Huy động vàng trong dân, "nắn" dòng vốn vào nền kinh tế

Thực tế, đề xuất lập sàn giao dịch vàng quốc gia đã được nhiều chuyên gia kinh tế đưa ra trong thời gian qua. Cách đây vài năm, Hiệp hội Kinh doanh vàng VN đã đề nghị Ngân hàng Nhà nước (NHNN) trình Chính phủ ban hành nghị định thay thế Nghị định 24/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng (Nghị định 24) và có đề cập vấn đề này.

ẢNH: Ngọc Thắng

Theo Hiệp hội, sàn giao dịch vàng sẽ tạo ra sự liên thông giá vàng trong nước và quốc tế để đảm bảo không có chênh lệch lớn, cũng như giúp thị trường có tính thanh khoản cao, đẩy lùi xuất nhập khẩu vàng lậu. Sàn giao dịch vàng ra đời không chỉ góp phần giảm thiểu giao dịch vàng vật chất, huy động được nguồn vàng trong dân, mà còn tăng dự trữ vàng quốc gia, giảm thiểu tình trạng thanh toán mua bán vàng bằng tiền mặt, tăng thu thuế cho nhà nước và chắc chắn sẽ loại bỏ những sàn vàng chui hoạt động bất hợp pháp…

Ủng hộ việc nghiên cứu xây dựng sàn giao dịch vàng, chuyên gia tài chính - TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng VN có thể tham khảo một số mô hình giao dịch vàng của các nước. Vàng không phải là tiền tệ nên có thể xem xét lập sàn giao dịch hàng hóa nhưng các thành viên tham gia giao dịch như sàn chứng khoán. Các sản phẩm giao dịch trên sàn bao gồm vàng truyền thống (thông qua chứng chỉ vàng) và sản phẩm phái sinh như hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, hợp đồng lựa chọn…

"Sàn vàng giúp giảm rủi ro trộm cắp, kiểm soát chất lượng, minh bạch giá và cho phép theo dõi dòng tiền. Đây là bước tiến tài chính hóa thị trường vàng mà nhiều nước đã làm. Đặc biệt, mục tiêu chính của sàn vàng là thu hút, khai thác được dòng vốn của người dân tích trữ bằng vàng chảy vào nền kinh tế và phát huy hiệu quả cao hơn thay vì vàng được cất giữ trong nhà, nằm im như xưa nay. Ở thời điểm hiện tại, thị trường thế giới biến động khó lường, nhu cầu về vàng của người dân vẫn lên cao và chênh lệch giá giữa trong nước với thế giới quá cao nên việc có sàn giao dịch vàng là cần thiết và quan trọng để đưa thị trường hoạt động ổn định", TS Nguyễn Trí Hiếu chia sẻ.

Trước ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ông Huỳnh Trung Khánh, Phó chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng VN, rất phấn khởi. Theo ông, VN đang triển khai Trung tâm tài chính quốc tế, trong đó có sàn giao dịch hàng hóa và nếu đưa vàng vào giao dịch trên sàn thì cũng phù hợp với thông lệ quốc tế.

Sàn giao dịch vàng quốc gia hoạt động ra sao?

Hiện trên thế giới có vài chục sàn giao dịch vàng hoạt động bán vàng dưới nhiều hình thức như vàng vật chất (vàng thỏi, vàng miếng), vàng tài khoản hoặc hợp đồng vàng tương lai. Chẳng hạn như sàn giao dịch COMEX, một trong những sàn giao dịch hàng hóa lớn nhất tại Mỹ và thế giới. Sàn này cho phép giao dịch nhiều loại kim loại quý, bao gồm vàng, bạc, đồng..., cung cấp các hợp đồng tương lai và quyền chọn vàng, giúp nhà đầu tư quản lý rủi ro biến động giá vàng. Hay sàn LBMA là sàn giao dịch vàng hàng đầu tại Anh và là nơi xác định giá chuẩn của vàng trên thị trường quốc tế. Đây là sàn mà các ngân hàng trung ương, quỹ đầu tư lớn và các công ty vàng bạc sử dụng để giao dịch với quy mô lớn. Sàn Shanghai Gold Exchange (SGE) là sàn giao dịch vàng lớn nhất tại Trung Quốc, giao dịch các sản phẩm vàng vật chất và vàng tài khoản…

ẢNH: Ngọc Dương

Trong ý kiến chỉ đạo vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nêu rõ việc nghiên cứu hình thành sàn giao dịch vàng theo hướng người dân được tự do giao dịch, mua bán; tách bạch giữa quản lý nhà nước và hoạt động sản xuất, kinh doanh vàng. Điều này có nghĩa là khi sàn vàng quốc gia ra đời, mọi người dân đều có thể đăng ký giao dịch.

