Ngày 15.10 (24.8 âm lịch), tại từ đường họ Lê ở thôn Luật Chánh (xã Tuy Phước Bắc, Gia Lai), dòng họ Lê cùng chính quyền địa phương tổ chức lễ giỗ, dâng hương tưởng niệm 178 năm ngày mất danh nhân Lê Đại Cang (1847 - 2025). Buổi lễ thể hiện lòng tri ân sâu sắc với bậc đại thần từng có nhiều đóng góp to lớn cho triều Nguyễn và đất nước.
Tại lễ giỗ, bà Huỳnh Thị Thanh Nguyệt, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Tuy Phước Bắc, cùng lãnh đạo địa phương và con cháu họ Lê, đã dâng hương tưởng niệm danh nhân Lê Đại Cang.
Lãnh đạo xã Tuy Phước Bắc cùng người dân, dòng họ Lê dự lễ giỗ danh nhân Lê Đại Cang
ẢNH: MINH LÊ
Đại diện gia tộc họ Lê xúc động chia sẻ: "Chúng tôi tự hào vì tổ tiên có nhiều người là danh thần thời Tây Sơn và triều Nguyễn. Việc nhà nước tôn vinh, đầu tư tôn tạo khu mộ cụ Lê Đại Cang là niềm vinh dự lớn, thể hiện sự tri ân công đức tiền nhân, đồng thời giúp con cháu đời sau hiểu và gìn giữ giá trị lịch sử mà cha ông để lại".
Bậc hiền tài tận trung vì nước
Lê Đại Cang (1771 - 1847), tự Thống Thiện, hiệu Kỳ Phong, biệt hiệu Cư Chính Thị, sinh tại thôn Luật Chánh. Mồ côi cha mẹ từ nhỏ nhưng với nghị lực và ý chí học tập phi thường, ông trở thành một trong những danh nhân tiêu biểu của nửa đầu thế kỷ 19, từng phụng sự dưới 3 triều vua Gia Long, Minh Mạng và Thiệu Trị.
Theo Đại Nam thực lục của Quốc Sử quán triều Nguyễn, Lê Đại Cang từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng như: Quyền tổng trấn Bắc Thành, Thượng thư bộ Binh kiêm Hữu đô Ngự sử Đô sát viện, Tổng đốc Sơn - Hưng - Tuyên kiêm Hà Nội - Ninh Bình Tổng đốc sự vụ, Tổng đốc liên tỉnh An Giang - Hà Tiên kiêm Bảo hộ Cao Miên quốc ấn... Ông cáo quan về quê khi đã 72 tuổi, để lại dấu ấn đậm nét trong nhiều lĩnh vực từ chính trị, quân sự, kinh tế, giáo dục đến ngoại giao.
Ở mỗi nơi đi qua, Lê Đại Cang đều để lại công trình và dấu tích mang tầm vóc lịch sử. Ông chỉ đạo khơi đào sông Vĩnh Điện (1824), đắp hệ thống đê công ở Bắc thành (1828), mở tuyến đường thủy nối sông Tiền Giang với sông Hậu Giang (1833), góp phần phát triển kinh tế - giao thương và củng cố quốc phòng.
Trên cương vị Tổng đốc liên tỉnh An Giang - Hà Tiên, kiêm Bảo hộ Cao Miên quốc ấn, Lê Đại Cang có công lớn trong việc trị an vùng biên, xây dựng thành An Giang, mở tuyến giao thông thủy chiến lược từ Tân Thành đến Châu Đốc, giữ vững chủ quyền vùng tây nam Tổ quốc.
Không chỉ là vị tướng thao lược, ông còn nổi tiếng là người cương trực, liêm chính. Trong thời gian giữ chức vụ tại miền Bắc, Lê Đại Cang từng giải oan cho dân, xử lý nghiêm quan lại tham nhũng, tạo niềm tin lớn trong nhân dân.
Mộ danh nhân Lê Đại Cang
ẢNH: MINH LÊ
Theo sử chép, năm 1828, ông được vua Minh Mạng giao phụ trách công tác đê điều. Sau khi khảo sát thực tế, Lê Đại Cang đã lập tấu trình chi tiết 18 sở đê cũ cần tu bổ và 10 sở đê mới cần xây dựng ở các tỉnh Sơn Tây, Nam Định, Bắc Ninh với tổng chiều dài hơn 8.500 trượng, kinh phí dự trù khoảng 175.500 quan tiền. Ông không chỉ trực tiếp chỉ huy thi công mà còn biên soạn sách thống kê toàn bộ hệ thống đê công và đê tư từ cấp tỉnh đến cấp xã.
Các nhà nghiên cứu, giáo sư và giới sử học ngày nay đều đánh giá cao công lao của danh nhân Lê Đại Cang trong công cuộc xây dựng, quản lý hành chính, ngoại giao và đoàn kết dân tộc, đặc biệt là ở buổi đầu khai phá vùng đất Nam bộ.
Tri ân tiền nhân, bảo tồn di tích danh nhân Lê Đại Cang
Nhằm ghi nhận công lao của bậc hiền tài, ngày 27.9.2013, UBND tỉnh Bình Định đã xếp hạng khu mộ Lê Đại Cang là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Đầu năm 2023, trước tình trạng khu mộ xuống cấp, UBND tỉnh phê duyệt dự án tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích, với tổng vốn đầu tư hơn 4,5 tỉ đồng. Dự án bao gồm các hạng mục: tu bổ mộ cụ Lê Đại Cang, cải táng mộ đệ nhất phu nhân Phạm Thị Đoan, tôn tạo mộ đệ nhị phu nhân quận chúa Ngọc Phiên cùng hương án, am thờ, tường rào, cổng ngõ và các công trình phụ trợ.
Đến năm 2024, công trình hoàn thành, trở thành điểm đến văn hóa - lịch sử quan trọng, nơi người dân và du khách có thể tưởng nhớ công đức của danh nhân Lê Đại Cang.
Quần thể di tích mộ cụ Lê Đại Cang sau khi được trùng tu
ẢNH: MINH LÊ
Theo gia phả dòng họ Lê (nguyên bản bằng chữ Hán), thủy tổ họ Lê ở làng Luật Chánh là ông Lê Công Triều, gốc Nghệ An, từng làm quan lớn triều Lê, sau theo chúa Tiên Nguyễn Hoàng vào Nam lập nghiệp ở vùng đất Bình Định.
Đời thứ 6 của dòng họ là Lê Công Miễn (1739 - 1800), người từng làm Hàn lâm viện Thị độc thời Tây Sơn, rồi được vua Cảnh Thịnh phong Đô ngự sử, Hình bộ Thượng thư. Ông đã soạn thảo Bộ Hình luật dựa trên luật nhà Thanh và Bộ Hồng Đức để hoàn thiện hệ thống pháp luật Tây Sơn, tuy nhiên bộ luật này thất truyền sau khi ông qua đời.
Từ truyền thống hiếu học và hành đạo của các bậc tiền nhân ấy, Lê Đại Cang (đời thứ 7, gọi ông Lê Công Miễn bằng chú) đã kế thừa và phát huy, trở thành bậc đại thần văn võ song toàn, tận trung với vua, hết lòng vì dân.
