Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ quy định người có mặt tại nơi xảy ra vụ tai nạn giao thông (TNGT) có trách nhiệm "giúp đỡ, cứu chữa kịp thời người bị nạn", đồng thời nghiêm cấm việc khi có điều kiện mà cố ý không cứu giúp người bị nạn. Người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự tùy vào hậu quả gây ra.
Lực lượng công an và bảo vệ dân phố sơ cứu, đưa người bị tai nạn đi cấp cứu
ẢNH: V.P
Không cứu thì phạm luật, cứu thì "mắc oán"
Năm 2023, tại Hà Tĩnh và Tiền Giang, 2 tài xế ô tô bị khởi tố về tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, với cáo buộc thấy người khác tông vào xe của mình bị thương nặng nhưng lại không trợ giúp, cũng không thông báo đến cơ quan chức năng mà lái xe bỏ đi, khiến nạn nhân tử vong.
Giúp người gặp nạn không chỉ là đạo lý nhân văn mà còn là nghĩa vụ được pháp luật quy định. Song thực tế cũng cho thấy nhiều trường hợp xuất phát từ sự trượng nghĩa, sẵn sàng tương trợ nạn nhân nhưng rồi rơi vào cảnh làm ơn mắc oán.
Cách đây ít hôm, anh Nguyễn Đức Vĩnh (trú tại Bắc Ninh) đang lái xe thì phát hiện 2 thanh niên nằm bất tỉnh trên đường. Anh Vĩnh cùng 3 người khác giúp đỡ thì bị một tốp thanh niên hành hung khiến anh phải nhập viện. Vụ việc gây phẫn nộ, công an vào cuộc, bắt giữ 2 nghi phạm để điều tra về hành vi cố ý gây thương tích và gây rối trật tự công cộng.
Hay như vụ TNGT 3 năm trước tại Quảng Ninh. Tài xế xe bán tải đi ngang qua hiện trường đã đưa nạn nhân vào bệnh viện cấp cứu. Thay vì cảm ơn, người nhà nạn nhân tố anh này gây tai nạn. Phải đến khi cơ quan công an kết luận gây tai nạn là một người khác, tài xế bán tải mới được "giải oan".
Theo dõi thông tin vụ việc ở Bắc Ninh, bà Nguyễn Thị Việt Nga, Ủy viên Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội, bày tỏ lo ngại vì trường hợp này "không phải là hiếm". Trong nhiều vụ tai nạn, người nhà cứ thấy ai đứng cạnh hoặc đưa nạn nhân vào bệnh viện thì lập tức quy trách nhiệm, thậm chí tấn công mà không cần biết đầu đuôi ra sao.
Về lý, hành vi tấn công người cứu giúp là vi phạm pháp luật, bởi cho dù đó là người gây tai nạn thì cũng không ai được phép xâm phạm đến đến sức khỏe, tính mạng, chứ đừng nói đến người cứu giúp. Về tình, hành vi này như "gáo nước lạnh đổ vào lòng tốt", người cứu giúp lẽ ra là ân nhân thì lại bị hành hung.
Nữ đại biểu Quốc hội kể, bà từng hỏi nhiều người và được trả lời rằng "thà không giúp và chấp nhận vi phạm, còn hơn là giúp rồi bị đánh ngay lúc đó". Nhận thức này rất nguy hiểm, mới đầu là ngại trách nhiệm, lâu dần sẽ trở thành vô cảm; cần có giải pháp ngăn chặn, "đừng để người lương thiện sợ phải làm việc tốt".
Phải chặn thói hung hãn, manh động
Theo thượng tá, TS Đào Trung Hiếu, chuyên gia nghiên cứu tội phạm học, việc hành hung người cứu giúp tai nạn mang đầy đủ đặc điểm của tội phạm bạo lực đường phố: hung hãn, manh động, thiếu kiểm soát, sẵn sàng sử dụng vũ lực. Những người này, khi chịu tác động bởi cảm xúc số đông, hoặc rượu bia, thường có xu hướng quy chụp cho người khác.
Đây là trạng thái phản ánh sự xuống cấp nghiêm trọng về văn hóa ứng xử nơi công cộng. Chính hành vi vô ơn ấy sẽ khiến nhiều người dù có lòng tốt cũng phải chùn chân vì không muốn chuốc lấy rắc rối. Thiệt hại lớn nhất là nạn nhân mất đi cơ hội được giúp đỡ - đôi khi là giây phút quyết định sinh tử.
