Phá vỡ định kiến, phát huy nội lực

Tổng công ty phát triển hạ tầng và đầu tư tài chính VN (Vidifi) vừa có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, Bộ Xây dựng, đề xuất là nhà đầu tư tham gia dự án mở rộng các đoạn tuyến cao tốc Bắc - Nam phía đông theo phương thức đối tác công - tư (PPP). Doanh nghiệp (DN) này mong muốn được ưu tiên tham gia dự án khu vực phía bắc (gồm các đoạn tuyến cao tốc: Mai Sơn - QL45, QL45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Bãi Vọt - Hàm Nghi, Hàm Nghi - Vũng Áng, Vũng Áng - Bùng), với chiều dài khoảng 300 km và tổng mức đầu tư khoảng 45.375 tỉ đồng, theo phương thức PPP (hoặc theo phương thức khác do cấp có thẩm quyền quyết định). Vidifi cam kết nếu được giao là nhà đầu tư sẽ đảm bảo thực hiện dự án với tiến độ, chất lượng tốt nhất; chủ động thu xếp vốn và không cần hỗ trợ trực tiếp từ ngân sách nhà nước.

Đây là DN xây dựng thứ 3 gia nhập "cuộc đua" mở rộng cao tốc, sau khi ông Nguyễn Viết Hải, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Sơn Hải, gửi văn bản đề xuất Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư mở rộng theo quy mô hoàn chỉnh 263 km đoạn cao tốc Bắc - Nam bằng 100% vốn của nhà đầu tư, hồi cuối tuần trước. Tập đoàn Sơn Hải đề nghị được giao làm đầu mối chủ trì, phối hợp cùng một số nhà đầu tư có năng lực triển khai nghiên cứu và đầu tư hoàn chỉnh mở rộng các dự án thuộc tuyến cao tốc Bắc - Nam phía đông, bao gồm các đoạn Hoài Nhơn - Quy Nhơn, Quy Nhơn - Chí Thạnh, Chí Thạnh - Vân Phong và Vân Phong - Nha Trang. Cũng giống Vidifi, Sơn Hải cam kết tự thu xếp toàn bộ nguồn vốn cho dự án, bao gồm vốn chủ sở hữu và các nguồn huy động hợp pháp khác, hoàn toàn không sử dụng vốn ngân sách nhà nước.

ẢNH: TTXVN

Đáng chú ý, đơn vị này cam kết tự tổ chức thi công với tiến độ không quá 24 tháng kể từ khi dự án được phê duyệt, đồng thời bảo hành chất lượng công trình trong vòng 10 năm. Nếu tính riêng thời gian thi công, ước chừng chỉ mất khoảng hơn 12 tháng cho việc mở rộng 263 km đường cao tốc Bắc - Nam. Nếu được thông qua và triển khai đúng kế hoạch thì đây sẽ là kỷ lục mới của VN nếu đặt lên bàn cân so sánh với các dự án mở rộng đường cao tốc hiện hữu. Đơn cử, tuyến cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây từ lâu đã được "mệnh danh" là đường thấp tốc do ùn tắc triền miên, song kế hoạch mở rộng được đem ra bàn luận từ năm 2019 đến nay đã 6 năm mới vừa chốt được phương án và vẫn đang miệt mài chờ ngày chính thức khởi công. Tương tự, dự án mở rộng đường cao tốc TP.HCM - Trung Lương - Mỹ Thuận cũng đã trên dưới 5 năm được đưa vào danh sách công trình cấp bách, song vẫn chưa chốt được thời điểm bấm nút thi công.

Không chỉ cuộc đua đường bộ cao tốc nhộn nhịp, ngành công nghiệp đường sắt vốn được coi là "thánh địa" của khu vực nhà nước bởi sức hút đầu tư kém hấp dẫn, nay cũng tràn đầy hứng khởi với loạt đề xuất đột phá từ phía các DN lớn hàng đầu VN. Mở màn là đề xuất được đánh giá mang tính cách mạng của Công ty CP đầu tư và phát triển đường sắt cao tốc VinSpeed (Công ty VinSpeed). Chưa nói đến phương thức đầu tư, chỉ riêng mục tiêu tiến độ thần tốc của VinSpeed đã khiến không ít chuyên gia phải "choáng". VinSpeed muốn hoàn thành tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam dài 1.541 km trong vòng 5 năm. 

Theo tính toán, với mục tiêu này, trung bình VinSpeed phải hoàn thành 1,18 ngày/km, tức mỗi ngày thi công xong gần 1 km - tốc độ chỉ thấp hơn đôi chút so với mức kỷ lục của Trung Quốc (tuyến Bắc Kinh - Thượng Hải: 0,88 ngày/km), nhưng vẫn nhanh hơn hầu hết các quốc gia phát triển, kể cả những nước có nền công nghiệp đường sắt tiên tiến hàng đầu thế giới.

