Chỉ đánh thuế người gửi nhiều?
Tại dự thảo tờ trình đề nghị xây dựng dự án luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) - thay thế - mới nhất gửi Chính phủ, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung quy định về nhóm thu nhập khác thuộc diện chịu thuế TNCN. Tờ trình dẫn thu nhập một số nước đang áp dụng tính thuế, trong đó có lãi tiền gửi ngân hàng. Xung quanh đề xuất này, có nhiều ý kiến trái chiều. UBND tỉnh Ninh Thuận thì kiến nghị nên miễn thuế cho lãi tiền gửi tiết kiệm, trái phiếu Chính phủ và các khoản đầu tư dài hạn để khuyến khích tiết kiệm và phát triển kinh tế. Còn UBND TP.Cần Thơ lại cho rằng: "Lãi tiền gửi tiết kiệm chỉ nên miễn đối với quy mô tiết kiệm nhỏ".
Nhiều ý kiến cho rằng không nên tính thuế thu nhập cá nhân tiền lãi
ẢNH: NGỌC THẮNG
Bổ sung tính thuế thừa kế, quà tặng bằng tiền mặt
Ngoài ra, hồ sơ thẩm định đề nghị xây dựng dự án luật Thuế TNCN (thay thế), Bộ Tài chính còn đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định để mở rộng phạm vi thu nhập từ thừa kế, quà tặng. Đối với thu nhập chịu thuế từ thừa kế, quà tặng, luật hiện hành mới chỉ quy định thu thuế đối với tài sản thừa kế, quà tặng là chứng khoán, phần vốn trong các tổ chức kinh tế, cơ sở kinh doanh, bất động sản và tài sản khác phải đăng ký sở hữu hoặc đăng ký sử dụng mà không thu thuế TNCN đối với một loại tài sản thừa kế mà nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng. Qua rà soát kinh nghiệm quốc tế, nhiều quốc gia đánh thuế thừa kế, quà tặng theo giá trị, bao gồm cả tài sản và tiền mặt.
Trên thực tế, đề xuất tính thuế TNCN đối với tiền gửi tiết kiệm không phải mới. Năm 2005, ý tưởng này đã được đưa ra khi xây dựng luật Thuế TNCN với tỷ lệ 10% tiền lãi gửi tiết kiệm, tiền gửi ngân hàng, trái phiếu, kỳ phiếu của người gửi. Tuy nhiên, mức tiền gửi bao nhiêu sẽ bị khấu trừ và những đối tượng nào sẽ thuộc diện đóng thuế này hiện chưa xác định. Năm 2013, Hiệp hội Bất động sản TP.HCM cũng đề xuất đánh thuế thu nhập với những khoản tiền gửi tiết kiệm 1 tỉ đồng trở lên. Nhưng sau nhiều ý kiến phản đối, đề xuất này đã không đưa vào luật Thuế TNCN.
TS Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, cho biết khi xây dựng luật Thuế TNCN, thu nhập từ tiền lãi ngân hàng vào đối tượng chịu thuế đã nhận không ít ý kiến trái chiều. Về bản chất, tiền gửi tiết kiệm là kênh đầu tư thì chịu thuế cũng là chuyện bình thường. Nhưng với tình hình thực tế của VN, theo ông Tú, không nên áp dụng vì sẽ lợi bất cập hại.
"Ở các nước phát triển, tiền gửi tiết kiệm thuộc diện chịu thuế bởi thu nhập của người dân ở mức cao, an sinh xã hội tốt đảm bảo cho cuộc sống của họ. Thêm vào đó, lãi suất của đồng tiền nội địa nước họ cũng khá ổn định, lãi suất luôn thực dương. Còn ở các nước đang phát triển thì có nước áp thuế đối với tiền lãi tiết kiệm, có nước không thực hiện nên việc tham khảo kinh nghiệm cũng nên chọn những nước tương đồng", ông Tú nói và giải thích thêm: Ý tưởng tính thuế tiền lãi tiết kiệm đã được đưa ra cách đây 20 năm, nay tình hình kinh tế - xã hội VN cũng đã phát triển, khác đi nhưng thu nhập của người dân cũng chưa cao.
Bên cạnh đó, lạm phát còn cao nên mức lãi suất thực dương hiện thấp. Những năm gần đây, lạm phát vào khoảng 4%, lãi suất tiết kiệm ở kỳ hạn dài 12 tháng vào khoảng 6%/năm, lãi suất thực dương vào khoảng 2%, không lớn. Chưa kể, người gửi tiền ở các ngân hàng chủ yếu là người lớn tuổi, người về hưu có tiền tích cóp nhiều năm để phòng cơ.
