Vì sao thừa phát lại không phát huy được hết vai trò?
Ngày 11.11, Quốc hội đã thảo luận về dự thảo luật thi hành án dân sự (sửa đổi). Tại dự thảo, văn phòng thừa phát lại được chuyển thành văn phòng thi hành án dân sự. Còn thừa phát lại chuyển thành thừa hành viên.
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội cho rằng, tại mục 2 Chương II dự thảo quy định, khi tổ chức thi hành án, văn phòng thi hành án dân sự (tư nhân) và thừa hành viên chỉ được áp dụng 2 biện pháp bảo đảm gồm: phong tỏa tài khoản, tài sản ở nơi gửi giữ; và tạm dừng giao dịch, đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng, thay đổi hiện trạng tài sản.
Văn phòng thi hành án dân sự và thừa hành viên không được áp dụng 2 biện pháp bảo đảm gồm: tạm giữ tài sản, giấy tờ và tạm hoãn xuất cảnh. Không được áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành án (kể cả cưỡng chế không huy động lực lượng).
Trong khi đó, cơ quan thi hành án dân sự (của nhà nước) được phép áp dụng cả 4 biện pháp bảo đảm và được đề nghị áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án.
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội
ẢNH: QUỐC HỘI
Đại biểu Phương Hoa tán thành với ý kiến của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội về việc đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo làm rõ vấn đề nêu trên. Bởi Bộ Tư pháp đã có báo cáo giải trình tiếp thu bước đầu về dự án luật, nhưng vẫn chưa lý giải được tại sao văn phòng thi hành án dân sự, thừa hành viên chỉ được áp dụng 2 biện pháp bảo đảm mà không phải là 4?
"Tại sao lại bỏ quy định văn phòng thi hành án dân sự được đề nghị lực lượng công an phối hợp bảo đảm trật tự, an toàn trong trường hợp có sự chống đối, cản trở thi hành án, trong khi tại dự thảo luật trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội vẫn có quy định này?", đại biểu Mai Thị Phương Hoa đặt câu hỏi.
Theo báo cáo của Bộ Tư pháp, một trong những nguyên nhân dẫn tới việc người dân không lựa chọn thừa phát lại để thi hành án là: "Nghị định 08 năm 2020 đã thu hẹp thẩm quyền của trưởng văn phòng thừa phát lại và thừa phát lại trong tổ chức thi hành án như không được áp dụng biện pháp bảo đảm, biện pháp cưỡng chế…".
Trong khi trước đó, giai đoạn 2009 - 2015 (Nghị định số 61 năm 2009 và được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 135 năm 2015) cho phép thừa phát lại được áp dụng các biện pháp bảo đảm, biện pháp cưỡng chế như chấp hành viên và đã phát huy hiệu quả trên thực tế.
Cụ thể, giai đoạn 2009 - 2015 có 53 văn phòng thừa phát lại đã trực tiếp tổ chức thi hành được 378 vụ việc (trung bình 63 vụ việc/năm). Giai đoạn 2020 - 2024, có 207 văn phòng thừa phát lại nhưng chỉ trực tiếp tổ chức thi hành án được 32 việc (trung bình 8 vụ việc/năm).
Nghị quyết 27 về Nhà nước pháp quyền đã nêu "thực hiện xã hội hóa một số hoạt động thi hành án dân sự với cơ chế bảo đảm và lộ trình phù hợp".
Như vậy, qua 2 giai đoạn thí điểm và đến nay dự thảo luật Thi hành án dân sự (sửa đổi) thì phạm vi xã hội hóa một số hoạt động thi hành án dân sự theo yêu cầu Nghị quyết số 27 ngày càng thu hẹp và đi ngược xu hướng xã hội hóa.
"Những gì tư nhân có thể làm thì nhà nước không làm, hoặc chỉ làm một phần - đó là những phần khó mà tư nhân không thể làm, hoặc không muốn làm", đại biểu Phương Hoa nhấn mạnh.
Theo Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội, có như vậy mới vừa tiết kiệm cho ngân sách vừa giảm tải cho cơ quan nhà nước, bảo đảm nguyên tắc "việc dân sự cốt ở đôi bên". Tuy nhiên, một khi đã thực hiện xã hội hóa thì nhà nước phải mạnh dạn trao quyền và tạo điều kiện cho các tổ chức này phát triển.
