Theo bà Lê Thái Hà, Phó cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế, trong những năm qua, chương trình cải thiện tầm vóc Việt với thành tựu rõ nét nhất là sự cải thiện chiều cao của thanh niên VN. Chiều cao trung bình của nam thanh niên 18 tuổi đạt 168,1 cm (tăng 3,7 cm so với năm 2010), nữ đạt 156,2 cm (tăng 2,6 cm). Đây là kết quả của một quá trình can thiệp dinh dưỡng bền bỉ qua nhiều thế hệ.
Tỷ lệ suy dinh dưỡng, thấp còi ở lứa tuổi học đường từ 5 - 19 tuổi đã giảm rõ rệt
ẢNH: NAM SƠN
Đặc biệt, tầm vóc đó được cải thiện trên cơ sở VN đã kiểm soát suy dinh dưỡng (SDD) ở trẻ nhỏ. Cụ thể, tỷ lệ SDD thấp còi ở lứa tuổi học đường từ 5 - 19 tuổi giảm rõ rệt, còn 14,8% vào năm 2020 (so với năm 2010 là 23,4%), hoàn thành Mục tiêu 2.2 phát triển bền vững với tỷ lệ SDD thấp còi xuống mức thấp (dưới 20%).
SDD thấp còi ở trẻ nhỏ liên quan trực tiếp đến phát triển tối đa về chiều cao, tầm vóc khi trưởng thành. Đây là can thiệp rất khó, đòi hỏi dinh dưỡng từ bào thai. Hạ tỷ lệ SDD thấp còi cho thấy cải thiện về chất trong việc nâng cao tầm vóc, thể lực người Việt.
Bữa ăn học đường từ mục tiêu “ăn no” sang “ăn đúng, ăn đủ, ăn đa dạng, ăn an toàn”
ẢNH: THU HẰNG
Theo Bộ Y tế, cùng với dinh dưỡng bà mẹ trẻ em được cải thiện, nhiều trẻ nhỏ thoát bệnh tật, di chứng, được cứu sống và phát triển khỏe mạnh, tránh các di chứng nhờ tiêm chủng đầy đủ. Chương trình Tiêm chủng mở rộng đã loại trừ bệnh bại liệt (từ năm 2000) và uốn ván sơ sinh (năm 2005); hàng triệu mũi
vắc xin mỗi năm mang lại cơ hội sống cho trẻ, nhờ tránh được các căn bệnh nguy hiểm và gây di chứng lâu dài: bạch hầu, ho gà, bại liệt, viêm não Nhật Bản...
Dinh dưỡng hợp lý, vận động thể lực sẽ khỏe mạnh hơn
Mặc dù đánh giá chiều cao của người Việt đã được nâng lên, song phát biểu tại hội thảo khoa học quốc tế về dinh dưỡng học đường năm 2025 do Ban Tuyên giáo và Dân vận T.Ư tổ chức mới đây, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận T.Ư Nguyễn Trọng Nghĩa, cũng thẳng thắn nhìn nhận: "Xét đến thể chất, sức khỏe tổng thể và chiều cao trung bình của thanh niên vẫn tồn tại khoảng cách so với các nước trong khu vực và các nước phát triển trên thế giới".
Theo ông Nghĩa, chiều cao trung bình của nam giới là 168 cm, nữ giới khoảng 156 cm, thấp hơn so với các nước trong khu vực (Thái Lan: nam 171 cm, nữ 159 cm; Hàn Quốc: nam 174 cm, nữ 161 cm; Nhật Bản nam 172 cm, nữ 158 cm). Tỷ lệ SDD thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi là 18,1% cao hơn nhiều so với các nước phát triển (Nhật Bản: 5%; Singapore: 4%).
Bà Lê Thái Hà chia sẻ, dù cải thiện nhưng VN gặp các thách thức cản trở về tầm vóc, thể lực, do "gánh nặng kép về dinh dưỡng". SDD vẫn còn cao ở vùng nông thôn, miền núi, vùng khó khăn, dân tộc thiểu số. Tỷ lệ thừa cân, béo phì tuổi học đường 5 - 19 tuổi tăng gấp đôi từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020, trong đó tăng nhanh ở thành thị và khu vực phát triển, với tỷ lệ 26,8%.
Chất lượng bữa ăn học đường chưa đồng đều. Ăn uống bất hợp lý tại vùng đô thị do xu hướng ăn nhiều thịt, dầu mỡ, các chất đạm, chất béo, các loại thực phẩm tinh chế, thực phẩm chế biến sẵn (nhiều muối), đồ ăn nhanh và nước giải khát có đường làm gia tăng các rối loạn chuyển hóa dinh dưỡng và bệnh mạn tính không lây nhiễm. Căng tin học đường và thực phẩm xung quanh trường học chưa được quản lý và kiểm soát tốt về an toàn và chất lượng thực phẩm.