ẢNH: BÁ DUY

Tương tự, với tuyến đường sắt đô thị nối từ trung tâm TP.HCM tới huyện đảo Cần Giờ, Tập đoàn Vingroup đề xuất làm tàu metro có tốc độ tối đa 250 km/giờ, gấp 2 lần các tuyến đang triển khai trong nước; độ dài 48,5 km, cũng gấp hơn 2 lần tuyến metro số 1 TP.HCM, song thời gian thi công từ khi khởi công đến khi dự kiến hoàn thành chỉ 2 năm, nhanh gấp 6 lần các tuyến đã xây dựng.

Có thể thấy, chỉ trong một thời gian ngắn khi Nghị quyết 68 ban hành, DN tư nhân VN đang trỗi dậy mạnh mẽ. Các đề xuất táo bạo, những cam kết phi thường của họ đang phá vỡ những định kiến về nội lực, bản lĩnh và sự bứt phá giới hạn của DN tư nhân Việt.

Doanh nghiệp Việt chuyển mình nhờ bệ phóng chính sách

Nói về những đề xuất đầy táo bạo của Vingroup hay việc Tập đoàn Hòa Phát thành lập hẳn một DN chuyên cung ứng thép làm đường ray cho các dự án đường sắt, theo nhận xét của ông Trần Việt Anh, Phó chủ tịch Hiệp hội DN TP.HCM (HUBA), là nhờ Nghị quyết 68 đã tiếp thêm sức mạnh, sự tự tin cho cộng đồng DN. Chỉ cần có cơ chế phù hợp, DN sẵn sàng để bứt phá.

Điểm lại lịch sử vận động của nền kinh tế VN, ông Trần Việt Anh chỉ rõ vai trò của kinh tế tư nhân trong quá trình đổi mới, phát triển kinh tế đất nước đã được khẳng định với rất nhiều con số ấn tượng. Năm 1990, GDP của VN mới chỉ ở mức 6,9 tỉ USD, thu nhập bình quân đầu người là 96 USD/người/năm thì đến năm 2024, GDP cả nước đã lên hơn 476 tỉ USD, thu nhập bình quân đạt 4.700 USD/người/năm. Trước khi có luật DN tư nhân và luật Công ty (1990), kinh tế tư nhân đã âm thầm phát triển dưới nhiều hình thức khác nhau như hộ kinh doanh, cơ sở sản xuất nhỏ. Sau đổi mới, làn sóng khởi nghiệp ở thập niên 90 của thế kỷ 20 đã tạo ra lực lượng DN khá đông đảo, trong số đó nhiều DN hiện đã trở thành DN đầu ngành với quy mô tăng lên gấp nhiều lần.

"Thế nhưng chỉ tới khi Nghị quyết 68 được ban hành, lần đầu tiên kinh tế tư nhân mới được xác lập là "một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế". Đằng sau làn sóng đầu tư mới là sự tự tin, niềm tự hào và một môi trường chính sách thông thoáng chưa từng có tiền lệ. Các tập đoàn tư nhân lớn đã chủ động khẳng định vai trò và năng lực của mình bằng các kế hoạch đầu tư quy mô lớn. Nghị quyết 68 được xem là đòn bẩy chính sách quan trọng, mở ra giai đoạn chuyển mình bền vững của các DN Việt trong giai đoạn mới", ông Trần Việt Anh nhìn nhận.

Nhiều lần bày tỏ sự tin tưởng khối DN Việt sẽ làm nên những kỳ tích khi được xóa bỏ những rào cản, PGS-TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế VN, dẫn chứng: ngay từ đầu, khu vực tư nhân đã làm được những điều "kinh thiên động địa" là đưa nền kinh tế VN thoát khỏi khủng hoảng trong thời gian cực kỳ ngắn dù ở một vị thế thấp, chưa được coi trọng. Chính khu vực tư nhân đã giúp nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng trong giai đoạn đổi mới từ năm 1986, để VN vực dậy nhanh chóng và hội nhập quốc tế một cách tự tin. Đây là điều mà kinh tế quốc doanh hay kinh tế tập thể không làm được thời điểm đó.

Trong khoảng 10 - 15 năm trở lại đây, lực lượng "đại bàng" của VN cũng đã bắt đầu xuất hiện để dẫn dắt cả một đội hình. Lực lượng đó đang định hình trụ cột của nền kinh tế lớn mạnh hơn. Cách đây 10 - 15 năm, số lượng tỉ phú USD của VN chỉ có vài người, giờ thực chất đã lên hơn 50 người. Đây là một sức vươn cực kỳ mạnh, cũng là biểu hiện rõ ràng cho thấy kinh tế VN không còn èo uột như xưa, mà đã xây dựng được vị thế nhất định. Trong cơ cấu tỉ phú giờ đây cũng không còn tình trạng độc quyền chỉ lĩnh vực bất động sản. Điển hình, VinFast đã đưa VN tiến sâu vào bản đồ công nghiệp ô tô thế giới và đang cạnh tranh ở đẳng cấp cao nhất, đó là ô tô điện. Đứng trên giá trị biểu trưng quốc gia, nhiều DN như Viettel hay TH-True Milk, FPT... cũng đã làm như vậy. Tuy nền kinh tế VN chưa phải phát triển, nhưng một số "ông lớn" đã mang đẳng cấp, tư thế, cách lựa chọn "oai hùng" không kém gì thế giới.