Nếu văn phòng thi hành án dân sự không được áp dụng các biện pháp cưỡng chế và không được nhà nước hỗ trợ thực hiện thì sẽ hạn chế đáng kể hiệu quả hoạt động của tổ chức này.
Sao không trao quyền cưỡng chế?
Theo đại biểu Mai Thị Phương Hoa, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội, có ý kiến không đồng ý với quy định văn phòng thi hành án dân sự được đề nghị công an phối hợp bảo đảm trật tự, an toàn trong trường hợp có sự chống đối, cản trở. Bởi họ cho rằng đây chỉ là một tổ chức tư nhân.
Tuy nhiên, đại biểu Hoa dẫn chứng Nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị nêu: "Nhà nước kiến tạo, phục vụ, hỗ trợ kinh tế tư nhân phát triển nhanh, bền vững… xây dựng mối quan hệ giữa chính quyền với doanh nghiệp cởi mở, thân thiện, đồng hành, liêm chính phục vụ, kiến tạo phát triển".
Hiện nay thừa phát lại vẫn chủ yếu lập vi bằng và tống đạt văn bản
ẢNH: CTV
Từ đó, đại biểu Phương Hoa nhận định: "Nếu chúng ta nhìn rộng ra với bối cảnh bảo đảm lợi ích chung cho toàn xã hội, thì công an hỗ trợ bảo đảm an ninh, trật tự trong thi hành án dân sự cũng góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp, làm cho công lý được thực thi".
Văn phòng thi hành án dân sự tổ chức thi hành bản án, quyết định của tòa án có hiệu quả cũng góp phần làm cho phán quyết của tòa án được nghiêm chỉnh chấp hành.
Từ những phân tích trên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội đề nghị quy định theo hướng, Nhà nước hỗ trợ văn phòng thi hành án dân sự bằng nhiều biện pháp. Trong đó có hỗ trợ thông qua việc trao đầy đủ quyền áp dụng các biện pháp bảo đảm và có sự hỗ trợ của công an khi cần thiết.
Vừa qua, thảo luận tại tổ về dự thảo, đại biểu Quốc hội Nguyễn Phương Thủy, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội cũng cho rằng nếu không cho văn phòng thi hành án dân sự áp dụng biện pháp bảo đảm và biện pháp cưỡng chế thì dự thảo khó có tính khả thi.
Bởi theo đại biểu Phương Thủy: "Khi chúng ta đã giao quyền cho văn phòng thi hành án dân sự, thì cũng phải cho họ sử dụng những công cụ tương ứng để thực hiện quyền đó. Từ đó mới tránh việc chỉ thực hiện xã hội hóa theo kiểu hình thức".
Theo dự thảo, văn phòng thi hành án dân sự không được thực hiện các biện pháp như tạm giữ giấy tờ. "Không cho họ áp dụng biện pháp cưỡng chế, huy động các lực lượng hỗ trợ, giúp đỡ, thì liệu họ có thể thực hiện nhiệm vụ pháp luật đã cho phép là tổ chức việc thi hành án không?", bà Nguyễn Phương Thủy nêu.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Phương Thủy, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội
ẢNH: QUỐC HỘI
Ngoài ra, tiến sĩ luật học Lê Xuân Thân, Ủy viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội (nguyên Chánh án TAND tỉnh Khánh Hòa) chia sẻ ông tán thành rất cao về việc chuyển văn phòng thừa phát lại thành văn phòng thi hành án dân sự. Bởi đây là một trong những chủ trương xã hội hóa của Đảng, nhà nước. Sau khi văn phòng thừa phát lại trên cả nước hoạt động theo nghị định của Chính phủ, bây giờ được luật hóa đưa vào luật Thi hành án dân sự.
"Tôi cho rằng đã giao cho văn phòng thi hành án dân sự tổ chức thi hành án, thì đương nhiên phải được áp dụng các biện pháp cưỡng chế. Tuy nhiên, cưỡng chế mang tính chất quyền lực nhà nước, bắt buộc phải có sự tham gia của cơ quan thi hành án dân sự và chấp hành viên phải là người chủ trì. Do đó, rất cần quy định rõ trong luật về cơ chế phối hợp", đại biểu Xuân Thân nói.
