Nâng giá trị hạt muối
Khu bếp rộng khoảng 30 m2 chất đầy những chiếc nồi đất đựng đầy muối. Bên dưới các dãy nồi là những cái lỗ chứa củi để đun nấu. Đây là cách đun nấu truyền thống, còn gọi là hầm, om muối, nhưng đã khiến những hạt muối giá rẻ ở xã Quỳnh Phú (Nghệ An) lột xác thành hạt muối có giá trị.
Khu bếp om, hầm muối
ẢNH: KHÁNH HOAN
"Chúng tôi phải mất nhiều thời gian và công sức để đi tìm hiểu, thử nghiệm và chỉ cách này mới mang lại giá trị rất tốt cho hạt muối", ông Bùi Xuân Điện, Giám đốc HTX muối Thắng Lợi, cho hay.
Theo ông Điện, nghề làm muối bằng cách phơi cát thủ công truyền thống ở xã này có từ hơn 400 năm trước. Nghề làm muối quá vất vả nhưng hạt muối làm ra bán với giá rẻ mạt, khó cạnh tranh với muối công nghiệp nên mỗi ngày công chỉ thu nhập 150.000 - 200.000 đồng, khiến diêm dân phát nản. Nhưng không làm muối thì hơn 432 ha ruộng phải bỏ hoang vì rất khó tìm loài cây, con nào khác có thể nuôi, trồng thay thế.
Những người trẻ lần lượt rời làng, đi xuất khẩu lao động hoặc làm công nhân ở các khu công nghiệp, để lại những cánh đồng muối cho người già bám trụ.
"Có những năm giá muối quá thấp, làm khó nhọc nhưng tiền bán muối chẳng được bao nhiêu nên nhiều hộ dân bỏ hoang ruộng đồng, gác chạt, đóng kho, nhìn rất xót", ông Điện nói.
Theo nghề muối từ nhiều đời và đó là nguồn thu nhập chính để nuôi gia đình nên ông Điện rất trăn trở với hạt muối và "cứ mong có một cách gì đó làm tăng giá trị hạt muối thì khó mấy cũng phải làm bằng được".
Công nhân đang đóng muối vào bao sau khi om, hầm
ẢNH: KHÁNH HOAN
Năm 2012, ông Điện cùng những diêm dân chung chí hướng thành lập HTX muối Thắng Lợi. "Khi thành lập HTX, chúng tôi cốt làm sao giữ được nghề có lịch sử hơn 400 năm này. Ruộng muối khi đã bỏ hoang thì đất bị nhiễm tạp, cải tạo lại gần như là không thể. Mất ruộng là mất nghề, mất nghề truyền thống cha ông để lại là mình có lỗi", ông Điện tâm sự.
Thế rồi những con người tâm huyết với hạt muối truyền thống quyết tìm lối đi riêng. Họ khăn gói đi khắp các làng nghề làm muối nổi tiếng trên cả nước để tìm hiểu, học hỏi với mục tiêu đưa hạt muối trở thành sản phẩm chủ lực, niềm tự hào của làng nghề chứ không chỉ là gia vị giá rẻ. Và họ đã tìm ra cách để nâng giá trị hạt muối từ công nghệ… đun nấu (om, hầm) muối.
"Ban đầu, chúng tôi sử dụng lò gang để om, hầm muối nhưng chất lượng không đạt như mong muốn. Sau đó, chúng tôi chuyển sang om, hầm bằng dụng cụ nồi inox nhưng vẫn không thành. Cuối cùng, chúng tôi nghĩ đến nồi đất và đã đến làng nghề sản xuất nồi đất Trù Sơn (xã Bạch Hà, Nghệ An), mua loại nồi lớn rồi về om thử và kết quả khiến chúng tôi bất ngờ", ông Điện kể.