"Nói vậy để thấy nếu chúng ta có chính sách tốt hơn, giải pháp thiết thực hơn thì khu vực kinh tế tư nhân có thể đạt được những thành tích phi thường, không có gì là không làm được. Nghị quyết 68 đã mở ra con đường đó, thay vì "làm tổ rước đại bàng" về, ta tập trung nuôi dưỡng "đại bàng nội" dẫn dắt một lực lượng DN, một đội hình DN lớn mạnh đưa đất nước tiến vào kỷ nguyên mới", PGS-TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh.

Làm chủ công nghệ, không trông chờ chuyển giao

Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được ủng hộ và bày tỏ sự may mắn khi có những nhà đầu tư Việt, có trái tim Việt, có dòng máu Việt và có tấm lòng với đất nước đăng ký thực hiện "giấc mơ" metro của TP. Ông khẳng định đây không chỉ là cơ hội để TP.HCM hoàn thiện mạng lưới hạ tầng xương sống này, mà còn góp phần thực hiện ý tưởng thành lập các tập đoàn lớn, các chaebol (một dạng tập đoàn siêu lớn của Hàn Quốc) của VN tại TP.HCM.

Thực tế, đây cũng là một trong những mục tiêu lớn của Nghị quyết 68: "Hình thành và phát triển nhanh các DN lớn và vừa, các tập đoàn kinh tế tư nhân tầm cỡ khu vực và toàn cầu... Đến năm 2030, có ít nhất 20 DN lớn tham gia chuỗi giá trị toàn cầu". Chính phủ cũng đã nhấn mạnh yêu cầu phải mở rộng sự tham gia của DN tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia để làm chủ công nghệ, tăng tỷ lệ nội địa hóa, góp phần cho đất nước phát triển các ngành công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp nặng.

ẢNH: KHỞI TẠO BẰNG AI

TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, khẳng định đây là định hướng rất đúng đắn, bởi ngay cả khi xác định kinh tế tư nhân là trụ cột, VN trở thành nền kinh tế thị trường đúng nghĩa nhưng nếu không tự lực, tự cường thì "vẫn thua". Mà muốn tự lực, tự cường thì việc làm chủ công nghệ, nắm giữ tiến bộ khoa học kỹ thuật là yếu tố cốt tử. Điều này không thể phụ thuộc vào việc học hỏi từ khối DN có vốn nước ngoài (FDI), thu hút họ vào để trông chờ được chuyển giao công nghệ, mà bắt buộc phải do các DN Việt tự chủ, tự lực.

"Đừng tưởng DN nước ngoài thân thiện, ồ ạt mời gọi họ vào đầu tư là họ sẽ chia sẻ bí kíp công nghệ cho mình. Tôi đã từng tư vấn cho một công ty, là một trong những DN đầu tiên của VN liên doanh với DN ngoại, với tỷ lệ góp vốn công ty Việt 30%, công ty nước ngoài 70%. Sau đó DN ngoại đòi tăng vốn liên tục và chỉ một thời gian ngắn sau, DN Việt chỉ còn lại 4% vốn. Trong hợp đồng nêu rõ sau 20 năm họ sẽ chuyển giao công nghệ, nhưng đến năm thứ 21 hợp tác, khi chúng tôi tới tận nơi "đòi" thì họ nói công nghệ không thể chuyển giao được. 

Đấy cũng là một phần lý do chúng ta ra sức trải thảm đỏ, thu hút các DN FDI vào đầu tư nhưng ngành công nghiệp vẫn mãi lẹt đẹt không phát triển nổi. VN xuất khẩu mỗi năm 400 tỉ USD thì trong đó 300 tỉ USD là của khối DN FDI, DN Việt chỉ vỏn vẹn chiếm 100 tỉ USD. Trong 100 tỉ USD đó, toàn bộ ngành công nghiệp chỉ chiếm 50 tỉ USD mà gần như toàn bộ là dệt may, giày da, đồ nhựa và đồ gỗ; còn lại toàn những thứ lặt vặt. Toàn bộ những điều chúng ta nói hằng ngày như thiết bị điện tử, linh kiện, thiết bị viễn thông… là của nước ngoài hết. Hàm lượng công nghệ của VN trong 300 tỉ USD chỉ chiếm 1,7%, quá thấp", TS Lê Xuân Nghĩa dẫn chứng.

Theo TS Lê Xuân Nghĩa, hiện nay chúng ta đã có 4 nghị quyết được coi là "bộ tứ trụ cột" giúp kinh tế VN cất cánh. Song phải xác định một chiến lược phát triển công nghiệp hoành tráng như kiểu Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan thì 4 trụ cột này mới thực sự phát huy được tác dụng. "Phải xác định nếu không tham gia được vào chuỗi cung ứng, không làm chủ được công nghệ, xây dựng được nền công nghiệp VN lớn mạnh từ chính nội lực DN Việt thì kinh tế đất nước không thể tự lực, tự cường, phát triển hùng mạnh được", ông Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh.