Chính thức có mặt trong biên chế Không quân nhân dân VN từ năm 1973, đến nay, máy bay Mi-8 đã tham gia các cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc và hiện vẫn đang phục vụ trong các đơn vị không quân trực thăng.
Trực thăng Mi-8MT (Mi-17) gắn rocket huấn luyện ở sân bay Hòa Lạc, năm 1984
Ảnh: Mai Thanh Hải
Chủ chốt trong vận tải cơ động chặng ngắn
Tháng 6.1972, Trung đoàn Không quân vận tải 919 (nay là Đoàn bay 919, thuộc Tổng công ty hàng không VN) cử cán bộ sang Liên Xô chuyển loại trực thăng vận tải quân sự Mi-8. Tháng 1.1973, ta nhận 5 chiếc Mi-8 từ Liên Xô.
Từ cuối năm 1973, những chuyến bay nhiệm vụ đầu tiên của trực thăng Mi-8 được thực hiện với việc chở cán bộ đi thị sát chiến trường. Ngày 19.12.1975, Trung đoàn Không quân trực thăng 916 (thuộc Sư đoàn Không quân 371) được thành lập, chuyên sử dụng trực thăng Mi-6 và Mi-8. Thời điểm này, dù trong miền Nam đã có Trung đoàn Không quân trực thăng 917 (sử dụng máy bay chiến lợi phẩm do Mỹ sản xuất), nhưng các trực thăng Mi-8 của Trung đoàn 916 vẫn phải thay nhau vào trực làm nhiệm vụ chiến đấu.
Trực thăng vũ trang Mi-8T tại sân bay mặt trận năm 1984
Ảnh: Tư liệu
Năm 1979, Liên Xô viện trợ cho ta nhiều máy bay Mi-8T vũ trang, được trang bị chủ yếu cho Trung đoàn Không quân trực thăng 916. Chỉ có 2 chiếc Mi-8 được chuyển vào miền Nam cho Trung đoàn Không quân trực thăng 917 (nay thuộc Sư đoàn Không quân 370).
Giai đoạn 1979 - 1983, việc chi viện hỏa lực của trực thăng vũ trang trong các trận chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Nam và làm nghĩa vụ quốc tế ở chiến trường Campuchia do trực thăng UH-1 (do Mỹ sản xuất, ta thu giữ của chính quyền VNCH sau ngày 30.4.1975) đảm nhiệm. Vì vậy, đa số trực thăng vũ trang Mi-8T của Không quân nhân dân VN đều được tháo giá treo vũ khí, đảm nhận nhiệm vụ vận tải quân sự, cấp cứu, chỉ huy trên không, phục vụ chuyên cơ...
Vừa bắn ném vừa chở người
Đầu năm 1983, toàn bộ máy bay trực thăng vũ trang UH-1 ngừng hoạt động để tổng kiểm tra kỹ thuật và tăng hạn hoạt động. Trước yêu cầu cấp thiết của chiến trường Campuchia, Bộ Quốc phòng điều động toàn bộ trực thăng vũ trang Mi-8T của Trung đoàn 916 ngoài Hòa Lạc vào Tân Sơn Nhất cho Trung đoàn 917, làm nhiệm vụ chi viện hỏa lực mặt đất.
Hỏa lực rocket trên trực thăng vũ trang Mi-8MT (Mi-17)
Ảnh: Mai Thanh Hải
Lắp rocket lên máy bay Mi-8MT (Mi-17), chuẩn bị diễn tập bắn đạn thật năm 2023
Ảnh: Tường Linh
Đầu tháng 2.1984, lần đầu tiên trực thăng vũ trang Mi-8T của Không quân VN yểm trợ hỏa lực bộ binh trong chiến dịch BH-1-84 vây quét tàn quân Pol Pot - Ieng Sary, giúp nước bạn củng cố chính quyền vùng tây bắc Campuchia.
Đại tá Trần Văn Quang, nguyên Trung đoàn trưởng Không quân trực thăng 917, cho biết các trực thăng vũ trang Mi-8T tham gia chiến đấu chống Pol Pot - Ieng Sary ở chiến trường Campuchia là phiên bản sản xuất loạt đầu tiên, chỉ có 4 cụm rocket S-5 trên 4 điểm treo ở 2 giá cánh phụ và giá gắn súng máy 12,7 mm bên hông.
Cũng trong tháng 2.1984, Trung đoàn 917 được cấp mới 5 chiếc trực thăng vũ trang Mi-8T. Bước vào chiến dịch mùa khô 1984 - 1985, trực thăng vũ trang Mi-8T là lực lượng chủ công chi viện hỏa lực cho mặt trận 7704 và 579 với đội hình 9 chiếc, diệt nhiều cứ điểm địch. Trong trận chiến đấu ngày 4.3.1984, các máy bay trực thăng vũ trang Mi-8T số hiệu 827 và 821 bị đạn AK của quân Pol Pot - Ieng Sary bắn thủng thùng dầu treo và thùng dầu phụ, nhưng vẫn trở về hạ cánh an toàn.
Trực thăng vũ trang Mi-8 số hiệu 7818 bắn rocket trong diễn tập năm 2024
Ảnh: Tường Linh
Súng trung liên M60 lắp đặt trên trực thăng Mi-8T
Ảnh: Tư liệu
Liên tục trong năm 1984, các trực thăng vũ trang Mi-8T hoạt động hết công suất. Có thời điểm, phi công phải cất cánh 5-6 lần/ngày. Máy bay vừa hạ cánh nạp dầu, tiếp đạn xong, tổ bay chưa kịp nghỉ, đã nhận lệnh cất cánh tham gia chiến đấu theo yêu cầu của mặt trận. Mãi đến cuối tháng 11.1984, khi trực thăng vũ trang Mi-24 của Trung đoàn 916 từ miền Bắc vào "chia lửa", cường độ hoạt động của Mi-8T mới được giảm bớt.
Tháng 2.1987, sau khi trực thăng vũ trang Mi-24 số hiệu 437 bị tai nạn làm 4 phi công hy sinh, cấp trên lệnh dừng bay toàn bộ Mi-24 để kiểm tra. Nhiệm vụ chi viện hỏa lực mặt đất lại dồn hết cho các trực thăng Mi-8T. Ngày 21.10.1987, các tổ bay Mi-8T bắt đầu ra quân chiến đấu, chi viện hỏa lực cho bộ đội mặt trận 719, sau thời gian dài làm nhiệm vụ vận tải quân sự.
Đội hình trực thăng Mi-8MT và Mi-171 bay biên đội
Ảnh: Mai Thanh Hải
Trong 3 năm (1987 - 1989), trực thăng Mi-8T không chỉ trực tiếp chiến đấu tiêu diệt quân Pol Pot - Ieng Sary, vận tải quân sự, chuyên chở thương binh… mà còn trực sẵn sàng chiến đấu trên 8 sân bay (4 sân bay mặt trận) và trực tìm kiếm cứu nạn ngoài quần đảo Trường Sa, trước và sau khi xảy ra trận chiến đấu bảo vệ Gạc Ma - Cô Lin - Len Đao ngày 14.3.1988.
Giữa năm 1985, máy bay Mi-17 (còn gọi là Mi-8MT) được trang bị cho Không quân VN. Đây là loại trực thăng đa nhiệm nhưng nổi bật trong vai trò yểm trợ hỏa lực do treo được 6 thùng rocket (32 quả đạn/thùng) ở giá treo 2 bên và các loại vũ khí khác như bom, pháo thuyền UPK-23-250 (23 mm)…
Hiện nay, các trực thăng vũ trang Mi-8T, Mi-8MT, Mi-8 vẫn đang phục vụ trong các Trung đoàn Không quân trực thăng 916 (Sư đoàn Không quân 371), 917 (Sư đoàn Không quân 370), 930 (Sư đoàn Không quân 372) và một số đơn vị khác của Quân chủng Phòng không - Không quân. Trong các ngày lễ lớn năm 2025 vừa qua, đội hình diễu binh của không quân trực thăng chủ yếu là máy bay trực thăng vũ trang Mi-8MT (thường gọi là Mi-17). (còn tiếp)
Trực thăng Liên Xô dùng vũ khí Mỹ
Để tăng cường hỏa lực cho trực thăng vũ trang Mi-8T chiến đấu trên chiến trường Campuchia, bộ đội không quân đã lắp đặt súng trung liên M-60 của Mỹ lên máy bay. Từ tháng 5.1984, trực thăng Mi-8T còn thả đạn cối của Mỹ (thay ngòi nổ đồng bộ bằng ngòi chạm nổ, mỗi quả đạn được nhồi thêm 50 gr thuốc nổ dẻo). Khi thả đạn, phi công sử dụng máy ngắm ném bom OPB-1R có sẵn trên Mi-8T...
Mi-8 là trực thăng hạng trung do Viện Khí động học thủy lực trung ương Liên Xô (TsAGI) thiết kế vào thập niên 1960 và được biên chế vào Không quân Liên Xô năm 1968. Đến năm 2024, Liên bang Nga vẫn sản xuất dòng máy bay này.
Ngoài vai trò phổ biến là trực thăng vận tải, Mi-8 còn đảm nhiệm trực thăng vũ trang, hoạt động trinh sát và chỉ huy trên không, với nhiều biến thể.