TS Nguyễn Trí Hiếu gợi ý nên hướng đến sàn giao dịch vàng điện tử, tương tự giao dịch chứng khoán dù bản chất đây là sàn hàng hóa. Trong đó sẽ cho phép các doanh nghiệp (DN) đăng ký làm thành viên giao dịch, môi giới như công ty chứng khoán và mọi người dân có thể đăng ký tài khoản giao dịch vàng qua các công ty này. Việc giao dịch trên sàn theo hình thức chứng chỉ vàng. Tuy nhiên, cần phải quy định rõ khi người dân sở hữu chứng chỉ vàng thì bất cứ lúc nào cũng có thể quy đổi ra vàng vật chất. Điều này nhằm tạo sự yên tâm và thu hút người dân đưa vàng lên sàn. Từ đó, việc huy động dòng vốn vào nền kinh tế sẽ hiệu quả hơn. Tâm lý giữ vàng vẫn có thể là rào cản lớn trong thời gian đầu sàn vàng ra đời nhưng dần dần người dân sẽ hiểu được thuận lợi khi giao dịch trên sàn, không phải giữ vàng vật chất trong nhà vì tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Ông Huỳnh Trung Khánh cho rằng với những điều kiện và tiêu chí của VN hiện nay, có thể để sàn giao dịch vàng thông qua các NH lớn, có thể là 4 NH quốc doanh. Tất cả cá nhân khi mua bán vàng sẽ mở tài khoản tại NH hoặc công ty trực thuộc NH. Các NH tập hợp nhu cầu mua - bán vàng trong ngày rồi đưa lên sàn. Thành viên tham gia trên sàn là các tổ chức, chứ không phải cá nhân. Nghiệp vụ này giống việc mua bán ngoại tệ của các NH đang triển khai hiện nay.

"Khi vàng được giao dịch trên sàn như vậy thì cơ quan chức năng sẽ quản lý được hoạt động mua bán trên thị trường, nguồn gốc vàng cũng rõ ràng hơn. Đồng thời, không xảy ra tình trạng chênh lệch giá quá lớn như hiện nay, bởi khi nhu cầu thị trường tăng lên, NHNN có căn cứ thực hiện bán can thiệp ngay. Hơn nữa, cá nhân muốn mua - bán vàng miếng đều phải thực hiện mở tài khoản ở NH, tất cả đều phải thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt. Điều này sẽ giúp huy động nguồn lực vàng trong dân", ông Huỳnh Trung Khánh nhận định.

TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, đồng tình với việc xây dựng sàn vàng quốc gia vì điều này sẽ tạo môi trường cho giao dịch lớn, và đặc biệt là siết chặt kiểm soát thị trường. Theo ông, Trung Quốc đã thành công với mô hình sàn giao dịch vàng tập trung và VN có thể nghiên cứu kinh nghiệm này. Tuy nhiên, Trung Quốc có 2 sàn vàng, một là sàn giao dịch vàng vật chất do NH trung ương nước này tổ chức với sự tham gia của 14 NH bán sỉ và một số DN được phép để giao dịch thống nhất về giá theo thị trường thế giới. Sàn thứ hai là giao dịch chứng chỉ vàng (không dùng vàng vật chất).

TS Lê Xuân Nghĩa cho rằng, trước mắt VN có thể lập sàn vàng giao dịch vật chất để ổn định thị trường và minh bạch hoạt động sản xuất kinh doanh vàng. Đây là nơi để các NH, DN đủ điều kiện giao dịch (mua bán sỉ) và sau đó bán lẻ ra thị trường, tạo cung cầu và giá ổn định, minh bạch công khai, sau đó sẽ tiến tới sàn giao dịch chứng chỉ vàng.

Đưa chênh lệch giá vàng trong nước với thế giới xuống còn 1 - 2%

Việc hình thành sàn giao dịch vàng quốc gia sẽ cần thời gian dài, trong khi gần đây thị trường tái diễn tình trạng giá vàng miếng SJC tăng mạnh và đắt hơn thế giới 17 - 19 triệu đồng/lượng, tương ứng mức chênh lệch nhảy vọt đến 15 - 17%. Do vậy, Thủ tướng Phạm Minh Chính một lần nữa yêu cầu NHNN tăng cường quản lý, nhanh chóng đưa chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới xuống mức chỉ còn khoảng 1 - 2%, không thể để trên 10% như vừa qua. Nếu chênh lệch giá vàng trong nước với thế giới giảm chỉ còn 1 - 2%, tương ứng khoảng 2 - 3 triệu đồng/lượng, nghĩa là giá vàng trong nước sẽ xuống dưới 110 triệu đồng/lượng.

