Thời hươu "đắt hơn vàng"
PV Thanh Niên ghé thăm nhà ông Nguyễn Đình Tường (62 tuổi), một hộ nuôi hươu sao lâu năm ở xã Quang Diệm, H.Hương Sơn (nay là xã Sơn Giang, tỉnh Hà Tĩnh). Ông Tường cho hay hiện nay trên địa bàn xã có rất nhiều hộ nuôi hươu, xem đây là nghề chủ lực để phát triển kinh tế. "Nhà ít thì 5 con, nhiều thì cả trăm", ông Tường khoe, rồi đưa chúng tôi vào thăm khu chuồng trại.
Chuồng trại nuôi hươu sao được thiết kế đơn giản
ẢNH: PHẠM ĐỨC
"Lộc lộc, lộc lộc!", ông Tường cất giọng gọi đàn hươu sao hơn 10 con đang chạy nhốn nháo trong chuồng trại, rồi phân bua: "Bình thường khi tôi vào thì chúng chẳng sợ gì, thậm chí tỏ ra rất thân thiện vì quen mình rồi. Hôm nay có người lạ đến nên chúng sợ, tôi phải gọi như thế để trấn an". Nghe thấy tiếng gọi của ông Tường, đàn hươu như bị thôi miên, đứng im một chỗ, nhưng mắt thì vẫn đảo quanh liên tục như thể đang phòng bị.
Khu nuôi nhốt hươu sao được ông Tường xây dựng bên nách gian nhà chính, rộng khoảng 150 m2 với 10 ô chuồng. Mỗi ô chuồng rộng 15 m2, nền xi măng, xung quanh thưng bằng các thanh gỗ, đủ chắc chắn để hươu không thể phá hỏng và thoát ra ngoài. "Thường thì mỗi ô tôi chỉ nuôi nhốt 1 con để có không gian cho chúng đi lại. Chỉ đến thời kỳ sinh sản thì mới nhốt chung một cặp hươu bố mẹ để chúng giao phối. Hươu con khi được khoảng 3 tháng tuổi thì tách khỏi hươu mẹ, cho ra ô riêng để tiện chăm sóc. Nếu chuồng nuôi rộng thì cũng có thể nhốt chung từ 2 - 3 con hươu trưởng thành, thậm chí thả nuôi cả đàn như trang trại, nhưng tốt nhất là vẫn nên tách riêng", ông Tường giới thiệu.
Ông Tường bảo hươu vốn là loài động vật hoang dã, bản tính rất nhút nhát, sợ người. Nhưng theo các cụ cao niên kể lại thì từ thế kỷ 18, người dân địa phương đã biết cách thuần hóa hươu sao, nuôi để lấy lộc nhung làm thuốc. Hồi còn trẻ, ông Tường đã thấy dân trong xã nuôi hươu sao nhưng số lượng rất ít, chỉ có gia đình khá giả mới có điều kiện nuôi vài con vừa để lấy lộc nhung, vừa là thú vui điền viên.
"Đó là vào năm 1990, một con hươu cái trưởng thành có giá gần 50 triệu đồng, tương đương khoảng hơn 10 lượng vàng. Đắt đỏ như thế là nhờ trong nhung hươu chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, tốt cho sức khỏe. Thậm chí, nhiều người xem nhung hươu như thần dược, bằng mọi giá mua về thái lát làm thuốc chữa suy dinh dưỡng, ngăn ngừa lão hóa, tăng cường sinh lý…", ông Tường kể.
Cung không đủ cầu
Theo ông Tường, từ năm 1991 trở về sau, nghề nuôi hươu sao ở xã Quang Diệm cũ nói riêng và H.Hương Sơn cũ nói chung bắt đầu nở rộ, người dân cùng nhau góp tiền mua hươu về nuôi.
Ông Nguyễn Đình Tường kể về nghề nuôi hươu sao
ẢNH: PHẠM ĐỨC
Ông Tường cho hay hươu rất dễ nuôi, ít bệnh tật, thức ăn chủ yếu là cỏ voi, ngô, chuối và một số loại lá cây rừng. Đặc biệt, Hương Sơn cũ là huyện có diện tích rừng núi, ruộng đồng rộng lớn nên rất thuận lợi để trồng các loại cây cỏ làm thức ăn cho hươu sao. Vì thế, hươu sao dù rất đắt đỏ nhưng với tiềm năng và lợi thế, người dân sẵn sàng bán hết trâu bò, lợn gà để nuôi hươu với mong muốn đổi đời. "Nuôi hươu khỏe hơn nuôi trâu bò rất nhiều, vì sức ăn của 10 con hươu mới chỉ bằng 1 con bò. Hươu sinh sản tốt và nhung hươu có giá cao nên nhiều người nhanh chóng lấy lại được vốn. Cũng có rất nhiều gia đình chỉ sau ít năm nuôi hươu đã thoát nghèo, xây được nhà khang trang, mua được tivi, tủ lạnh, xe máy…", ông Tường kể.
