguyễn Ngọc Tú nhận xét quy định này về lâu dài có lợi cho cá nhân kinh doanh hơn việc thực hiện thuế khoán. Theo quy định hiện hành, cá nhân kinh doanh nộp thuế TNCN theo tỷ lệ trên doanh thu đối với từng lĩnh vực, ngành nghề sản xuất, kinh doanh. Doanh thu là toàn bộ tiền bán hàng, tiền gia công, tiền hoa hồng, tiền cung ứng dịch vụ phát sinh trong kỳ tính thuế từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ. Trường hợp cá nhân kinh doanh không xác định được doanh thu thì cơ quan thuế có thẩm quyền ấn định doanh thu theo quy định của pháp luật về quản lý thuế. Như vậy, cá nhân kinh doanh lời hay lỗ thì vẫn nộp thuế. Với sự thay đổi theo đề xuất mới, cá nhân kinh doanh chỉ phải nộp thuế khi có lãi. Các cá nhân, hộ kinh doanh sẽ phải tuân thủ đầy đủ những quy định về hóa đơn chứng từ mới có thể trừ đi các chi phí trước khi xác định thu nhập chịu thuế.

"Mức thuế suất 17% trên thu nhập cho cá nhân kinh doanh là phù hợp với thuế suất áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy nhiên, cũng từ mức thuế suất này mới thấy thuế suất cho cá nhân có thu nhập từ tiền lương, tiền công trong dự thảo cao đến mức nào", ông Tú so sánh.