Để làm được điều này, ông Huỳnh Trung Khánh nhấn mạnh chỉ có giải pháp là tăng cung ra thị trường. Trong thời gian qua, thị trường "có 3 người bán, 7 người mua" nên giá tăng liên tục. Nếu tăng cung, giá chắc chắn sẽ được kéo xuống. Thực tế đã chứng minh vào năm 2024, để kéo giá vàng trong nước sát giá thế giới, NHNN đã bán can thiệp ra thị trường gần 14 tấn vàng. Khi đó, giá vàng trong nước từ chỗ cao hơn thế giới từ 18 - 19 triệu đồng/lượng giảm xuống còn 3 - 4 triệu đồng/lượng, có lúc 2 - 3 triệu đồng/lượng. Tuy nhiên, nhu cầu tích lũy cũng như đầu tư của người dân trong nước gần đây xuất hiện khi giá có xu hướng tăng lên. Trong khi đó, nguồn cung vàng miếng lẫn nguyên liệu sản xuất không có, dẫn đến tình trạng giá trong nước hiện nay lại tăng mức đắt đỏ lên 17 - 19 triệu đồng/lượng.

TS Lê Xuân Nghĩa cho rằng để kéo giảm chênh lệch vô lý giữa giá vàng trong nước và thế giới thì phải cho phép một số NH, DN vàng nhập khẩu vàng. Giải pháp đã được nêu ra lâu nay là sớm sửa đổi Nghị định số 24 theo hướng bỏ độc quyền thương hiệu vàng SJC, cho phép một số DN nhập khẩu vàng. Bởi hiện tại NHNN vẫn là cơ quan độc quyền nhập khẩu vàng nhưng nhiều năm qua nguồn cung này rất ít. Đáng nói, dù NHNN không nhập khẩu chính thức nhưng thời gian qua, vàng vào VN thông qua con đường nhập lậu rất nhiều. Đồng thời, phải xóa bỏ độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC, trả lại thương hiệu này cho chính SJC vì đó cũng chỉ là một DN như các đơn vị khác. Nếu NHNN cho phép nhập khẩu vàng để tăng nguồn cung thì giá vàng sẽ tiếp tục giảm, cho đến khi ngang bằng với giá vàng thế giới.

Trước đây, có những thời điểm giá vàng trong nước và giá vàng thế giới chỉ chênh nhau trên dưới 1 triệu đồng (khoảng 2%), hoặc có thời điểm còn thấp hơn. Nếu không tăng nguồn cung thì giá vàng trong nước vẫn sẽ chênh lệch cao với thế giới, đồng thời buôn lậu vẫn luôn diễn ra.

Theo TS Phạm Đức Anh (Học viện Ngân hàng), cần kết hợp các giải pháp ngắn hạn và dài hạn, trong đó biện pháp hữu hiệu nhất là tăng cung vàng kết hợp kiểm soát chặt chẽ đầu cơ. Trong ngắn hạn, NHNN nên bán vàng trực tiếp hoặc cấp phép cho các tổ chức tín dụng phân phối thêm vàng. Kinh nghiệm cho thấy tăng nguồn cung 15 - 20% có thể thu hẹp chênh lệch giá xuống 3 - 5 triệu đồng/lượng, như tại các thị trường phát triển. Thêm vào đó, khi Thủ tướng Chính phủ có Công điện 64 yêu cầu NHNN phối hợp Bộ Công an truy quét thị trường chợ đen và xử lý thao túng giá, đã chứng minh hiệu quả là giá vàng giảm mạnh ngay sau đó. Tuy nhiên, cần tiếp tục thanh tra thường xuyên để giảm tâm lý đầu cơ, vốn đẩy giá chợ đen cao hơn 3 - 5 triệu đồng/lượng so với giá chính thức.

Về dài hạn, chuyên gia này cho rằng cải cách khung pháp lý là giải pháp căn cơ. Nghị định số 24, với nội dung độc quyền nhập khẩu và sản xuất vàng miếng, cần được sửa đổi theo mô hình tương tự Trung Quốc, cho phép 10 - 15 đơn vị uy tín nhập khẩu vàng để tạo cạnh tranh. Xây dựng sàn giao dịch vàng chính thức (như sàn giao dịch SGPMX của Singapore) sẽ giúp tăng sự liên thông giữa thị trường trong nước và quốc tế, cho phép giao dịch tín chỉ vàng mà không cần nắm vàng vật chất. Đồng thời, phát triển các kênh đầu tư thay thế như trái phiếu DN, quỹ ETF, REIT để phân tán dòng tiền khỏi vàng, đặc biệt khi lãi suất tiết kiệm thấp.

"Truyền thông chính sách minh bạch cũng là động thái nên được coi trọng ở thời điểm hiện nay. NHNN cần công bố định kỳ kế hoạch can thiệp để ổn định tâm lý, tránh các tin đồn gây hoang mang. Kết hợp hài hòa giữa quản lý hành chính và cơ chế thị trường, VN có thể đưa chênh lệch giá vàng về mức bền vững 3 - 5%, tạo thị trường vàng lành mạnh", TS Phạm Đức Anh khuyến nghị.