Chia sẻ được ông Nguyễn Hồng Phong, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, nêu tại phiên thảo luận "Thể chế kiến tạo, doanh nghiệp vươn mình" tại Diễn đàn kinh tế tư nhân do T.Ư Đoàn phối hợp tổ chức chiều nay 15.9.
Theo ông Phong, một đạo luật thường mất trung bình 3 - 5 năm để soạn thảo và ban hành, chưa kể thời gian ban hành văn bản hướng dẫn thi hành. Điều này khiến nhiều lĩnh vực đổi mới sáng tạo rơi vào "vùng pháp lý trống".
Doanh nghiệp tư nhân phản ánh tình trạng pháp luật chạy theo thực tiễn
ẢNH: VPSF
Theo Báo cáo Startup Blink, tính đến 2022, hơn 60% mô hình khởi nghiệp số chưa có khung pháp lý rõ ràng, từ fintech, edtech, healthtech đến nông nghiệp số.
"Thực trạng "pháp luật chạy theo thực tiễn", khiến cơ hội đổi mới bị bỏ lỡ và rủi ro quản lý gia tăng. Do đó, việc xây dựng khung pháp lý thích ứng và tiên liệu là yêu cầu cấp thiết", ông Phong nói. Bài học từ thực tiễn cho thấy nơi nào chính sách đi sau thì cơ hội bị bỏ lỡ, nhưng nơi nào dám mở sandbox, dám lắng nghe doanh nghiệp, nơi đó có bước tiến rõ rệt.
Việc xây dựng khung pháp lý hoàn thiện, do đó sẽ tạo dựng niềm tin cho nhà đầu tư, doanh nghiệp và giới khoa học rằng Việt Nam sẵn sàng đón nhận đổi mới sáng tạo. Bài học từ Singapore cho thấy, chương trình sandbox fintech từ 2016 đến nay đã thu hút hơn 200 doanh nghiệp tham gia, trong đó khoảng 50 sản phẩm tài chính số đã thương mại hóa thành công. Kết quả này giúp Singapore trở thành trung tâm fintech hàng đầu châu Á.
Trong khi đó tại Việt Nam, nhiều văn bản hướng dẫn đã lạc hậu ngay khi ban hành. Như luật Giao dịch điện tử 2005, khi chưa kịp sửa đổi đã lạc hậu so với thương mại điện tử xuyên biên giới, fintech, blockchain. Song đến năm 2023, Quốc hội mới thông qua luật Giao dịch điện tử (sửa đổi).
Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam đề xuất, cần áp dụng pháp luật theo nguyên tắc chuyển từ “quy định chi tiết” sang “nguyên tắc điều chỉnh”, tập trung vào bảo vệ người tiêu dùng, an toàn dữ liệu, minh bạch thông tin.
Cạnh đó, mọi văn bản pháp luật liên quan đến đổi mới sáng tạo phải được rà soát tối đa 18 tháng/lần. Đặc biệt, ông cho rằng cần xây dựng cổng góp ý chính sách trực tuyến, minh bạch, công khai.
Trước đây, trong quá trình xây dựng nghị định về kinh doanh khí, nhiều doanh nghiệp nhỏ đã phản ánh điều kiện kinh doanh quá cao (yêu cầu dung tích kho chứa lớn), dẫn đến việc hơn 2.000 doanh nghiệp phải xin "giấy phép con". Theo ông Phong, nếu có nền tảng góp ý và phản hồi nhanh, chính sách sẽ sát thực tiễn hơn.
"Cần xem khung pháp lý như "hệ điều hành" quốc gia, phải được cập nhật thường xuyên, nếu không sẽ tụt hậu. Đặt doanh nghiệp và người dân ở vị trí trung tâm của đổi mới sáng tạo, bởi chính họ mới là lực lượng thử nghiệm, ứng dụng và mở rộng công nghệ mới vào đời sống...", ông Phong nói và cho rằng những điều này sẽ là chìa khóa thể chế để chúng ta bước ra khỏi "tư duy đi sau" và khẳng định vai trò dẫn dắt trong khu vực.
Cần quỹ hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp
Còn theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), một trong những rào cản lớn, kìm hãm sự phát triển bền vững và lành mạnh của khu vực kinh tế tư nhân chính là rủi ro pháp lý và nguy cơ bị hình sự hóa trong các quan hệ kinh tế, dân sự.
Thực tiễn cho thấy, nhiều vụ án hình sự phát sinh từ các tranh chấp hợp đồng, đầu tư, đấu thầu, vay vốn… Các doanh nghiệp, đặc biệt là vừa và nhỏ, thường thiếu năng lực pháp lý nội bộ, dẫn đến bị lôi kéo vào vòng tố tụng hình sự khi xảy ra tranh chấp.
"Điều này gây ra tác động tiêu cực tới tinh thần đổi mới và sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân. Doanh nghiệp e ngại đầu tư, không dám thử nghiệm mô hình kinh doanh mới. Các chủ thể kinh doanh cá nhân trở nên thận trọng quá mức, thậm chí rút lui khỏi thị trường do lo ngại bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các tình huống pháp lý không rõ ràng", ông Tuấn nêu.
Do đó, theo ông để hiện thực hóa mục tiêu được Nghị quyết 68 đặt ra, cần có các giải pháp để hạn chế triệt để tình trạng hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự thuần túy. Cụ thể cần sửa đổi các quy định pháp luật có nguy cơ hình sự hóa hoạt động kinh doanh.
Cạnh đó, cần cải cách bộ luật Tố tụng hình sự theo hướng bảo vệ doanh nghiệp. Xem xét thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp tư nhân, do Nhà nước hoặc các hiệp hội ngành hàng bảo trợ, nhằm hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp trong quá trình tố tụng hoặc tranh chấp pháp lý phức tạp...
