Chiều 28.10, Quốc hội tiếp tục thảo luận tại hội trường về báo cáo giám sát của Quốc hội về thực hiện luật Bảo vệ môi trường 2020.
Cho rằng, pháp luật về bảo vệ môi trường hiện khá đầy đủ, song theo đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn TP.HCM), bất cập ở chỗ tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn ngày càng tăng và không được xử lý thỏa đáng.
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn TP.HCM)
ẢNH: GIA HÂN
Chỉ rõ lý do tổ chức thực hiện còn nhiều thiếu sót, ông Nghĩa dẫn chứng một vụ khai thác khoáng sản bất hợp pháp lên đến mấy triệu tấn nhưng mức xử phạt chỉ là 80 triệu đồng. Hay các vụ việc xuất khẩu lậu đất hiếm kéo dài hàng chục năm trời mới bị xử lý hình sự. Tình trạng phá rừng nguyên sinh nghiêm trọng lại xảy ra ngay gần các trụ sở cơ quan quản lý.
"Những khuyết điểm này xuất phát từ nguyên nhân khách quan như thu nhập thấp, khiến cán bộ không làm việc thật tốt, vì phải lo đời sống. Nhưng cũng có nguyên nhân chủ quan là tiêu cực, tham nhũng, tắc trách, và làm ngơ trước những sai phạm", đại biểu Nghĩa nêu.
Đáng lo ngại hơn, theo ông Nghĩa, quy luật phát triển kinh tế cho thấy GDP càng tăng, thu nhập càng cao thì người ta thải ra càng nhiều rác. Đời sống cao dẫn đến tiêu dùng rất nhiều, thải ra đủ loại chất thải phức tạp như nhựa, điện tử, ô tô, thậm chí là chất thải hạt nhân, điện gió, điện mặt trời.
"Nếu quy hoạch phát triển chỉ tập trung nâng cao đời sống mà không đồng bộ với quy hoạch xử lý chất thải và bảo vệ môi trường, thì hệ quả là chúng ta giàu lên nhưng lại chung sống với ô nhiễm hàng ngày. Rác thải tràn ngập khắp nơi, các dòng sông ô nhiễm nặng nề", ông Nghĩa lo ngại.
Để giải quyết nghịch lý này, ông Nghĩa đề xuất cần phải thay đổi cách tiếp cận trong phát triển, giảm bớt khai thác tài nguyên vật chất, giảm phá rừng. Thay vào đó, cần đi theo đường lối lấy khoa học công nghệ và sự đổi mới sáng tạo, tức là khai thác tài nguyên trí tuệ của con người làm phương thức tăng trưởng mới. Việc này giúp bảo vệ được rừng, được biển và nâng cao chất lượng sống.
Đại biểu Nguyễn Thị Huế (đoàn Thái Nguyên) cũng nêu, dù luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản đã quy định về thu gom chất thải đặc thù như pin điện tử, tấm quang năng, gắn với trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất. Nhưng thực tế hạ tầng thu gom, tái chế cho các loại chất thải này còn hạn chế.
Trong khi đó, rác thải công nghệ và pin năng lượng mặt trời đang nổi lên như một thách thức nghiêm trọng đối với môi trường toàn cầu. Rác thải thiết bị điện tử, linh kiện, pin mặt trời hết hạn sử dụng, tạo ra những nguồn rác thải chứa nhiều kim loại nặng và hóa chất độc hại như chì, thủy ngân, cadimi, crom, asen có thể ngấm vào đất, nước, gây ô nhiễm nghiêm trọng và ảnh hưởng sức khỏe như ung thư, rối loạn thần kinh, vô sinh.
"Tại Việt Nam, phần lớn rác thải điện tử vẫn được xử lý thủ công hoặc chôn lấp, trong khi hệ thống thu gom, công nghệ tái chế và quy định pháp lý còn chưa đồng bộ", đại biểu Huế dẫn chứng.
Ô nhiễm không khí Hà Nội, TP.HCM diễn biến phức tạp
Tiếp thu, giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ NN-MT Trần Đức Thắng chia sẻ, sau gần 4 năm triển khai luật, công tác bảo vệ môi trường đã có chuyển biến tích cực trên cả 3 phương diện: thể chế, nhận thức và tổ chức thực hiện.
Bộ trưởng Bộ NN-MT Trần Đức Thắng
ẢNH: GIA HÂN
Các chỉ tiêu môi trường đã có sự cải thiện đáng kể so với năm 2020: tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị tăng từ 94,71% lên 97,28% (năm 2024)... Những kết quả này giúp nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ phát triển bền vững toàn cầu, với thứ hạng tăng 33 - 34 bậc so với năm 2016 và đứng thứ 2 trong ASEAN.
Lãnh đạo Bộ NN-MT cho hay, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 25,3 triệu tấn chất thải, trong đó có khoảng 1,8 triệu tấn chất thải nhựa. Điều này đã tạo ra áp lực, thách thức rất lớn cho hạ tầng thu gom, phân loại và xử lý.
Ông Thắng lý giải do hạ tầng kỹ thuật về thu gom, phân loại và xử lý rác thải còn thiếu, yếu và chưa đồng bộ và thói quen của người dân còn chậm được thay đổi. Đây là những vấn đề cần phải được quan tâm giải quyết căn bản trong thời gian tới.
Về ô nhiễm môi trường không khí, theo Bộ trưởng Thắng, Bộ NN-MT đã trình Thủ tướng Chính phủ kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến 2045. Trong đó, đề xuất một số giải pháp như kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải chính; nâng cao năng lực quan trắc, kiểm kê phát thải, cảnh báo, dự báo; chuyển đổi phương tiện giao thông xanh...
