Trước giờ thảo luận, Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan chia sẻ, môi trường tự nhiên, môi trường sống ngày càng đối diện với nhiều thách thức, biến đổi thất thường, khó đoán. Nhắc đến các tỉnh, thành phố miền Trung đang đối phó với mưa lũ khắc nghiệt, ông cho biết Quốc hội gửi lời thăm hỏi, chia sẻ sâu sắc tới đồng bào các địa phương bị ảnh hưởng, cũng như lời động viên, ghi nhận nỗ lực của các tổ chức, cá nhân và các lực lượng tuyến đầu không quản ngại hiểm nguy dốc sức cứu trợ, hỗ trợ bà con.
Hà Nội, TP.HCM "vào top" đô thị ô nhiễm nhất thế giới
Tổng thư ký, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh cho biết sau 4 năm có hiệu lực, luật Bảo vệ môi trường đã đạt được nhiều kết quả tích cực, song báo cáo giám sát của Quốc hội cũng chỉ rõ việc tổ chức thực hiện luật vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập dẫn đến kết quả chưa được như kỳ vọng. Tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn diễn biến phức tạp, có thời điểm ở mức độ nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn. Chỉ số chất lượng không khí có thời điểm vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng xấu tới sức khỏe người dân. Điển hình là TP.Hà Nội và TP.HCM có những lúc rơi vào nhóm đô thị ô nhiễm nhất thế giới.
Chất lượng môi trường một số đoạn sông tập trung tại khu vực đông dân cư, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, làng nghề trên lưu vực sông Cầu, sông Nhuệ - Đáy, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải chậm được cải thiện; nhiều thời điểm, tình trạng ô nhiễm cao gấp 3 - 5 lần cho phép. Theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, đến năm 2025, 100% cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng phải được xử lý. Tuy nhiên, tính đến tháng 9.2025, cả nước vẫn còn 38/435 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng chưa hoàn thành xử lý triệt để.
Bộ trưởng NN-MT Trần Đức Thắng phát biểu tại phiên thảo luận
ẢNH: GIA HÂN
Băn khoăn về tình trạng "ô nhiễm môi trường ở nước ta đang ở ngưỡng báo động, nếu không cẩn thận, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn nhiều chi phí phòng ngừa", ĐB Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long) nêu thực tế tại Hà Nội, có thời điểm bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng cho phép của WHO gấp 5 - 7 lần, ảnh hưởng sức khỏe hàng triệu người…
Có chế tài, công khai để toàn xã hội giám sát
ĐB Nguyễn Minh Tâm (đoàn Quảng Trị) đánh giá tình trạng ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp có nguyên nhân từ ý thức của cộng đồng còn hạn chế, đầu tư cho bảo vệ môi trường chưa thỏa đáng… Tuy nhiên, theo ĐB Tâm, mấu chốt do quy định của pháp luật chưa đủ rõ, đủ mạnh để khiến cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân phải vào cuộc.
"Những vấn đề môi trường hiện nay, chúng ta không thiếu hành lang pháp lý. Cái đang thiếu là cơ chế buộc phải làm, đặc biệt là ý thức trách nhiệm đến cùng", ĐB Tâm nêu và tha thiết đề nghị nghị quyết giám sát lần này phải "rõ người, rõ việc, rõ thời gian và rõ kết quả, đi kèm thưởng phạt của ngân sách, có chế tài đủ mạnh với hành vi không làm, có cơ chế công khai dữ liệu để toàn xã hội cùng giám sát".
ĐB Trương Trọng Nghĩa (đoàn TP.HCM) cũng cho rằng pháp luật về bảo vệ môi trường hiện khá đầy đủ, song bất cập ở chỗ tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn ngày càng tăng và không được xử lý thỏa đáng. Lý do theo ông là tổ chức thực hiện còn nhiều thiếu sót. Ông Nghĩa dẫn chứng một vụ khai thác khoáng sản bất hợp pháp lên đến mấy triệu tấn nhưng mức xử phạt chỉ là 80 triệu đồng. Hay các vụ việc xuất khẩu lậu đất hiếm kéo dài hàng chục năm trời mới bị xử lý hình sự. Tình trạng phá rừng nguyên sinh nghiêm trọng lại xảy ra ngay gần các trụ sở cơ quan quản lý. "Những khuyết điểm này xuất phát từ nguyên nhân khách quan như thu nhập thấp, khiến cán bộ không làm việc thật tốt, vì phải lo đời sống. Nhưng cũng có nguyên nhân chủ quan là tiêu cực, tham nhũng, tắc trách, và làm ngơ trước những sai phạm", ông nêu.
Trình kế hoạch quốc gia về khắc phục ô nhiễm
Tiếp thu, giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ NN-MT Trần Đức Thắng chia sẻ sau gần 4 năm triển khai luật, công tác bảo vệ môi trường đã có chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao vị thế của VN trên bản đồ phát triển bền vững toàn cầu, với thứ hạng tăng 33 - 34 bậc so với năm 2016 và đứng thứ 2 trong ASEAN.
Tuy nhiên, theo ông Thắng, Chính phủ và Bộ NN-MT cũng nhận thức rằng công tác bảo vệ môi trường vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Đặc biệt, ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM vẫn diễn biến phức tạp. Mỗi năm VN phát sinh khoảng 25,3 triệu tấn chất thải, trong đó có khoảng 1,8 triệu tấn chất thải nhựa. Điều này đã tạo ra áp lực, thách thức rất lớn cho hạ tầng thu gom, phân loại và xử lý. Lãnh đạo Bộ NN-MT cũng chỉ rõ nguyên nhân do hạ tầng kỹ thuật về thu gom, phân loại và xử lý rác thải còn thiếu, yếu và chưa đồng bộ và thói quen của người dân còn chậm được thay đổi - đòi hỏi phải được quan tâm giải quyết căn bản trong thời gian tới...
Về ô nhiễm môi trường không khí, Bộ NN-MT đã trình Thủ tướng Chính phủ kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến 2045. Trong đó, đề xuất một số giải pháp như kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải chính; nâng cao năng lực quan trắc, kiểm kê phát thải, cảnh báo, dự báo; chuyển đổi phương tiện giao thông xanh...
