Liên quan đến vụ án nuôi, bán 13 con gà lôi trắng, ông Thái Khắc Thành (45 tuổi, xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An) bị phạt 6 năm tù nhưng ngày 13.8, Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh Hưng Yên kiến nghị Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cùng cấp ra kháng nghị, chờ xét xử phúc thẩm lại toàn bộ vụ án, trao đổi với Thanh Niên, luật sư Nguyễn Thanh Hải, Giám đốc Công ty Luật An Hoàng Gia, Đoàn Luật sư TP.Hà Nội, đã viện dẫn căn cứ pháp lý được xem xét áp dụng trong vụ án này.
Cá thể gà lôi trắng được rao bán trên mạng xã hội
ẢNH: ENV CUNG CẤP
Đó là điều 244 bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. Nghị định 06/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 84/2021/NĐ-CP) và Thông tư 27/2025/TT-BNNMT (có hiệu lực từ 1.7) quy định danh mục các loài nguy cấp, quý, hiếm thuộc nhóm IB (nhóm động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm, được ưu tiên bảo vệ) và nhóm IIB (các loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm được hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại).
Ngoài ra, còn có điều 234 bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã.
Trong vụ án này, ông Thái Khắc Thành bị xét xử sơ thẩm do nuôi nhốt 13 cá thể gà lôi (3 cá thể mua bất hợp pháp, 10 cá thể sinh sản từ số đã có) không đăng ký với cơ quan chức năng thì cần làm rõ căn cứ pháp lý để định tội danh.
Trong đó, căn cứ xác định loại và nhóm quản lý hiện nay thì gà lôi là loài thuộc nhóm IIB trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm theo quy định của pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, nhóm IIB không thuộc Danh mục loài ưu tiên bảo vệ, không thuộc nhóm IB và không nằm trong Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES).
Trong khi đó, điều 244 chỉ xử lý hình sự hành vi vi phạm đối với: loài thuộc danh mục ưu tiên bảo vệ; loài thuộc nhóm IB; loài thuộc Phụ lục I CITES. Các ngưỡng "từ 3, 7, 10 cá thể trở lên" trong điều 244 chỉ áp dụng với loài nhóm IB hoặc Phụ lục I CITES, không áp dụng cho nhóm IIB. Do vậy, hành vi nuôi nhốt gà lôi (nhóm IIB) không cấu thành tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, theo điều 244.
Tang vật gà lôi trắng bắt giữ trong vụ án liên quan đến ông Thái Khắc Thành
ẢNH: CƠ QUAN ĐIỀU TRA CUNG CẤP
Luật sư Nguyễn Thanh Hải nhận định, vụ án có khả năng áp dụng điều 234, đối với loài thuộc nhóm IIB, loài thuộc Phụ lục II CITES. Tuy nhiên, cấu thành tội danh theo điều 234 được xác định khi: thực hiện hành vi săn bắt, nuôi nhốt, giết, vận chuyển, buôn bán trái pháp luật; và đạt ngưỡng về giá trị tang vật, thu lợi bất chính, hoặc các tình tiết định tội khác theo Nghị quyết 05/2018/NQ-HĐTP, hướng dẫn áp dụng điều 234 và điều 244.
Trong vụ án này, người nuôi nhốt 13 cá thể gà lôi Nhóm IIB không đăng ký với cơ quan có thẩm quyền là hành vi trái pháp luật. Tuy nhiên, để khởi tố theo điều 234 thì cần đánh giá giá trị của 13 cá thể gà lôi; điều tra làm rõ có hay không hành vi mua bán, vận chuyển hay các tình tiết định tội khác.
Ngoài ra, cơ quan chức năng xem xét đến các yếu tố: mức độ lỗi, nhân thân người vi phạm và tình tiết giảm nhẹ (cá thể chưa bị tiêu hủy, không nhằm mục đích thương mại lớn, hợp tác với cơ quan điều tra...).
"Trong trường hợp này, cơ quan chức năng có căn cứ cho việc xem xét trách nhiệm hình sự là điều 234 chứ không phải điều 244, bởi gà lôi thuộc nhóm IIB và việc áp dụng đúng điều luật sẽ đảm bảo tính chính xác trong định tội, đồng thời giúp tòa án cấp phúc thẩm có cơ sở xem xét giảm nhẹ hoặc thay đổi tội danh theo hướng có lợi cho bị cáo", luật sư Hải nêu quan điểm.
Vẫn ghi nhận nhiều vụ vi phạm gà lôi trắng
Bà Bùi Thị Hà, Phó giám đốc Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV), cho rằng không phải ai cũng may mắn khi chính sách bảo vệ của gà lôi trắng có sự thay đổi tại thời điểm xét xử như trường hợp của ông Thái Khắc Thành.
Ông Thái Khắc Thành có thể được miễn trách nhiệm hình sự theo quy định tại điều 244, tuy nhiên, hành vi vi phạm này vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại điều 234 hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 35/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 07/2022/NĐ-CP).
Bà Bùi Thị Hà cũng cho biết, từ 2020 đến nay, ENV ghi nhận có ít nhất 9 vụ bắt giữ, buôn bán, vận chuyển, nuôi nhốt gà lôi trắng trái phép được đưa ra xét xử. Điển hình là tháng 9.2023, Tòa án nhân dân Q.Nam Từ Liêm cũ, TP.Hà Nội tuyên phạt bị cáo H.V.P (Cao Bằng) 11 năm tù về hành vi buôn bán, nuôi nhốt trái phép 37 cá thể gà lôi trắng.
Những năm gần đây, ENV thường xuyên ghi nhận vi phạm liên quan đến gà lôi trắng, chủ yếu là quảng cáo, buôn bán trên không gian mạng; nuôi nhốt trái phép của một số hộ dân; vận chuyển, buôn bán trái phép; săn bắt gà lôi trắng trong rừng.
"Qua vụ án gà lôi trắng lần này, người dân sẽ đều có ý thức chấp hành đầy đủ quy định pháp luật về bảo vệ động vật hoang dã để tránh những rủi ro pháp lý đáng tiếc", bà Hà nói.