Ông Nguyễn Đức Nghĩa, Giám đốc Trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc Hội Doanh nhân TP.HCM, phân tích rằng tiết kiệm có 2 dạng. Một là tiết kiệm của người lao động, hai là gửi tiết kiệm như một khoản đầu tư tiền tệ hưởng lãi cao. Đối với đối tượng thứ 2 thì cần điều tiết thuế để tạo công bằng xã hội, tăng thu ngân sách, hướng dòng tiền vào sản xuất kinh doanh. VN có mức lãi suất cao hơn các nước nên có một số người gửi tiết kiệm.
Tuy nhiên, ông Nguyễn Đức Nghĩa cũng cho rằng nếu đưa thu nhập lãi tiết kiệm vào tính thuế thì cũng phải cân nhắc mức bao nhiêu, biểu thuế lũy tiến như thế nào để có thể đúng được mục tiêu đề ra. Dù vậy, với kiến nghị này thì một số chuyên gia trước đó cho rằng có thể khoản tiết kiệm sẽ được chia nhỏ ra "lách" thuế.
Cần đánh giá tác động
Những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng huy động vốn của các ngân hàng luôn thấp hơn so với cho vay. Chẳng hạn như năm 2024, các ngân hàng cho vay 15,6 triệu tỉ đồng, tăng hơn 2,1 triệu tỉ đồng (tăng 15,08%) trong khi huy động vốn chỉ gần 14,7 triệu tỉ đồng, tăng 1,2 triệu tỉ đồng (tăng 9,06%). Dù thiếu vốn nhưng các ngân hàng vẫn không chạy đua tăng mạnh lãi huy động như những năm trước đây nhằm giữ lãi cho vay thấp hỗ trợ khách hàng. Từ đầu năm, Ngân hàng Nhà nước đưa ra kế hoạch tăng trưởng tín dụng năm nay 16%, tương đương con số gần 2,5 triệu tỉ đồng tín dụng được đưa ra thị trường. Nghĩa là các ngân hàng sẽ cần huy động vốn nhiều hơn để cho vay.
TS Nguyễn Ngọc Tú nhận định: "VN hiện nay đang phát triển, tăng trưởng kinh tế nhanh đòi hỏi nguồn vốn nói chung ở mức cao, trong đó nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng. Nhu cầu về vốn được đặt lên hàng đầu. Chính vì vậy, khi áp thuế đối với tiền gửi tiết kiệm sẽ tác động đến huy động vốn của hệ thống ngân hàng. Dòng tiền có thể tìm kiếm kênh sinh lời khác. Về mặt bản chất, tính thuế tiền lãi tiết kiệm là đúng nhưng với phân tích như trên thì chưa nên áp dụng tính thuế đối với khoản thu nhập này trong vòng 5 năm tới nhằm hỗ trợ kinh tế".
Dù thừa nhận thu nhập tiền lãi một số nước tính thuế là hợp lý, nhưng PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP.HCM, đồng quan điểm rằng VN chưa nên tính thuế tiền lãi tiết kiệm thời điểm này. Bởi việc áp thuế tiền gửi tiết kiệm chắc chắn sẽ tác động đến nguồn vốn huy động của các nhà băng. Trong khi đó, các doanh nghiệp đang phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng khá nhiều. Để có vốn cho vay, các ngân hàng phải thực hiện huy động vốn từ tổ chức, cá nhân. Mức độ tác động của thuế lên vốn huy động như thế nào phụ thuộc vào thuế suất cũng như cách tính thuế.
"Nếu tính thuế trên số tiền gửi tiết kiệm thì chẳng khác nào đánh thuế 2 lần trên một khoản thu nhập. Bởi người làm công ăn lương sau khi trừ đi thuế, còn dư một phần tiền gửi tiết kiệm mà số tiền này lại tính thuế lần nữa thì không hợp lý. Trong trường hợp chỉ tính thuế trên phần lãi mà ngân hàng trả cho người gửi tiền thì sẽ hợp lý hơn, vì tiền đẻ ra tiền, tạo ra thu nhập thì chịu thuế. Thế nhưng, lúc này lại phải đặt câu hỏi, tiền lãi bao nhiêu mới chịu thuế. Ở đây, nếu tính thuế trên lãi thì cũng phải đưa các kênh đầu tư khác vào đối tượng chịu thuế. Chẳng hạn như người bán vàng có tiền lời thì có tính thuế hay không? Trong trường hợp chính sách thuế không đồng bộ giữa các kênh đầu tư thì dòng tiền sẽ chạy từ chỗ này sang chỗ khác", PGS-TS Nguyễn Hữu Huân lưu ý.
Nhìn chung, đa số ý kiến chưa đồng tình với đánh thuế tiền gửi tiết kiệm. Đặc biệt trong bối cảnh mức chiết trừ gia cảnh của luật Thuế TNCN đã lạc hậu rất lâu vẫn chậm trễ sửa đổi thì các đề xuất đánh thuế khiến người nộp thuế cảm thấy bị vắt kiệt.