"Việc thiếu không gian và cơ sở vật chất, điều kiện để tăng cường hoạt động thể lực, hoạt động ngoài trời cho trẻ và đảm bảo an toàn thực phẩm bữa ăn học đường vẫn là một thách thức", bà Hà cũng lưu ý và cho biết Bộ Y tế đang chủ trì xây dựng luật Phòng bệnh, dành một chương riêng quy định về dinh dưỡng trong phòng bệnh tập trung vào dinh dưỡng cho phụ nữ có thai, bà mẹ cho con bú và trẻ dưới 24 tháng tuổi (dinh dưỡng trong giai đoạn 1.000 ngày đầu đời), dinh dưỡng cho trẻ em và dinh dưỡng học đường, với quy định: "Học sinh các cấp học được tuyên truyền, giáo dục về dinh dưỡng, bảo đảm dinh dưỡng khi học tại trường học thông qua bữa ăn học đường theo từng độ tuổi và được đánh giá tình trạng dinh dưỡng". Các quy định này chuyển từ "khuyến nghị" sang "bắt buộc", bảo đảm học sinh được chăm sóc sức khỏe toàn diện cả thể chất và tinh thần như: bảo đảm an toàn thực phẩm, dinh dưỡng hợp lý kết hợp với tăng cường hoạt động thể lực phù hợp.
Tương lai cho thế hệ vươn mình
Trong bài viết "Tương lai cho thế hệ vươn mình", Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo: "Khoảng thời gian từ năm 2025 đến năm 2045 chỉ còn đúng 20 năm. Những em bé được sinh ra trong khoảng thời gian này sẽ là lớp thanh thiếu niên của thế hệ mới, là chủ nhân tương lai của đất nước VN phát triển hưng thịnh. Để hướng tới năm 2045, với tầm nhìn vì một VN phát triển toàn diện, việc định hướng phát triển con người, đặc biệt là thế hệ trẻ trở thành ưu tiên chiến lược. Trước hết, cần đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục và đào tạo nhằm phát triển trí tuệ và tri thức, song song với đó là chiến lược nâng cao sức khỏe và thể chất của người VN. Chúng ta cần đặt mục tiêu cụ thể đến năm 2045, chiều cao trung bình của thanh niên VN phải đạt một mức nào đó ngang bằng với các nước phát triển trong khu vực".
Hoàn thiện đồng bộ thể chế chăm sóc sức khỏe
Để hiện thực hóa mục tiêu "Vì một VN khỏe mạnh, Vì tầm vóc Việt", Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận T.Ư Nguyễn Trọng Nghĩa đề nghị các ban, bộ, ngành liên quan, nhất là Bộ Y tế, Bộ GD-ĐT, cùng các địa phương hoàn thiện đồng bộ thể chế về bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe người dân; thúc đẩy đổi mới sáng tạo và kiến tạo phát triển GD-ĐT; triển khai có hiệu quả các chương trình nâng cao trí lực, thể lực, tầm vóc người VN; chiến lược quốc gia về dinh dưỡng; chương trình y tế học đường và sữa học đường.
Cạnh đó, đẩy mạnh phong trào toàn dân tích cực, chủ động chăm sóc sức khỏe, xây dựng văn hóa sức khỏe trong nhân dân.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức cho biết Bộ Y tế và các bộ, ngành tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, coi đầu tư cho dinh dưỡng là đầu tư cho phát triển, cùng xây dựng hệ sinh thái dinh dưỡng học đường toàn diện, từ "ăn no" đến "ăn đúng, ăn đủ và vận động khoa học". Ông Thức cũng chia sẻ để can thiệp lâu dài, hiệu quả, các bộ, ngành, địa phương hãy đưa dinh dưỡng học đường thành một ưu tiên trong các kế hoạch hành động. Cộng đồng doanh nghiệp hãy thể hiện trách nhiệm xã hội, chung tay cùng Chính phủ và các bộ, ngành. Các bậc phụ huynh hãy bắt đầu từ chính bữa ăn gia đình.
Dinh dưỡng tốt đặc biệt cho phát triển toàn diện của trẻ em
Giai đoạn 1.000 ngày đầu đời (từ khi mang thai đến 2 tuổi) là thời điểm quan trọng nhất để đảm bảo tăng trưởng và phát triển tối ưu cho trẻ.
Độ tuổi 3 - 19 cũng là giai đoạn then chốt cho sự tăng trưởng nhanh chóng, phát triển tâm lý, xã hội và hình thành thói quen ăn uống lành mạnh suốt đời. Dinh dưỡng tốt trong giai đoạn này không chỉ giúp trẻ em và thanh thiếu niên bắt kịp tốc độ tăng trưởng nếu từng bị thấp còi, mà còn cải thiện phát triển não bộ, thành tích học tập, kỹ năng nhận thức và thể chất.
Đầu tư vào dinh dưỡng cho trẻ trong độ tuổi đi học không chỉ bảo vệ quyền trẻ em mà còn mang lại lợi ích lâu dài về vốn con người và phát triển KT-XH.
(UNICEF)