Để giá trị nhân văn không bị lung lay, ông Hiếu đề nghị xử lý nghiêm thói hung hăng khi xảy ra va chạm giao thông. Như trường hợp ở Bắc Ninh, cơ quan điều tra nhanh chóng xác minh, tạm giữ các nghi phạm là rất kịp thời. Thông qua động thái này, cơ quan nhà nước cho thấy thái độ quyết liệt đấu tranh với cái xấu, đồng thời giúp người tốt cảm nhận được sự bảo vệ, tự tin với cái đúng, cái nên làm.
Bà Nguyễn Thị Việt Nga gợi ý cơ quan tố tụng cân nhắc đưa ra xét xử lưu động những vụ án nêu trên. Thông qua phiên tòa, cộng đồng thấy được hành vi sai trái của người vi phạm, từ đó rút ra bài học cho bản thân, hiệu quả giáo dục, phòng ngừa rất cao.
Về lâu dài, bà Nga cho rằng cần đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật để mọi người dân đều hiểu hành vi chửi bới, tấn công người có mặt ở hiện trường tai nạn, dù là ai, vì nguyên nhân nào, cũng đều là sai. Cách thức tuyên truyền cần đa dạng thay vì lối mòn, phải phân hóa từng nhóm đối tượng, thông điệp ngắn gọn, dễ hiểu.
Mỗi người dân cần học cách quản lý cảm xúc, "không thể cứ thấy người nhà mình xảy ra va chạm thì lập tức xông vào công kích". Việc hành hung người đã tương trợ nạn nhân phần lớn xuất phát từ sự bồng bột, không làm chủ được bản thân. Nếu không có kỹ năng kiểm soát cảm xúc, kể cả những người có đầy đủ nhận thức cũng dễ mắc sai lầm.
Cứu người nhưng cũng cần bảo vệ mình
Hiện tượng "làm ơn mắc oán" khi cứu giúp người gặp nạn là có, song không phải tất cả. Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Đoàn luật sư TP.Hà Nội, khuyến nghị người dân không nên vì "con sâu làm rầu nồi canh" mà sợ trách nhiệm, bàng quan trước an nguy của người khác. "Có điều kiện mà không trợ giúp, trước tiên sẽ làm mất một cơ hội thoát nạn của nạn nhân, sau là trái với đạo lý tình người, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm", luật sư Hùng nói.
Nhưng để tránh xảy ra các vụ việc đáng tiếc, người tham gia cứu giúp nên trang bị những kỹ năng cần thiết để bảo vệ bản thân, vừa giúp được nạn nhân vừa không khiến mình rơi vào tình huống khó xử, nguy hiểm.
TS Đào Trung Hiếu khuyến cáo, khi gặp vụ tai nạn hoặc ai đó đang trong tình thế bất lợi, cần thông báo ngay cho lực lượng chức năng như công an, y tế hoặc UBND nơi gần nhất. Có thể huy động thêm người tham gia cứu giúp, vừa để thêm nhân lực, vừa có người chứng kiến, giảm rủi ro nếu xảy ra diễn biến ngoài ý muốn. Nếu tình huống quá phức tạp, người dân có thể hỗ trợ gián tiếp bằng cách gọi xe cấp cứu, bảo vệ hiện trường, hoặc tham gia hỗ trợ khi được yêu cầu.
Trước và trong quá trình cứu giúp, người dân nên trực tiếp hoặc nhờ người khác quay clip ghi lại sự việc. Tư liệu từ camera sẽ là bằng chứng quan trọng hỗ trợ cho công tác xác minh, giải quyết vụ tai nạn, đồng thời tránh bị hiểu lầm.
Ông Hiếu đề nghị cơ quan quản lý sớm mở rộng hệ thống camera giám sát dọc các tuyến đường trọng điểm, phục vụ việc xác minh sự thật liên quan đến các tình huống giao thông, hoặc phát hiện, xử lý kịp thời hành vi mang tính côn đồ. Các tổ chức, đoàn thể nên mở những lớp tập huấn kỹ năng ứng phó khi gặp TNGT, giúp người dân biết cách hỗ trợ nạn nhân mà vẫn bảo đảm an toàn cho bản thân.
Bà Nguyễn Thị Việt Nga thì kiến nghị các địa phương cần tuyên dương, khen thưởng kịp thời các cá nhân, tổ chức đã cứu giúp người bị TNGT nói riêng, người gặp nạn nói chung. "Đây là hình thức rất tốt để ghi nhận, tôn vinh, lan tỏa; là chỗ dựa tinh thần cho những nghĩa cử cao đẹp. Khi nhìn, đọc và cảm nhận các tấm gương đó, mỗi người sẽ tự điều chỉnh hành vi, nhận thức cho phù hợp hơn", bà Nga nêu.
