Trang The Hollywood Reporter đưa tin, trong mùa giải truyền hình Emmy 2025, danh sách đề cử cho hạng mục phim tài liệu bị áp đảo bởi những tác phẩm xoay quanh các biểu tượng âm nhạc nổi tiếng, như Road Diary: Bruce Springsteen and the E Street Band, I Am: Celine Dion, John Williams: The Music Behind the Magic hay The Beatles: Get Back.
Dù mang màu sắc nghệ thuật và giàu cảm xúc, các bộ phim này lại gợi lên lo ngại rằng dòng phim tài liệu truyền thống đang dần chuyển hướng sang phục vụ mục đích quảng bá hình ảnh và thương mại hóa thương hiệu cá nhân.
Các nền tảng phát trực tuyến ưu ái phim tài liệu được người nổi tiếng cho phép, khiến nhiều nhà làm phim lo ngại về tính chân thật và tương lai của thể loại này
Ảnh: theemmys.tv
Phim tài liệu truyền thống đang dần bị lấn át bởi phim tiểu sử tôn vinh người nổi tiếng
Thay vì phản ánh các vấn đề xã hội nóng hổi như trước kia, những bộ phim này đang cho thấy một xu hướng mới: phim tài liệu trở thành công cụ quảng bá thương hiệu cá nhân, thay vì là một thể loại truyền thông phản biện và khám phá sự thật.
Phim tài liệu truyền thống vốn là những tác phẩm độc lập, do các đạo diễn và nhà báo thực hiện để khai thác chân thực các vấn đề xã hội, chính trị hay cá nhân. Những bộ phim này không bị kiểm duyệt bởi nhân vật chính, thường gây ra nhiều luồng tranh luận trong xã hội và mang tính điều tra, phản biện mạnh mẽ.
Ngược lại, các phim tài liệu được người nổi tiếng "cho phép thực hiện" hay còn gọi là "authorized documentaries" lại được chính người trong cuộc hoặc ê kíp quản lý của họ tham gia kiểm soát nội dung. Họ có quyền yêu cầu chỉnh sửa, loại bỏ các chi tiết nhạy cảm và biến bộ phim thành một dạng tiểu sử dễ chịu, bóng bẩy - nhiều khi giống như một clip quảng cáo kéo dài hơn là một tác phẩm tài liệu thực thụ.
Thật trớ trêu, giữa lúc thế giới khủng hoảng toàn diện, dòng phim cần lên tiếng nhất lại bị thương mại hóa và dần lu mờ
Ảnh: nytimes
Trước đây, hạng mục phim tài liệu tại Emmy từng bao quát nhiều chủ đề xã hội. Khoảng 25 năm trước, người ta còn thấy những bộ phim nói về tù binh chiến tranh Việt Nam, bê bối trong nhà tù, các cuộc thi sắc đẹp cho trẻ em hay bất bình đẳng chủng tộc. Nhưng trong vài năm gần đây, xu hướng đã thay đổi. Năm 2024, trong số 5 phim được đề cử, có tới 4 phim là tiểu sử người nổi tiếng được chính chủ cho phép. Năm trước cũng vậy. Và có lẽ xu hướng này sẽ tiếp tục trong năm nay, khi phim tài liệu âm nhạc "thuận nghệ sĩ" đang lấp đầy thị trường.
Thực tế đáng buồn là hiện nay, các nền tảng lớn như Netflix, Disney+ hay Apple TV+ lại ưu tiên những phim tiểu sử người nổi tiếng được kiểm soát nội dung, bởi vì những ngôi sao đình đám sẽ giúp họ thu hút người xem toàn cầu. Tính chân thực, chiều sâu và yếu tố phản biện bị xếp sau mục tiêu thương mại.
Nhiều nhà làm phim kỳ cựu cho biết họ cảm thấy như bị biến thành công cụ tiếp thị hơn là những người sáng tạo độc lập. Họ không thể tìm được đối tác phát hành nếu phim của họ động chạm đến các vấn đề gây tranh cãi. Đạo diễn Alex Gibney - người từng đoạt giải Oscar thừa nhận rằng môi trường hiện tại quá dè dặt với nội dung nhạy cảm của phim tài liệu.
Một số người trong ngành còn gọi xu hướng này là sự "ẩn dật" của phim tài liệu thực thụ. Sheila Nevins, cựu giám đốc HBO Documentary, chia sẻ rằng: "Phim tài liệu đang lẩn trốn nhưng rồi sẽ có thế hệ nhà làm phim mới trở lại, mạnh mẽ hơn bao giờ hết".
Thom Powers - người phụ trách mảng phim tài liệu tại các liên hoan phim Toronto, DOC NYC cho biết: "Lý do là vì khi các hãng chuyển sang mô hình phát trực tuyến, họ cần những cái tên toàn cầu, đủ sức hút. Nội dung trong phim không còn quan trọng bằng độ nhận diện thương hiệu. Nó dần trở thành câu chuyện về tiếp thị, thay vì nội dung hay chiều sâu".
Mặc dù thị trường đang nghiêng về các phim tiểu sử của người nổi tiếng, nhưng vẫn có những đạo diễn và khán giả khát khao sự thật, chiều sâu và những câu chuyện chưa được kể. Có thể, những dự án độc lập sẽ dần tìm được lối đi mới thông qua đầu tư tư nhân hoặc nền tảng phi tập trung.