Gia đình ông Tường có 4 chị em, phải bán hết lợn gà, lúa thóc mới đủ tiền mua một cặp hươu giống về nuôi. Sau 3 năm chăm sóc, hươu cái sinh lứa đầu tiên và hươu đực cũng bắt đầu cho lộc. "Hươu con khoảng 3 tháng tuổi là bán được, giá lúc đó cũng trên dưới 20 triệu đồng. Còn lộc nhung chính là sừng non của con hươu đực. Mỗi năm, hươu cho nhung một lần, cá biệt có con cho hai lần. Nhung đến độ thì phải cắt, theo kinh nghiệm thì 45 ngày tính từ khi chồi non bắt đầu nhú lên, nếu để lâu thì sẽ hóa sừng. Mỗi con hươu thường có cặp nhung trọng lượng từ 0,5 - 2,5 kg, còn từ 3 kg trở lên thì rất hiếm. Giá nhung hươu tươi cũng rơi vào tiền triệu một cân, có bao nhiêu cũng hết, cung không đủ cầu", ông Tường chia sẻ.
Nhiều hộ gia đình ở H.Hương Sơn cũ mở rộng quy mô chăn nuôi với số lượng hơn 100 con hươu
ẢNH: PHẠM ĐỨC
Ông Lê Trường Sơn, nguyên Chủ tịch UBND xã Quang Diệm (cũ), khẳng định nghề nuôi hươu sao giúp nhiều người dân địa phương làm giàu, phát triển kinh tế hộ gia đình ổn định trong nhiều năm qua. Có gia đình thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm. "Toàn xã Quang Diệm cũ có khoảng 700 hộ dân nuôi hươu, chiếm 1/3 dân số. Với tổng đàn trên 4.000 con, xã nằm trong top các địa phương nuôi hươu sao lớn nhất trên địa bàn tỉnh. Trung bình mỗi năm, tổng doanh thu toàn xã cũ đạt khoảng 40 tỉ đồng từ việc bán hươu giống và nhung hươu", ông Sơn cho biết.
Thăng trầm nghề nuôi hươu
Tuy nhiên, nghề nuôi hươu sao cũng có thời điểm rơi vào khủng hoảng. Theo ông Sơn, đó là năm 1993, hươu rớt giá thê thảm vì thiếu đầu ra. Giá hươu chạm đáy, chỉ còn 200.000 - 500.000 đồng/con. Không ít hộ chăn nuôi phải bỏ nghề, bán hết số hươu cho các lò mổ và cũng có nhiều người phá sản. "Người dân trên địa bàn thời điểm ấy thi nhau bán tháo đàn hươu cho thương lái đưa về xẻ thịt. Nguyên nhân do hươu sao vẫn đang là động vật bán hoang dã, việc bán con giống ra khỏi địa phương gặp khó khăn, đặc biệt người dân ồ ạt chăn nuôi khiến cung nhiều hơn cầu", ông Sơn nhớ lại.
Thức ăn của hươu sao chủ yếu là cỏ voi và các loại lá cây rừng
ẢNH: PHẠM ĐỨC
Cùng lâm vào cảnh khó khăn, thời điểm ấy gia đình bà Chu Thị Hồng Hà (52 tuổi, ngụ xã Sơn Giang) suýt phải bán nhà để trả nợ vì nuôi hươu thua lỗ. Bà Hà cho biết năm 1992, vợ chồng bà dù mới cưới nhưng đã mạnh dạn vay ngân hàng 200 triệu đồng để mua hươu sao về nuôi lấy nhung và bán hươu giống. Trong năm đầu, vợ chồng trẻ rất thành công khi có lợi nhuận từ việc mua đi bán lại, vừa có nhung hươu để bán. Thế nhưng, "chưa kịp lấy lại vốn thì hươu rớt giá, vợ chồng tôi phải chạy vạy khắp nơi mới đủ tiền trả nợ. Nếu lúc đó không vay được tiền thì phải bán nhà", bà Hà nhớ lại.
Đến năm 1999 trở đi thì việc nuôi hươu sao bắt đầu khởi sắc trở lại, thương lái đến tìm mua hươu giống và nhung hươu ngày càng nhiều hơn. Vợ chồng bà Hà cũng như nhiều hộ dân trên địa bàn H.Hương Sơn sau nhiều năm bỏ chăn nuôi hươu đã quay lại nghề cũ.
Đặc biệt, năm 2018, hươu sao được Cục Chăn nuôi (Bộ NN-PTNT, nay là Bộ NN-MT) đưa ra khỏi danh mục động vật rừng thông thường, và bổ sung vào danh mục động vật nuôi. Kể từ đó, nghề nuôi hươu sao ở H.Hương Sơn cũ thuận lợi hơn rất nhiều.
Như gia đình ông Tường, dù chỉ chăn nuôi nhỏ lẻ nhưng vẫn "sống khỏe" khi mỗi năm thu về trung bình 180 triệu đồng từ việc bán hươu giống và lộc nhung. Còn vợ chồng bà Hà thì mở rộng quy mô chăn nuôi lên 100 con và đầu tư máy móc chế biến sâu các sản phẩm từ nhung hươu, đạt doanh số tiền tỉ mỗi năm. Không những trả được nợ nần ngày xưa, giờ đây vợ chồng bà Hà còn trở thành hộ có kinh tế khá giả trong vùng, mua được xe ô tô… (còn tiếp)