Không còn là gia vị giá rẻ
Chia sẻ về "công nghệ" nấu muối, ông Điện cho hay, muối tinh sản xuất trên các cánh đồng ở xã Quỳnh Phú được phơi và để khô tự nhiên từ 7 - 9 tháng để muối chín, ráo nước và giảm bớt độ chát.
Muối sau khi được om, hầm có chất lượng tốt hơn muối tinh
ẢNH: KHÁNH HOAN
Sau đó, muối được đưa vào những chiếc nồi đất, đun nấu liên tục suốt 7 giờ đồng hồ, nắp nồi được mở ra để các tạp chất trong muối bốc hơi, bay đi. Tiếp đó, muối được om bằng than củi thêm 7 giờ đồng hồ nữa, lúc này các nồi đất đựng muối được đậy nắp để muối chín.
"Cũng công phu lắm, quá trình om, hầm, lửa phải giữ đều. Kết thúc quá trình om, khối lượng muối chỉ còn lại khoảng 45 - 50% so với ban đầu, nhưng đó là những gì tinh túy nhất của hạt muối", ông Điện giải thích.
Muối sau khi om, hầm được đánh giá cao bởi giá trị dinh dưỡng và công dụng dược liệu. Đây là loại muối hạt mịn, dễ vỡ và tan nhanh trong nước, không còn vị chát gắt thường thấy mà thay vào đó là vị mặn dịu và hậu ngọt đọng lại nơi cuống họng. Theo ông Điện, muối hầm không chỉ dùng để nêm nếm, mà còn giúp thanh tâm, giải độc, đồng thời dẫn các loại thuốc vào kinh lạc, kết hợp với các gia vị như ngải cứu, gừng, sả, tía tô tạo ra những món ăn thực dưỡng, dưỡng sinh quý giá.
Anh Hồ Viết Hùng, một thành viên của HTX, nhìn nhận thành công của cách chế biến muối này đã giúp diêm dân rất phấn khởi khi giá trị của hạt muối tăng lên rất nhiều lần. Trước đây, giá muối bán tại ruộng dao động từ 1.500 - 2.500 đồng/kg, nhưng nay, sau khi được chế biến bằng công nghệ om, hầm, giá muối tăng lên 36.000 đồng/kg, cao hơn nhiều lần so với giá nguyên liệu.
Dù mới tung ra thị trường, nhưng đến nay, mỗi tháng, HTX Thắng Lợi đã cung ứng ra thị trường khoảng 20 tấn muối thành phẩm, được bán ở các cửa hàng thực phẩm sạch để làm gia vị cho bữa ăn gia đình và các spa dưỡng sinh và được thị trường ưa chuộng.
"Thành công này không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà quan trọng hơn là thay đổi cuộc sống của diêm dân, trong đó có 830 thành viên của HTX. Từ ngày HTX đứng ra chế biến muối hầm và thu mua muối cho người dân với giá cao hơn thị trường, đời sống của chúng tôi khá hơn. Có đầu ra ổn định, muối được chế biến thành sản phẩm giá trị cao, chúng tôi rất yên tâm", ông Bùi Văn Hải, một diêm dân phấn khởi.
Hiện, để tăng sản lượng tiêu thụ, HTX đang xây dựng hồ sơ tiêu chuẩn, từ quy trình sản xuất sạch, bao bì, nhãn mác, đến chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm để đăng ký sản phẩm OCOP. Đồng thời, HTX cũng đang nghiên cứu và mở rộng các dòng sản phẩm nhằm đa dạng hóa sản phẩm, tăng giá trị tiêu thụ.
Ông Nguyễn Văn Ước, Phó phòng Kinh tế xã Quỳnh Phú, đánh giá cách chế biến muối tinh bằng cách om, hầm truyền thống này mang lại hiệu quả rất lớn cho diêm dân. Cách làm này không chỉ mang lại thu nhập cho diêm dân mà còn giúp người dân giữ được nghề truyền thống và nâng giá trị hạt muối.
